Ο άνθρωπος που παίρνει θέση υπέρ μιας επιλογής και που συνειδητοποιεί ότι δεν επιλέγει μονάχα τι θα είναι ο ίδιος… δεν μπορεί να αποφύγει το αίσθημα της ολοσχερούς και βαθιάς του ευθύνης, (Jean- Paul Sartre, L’ existentialisme est un humanisme, 1945).
Η καθημερινότητα μας, η ζωή μας ολόκληρη είναι ένα μωσαϊκό επιλογών. Η ύπαρξη επιλογών είναι παντού στη ζωή μας. Οι περισσότερες σύγχρονες δυτικές κοινωνίες θεμελιώθηκαν στην αρχή της ελευθερίας επιλογής. Ωστόσο αυτή η ελευθερία λίγο ή πολύ μας φέρνει αντιμέτωπους με διλήμματα και με αμφισημίες οι οποίες προκαλούν στρες και δυσκολία πολλές φορές στη λήψη αποφάσεων.
Σύμφωνα με τον Barry Schwartz στο βιβλίο του The Paradox of Choice- Why more is Less, (2004), κάθε μέρα κάθε δευτερόλεπτο της μέρας επιλέγουμε και για κάθε επιλογή υπάρχει μια εναλλακτική. Η ύπαρξη, ή τουλάχιστον η ανθρώπινη ύπαρξη ορίζεται από τις επιλογές που οι άνθρωποι κάνουν. Τα καλά νέα είναι πως η ελευθερία επιλογών μας απελευθερώνει, μας λυτρώνει ίσως ενώ τα κακά νέα είναι πως μας επιβαρύνει με το φορτίο της ευθύνης της επιλογής.
Υπάρχει μια σειρά παραγόντων που συμμετέχουν στις διαθέσιμες επιλογές μας και συνεπώς στη λήψη αποφάσεων. Πολλές φορές αυτοί οι παράγοντες περιπλέκουν την διαδικασία λήψης αποφάσεων απαιτώντας περισσότερο νοητικό κόπο. Ευτυχώς δεν απαιτούν όλες οι αποφάσεις μας την ίδια νοητική δαπάνη ενέργειας καθώς κάτι τέτοιο θα οδηγούσε μονομιάς σε μια έκρηξη ανεπανόρθωτων διαστάσεων της ύπαρξής μας.
Αν αφήναμε τα εξωτερικά γεγονότα και ερεθίσματα να επηρεάσουν απευθείας τη συμπεριφορά μας δεν θα καταφέρναμε τίποτα άλλο παρά να είμαστε έρμαια μιας απόλυτης ανελευθερίας. Για το λόγο αυτό έχουμε αναπτύξει ένα τεράστιο νευρωνικό δίκτυο το οποίο συμβάλλει στον καθορισμό στόχων και στο φιλτράρισμα μιας σειράς επιλογών που έχουμε διαθέσιμες. Έτσι λίγο ή πολύ αποκτάμε την στοιχειώδη ελευθερία στη λήψη αποφάσεων.
Διαβάστε σχετικά: Τι σημαίνει ελευθερία;
Σύμφωνα με τους Lau και Hiemisch, (2017), η ελευθερία λήψης αποφάσεων σχετίζεται με τη συνειδητή σκέψη η οποία αφορά στην απόφαση και στον εαυτό. Πιο συγκεκριμένα αφορά στο καθρέφτισμα του εαυτού (self-reflection). Το καθρέφτισμα του εαυτού δεν είναι απαραίτητο χαρακτηριστικό της συνείδησης. Μπορούμε να είμαστε συνειδητά ενήμεροι των αποφάσεων που λαμβάνουμε ενστικτωδώς χωρίς να σκεφτούμε τις ανάγκες μας ή να καθρεφτίσουμε νοητικά γεγονότα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για να γίνει κατανοητή αυτή η τοποθέτηση είναι το βούρτσισμα των δοντιών. Το πρωινό μας ξύπνημα αποτελείται από την επιλογή να βουρτσίζουμε τα δόντια μας κάτι για το οποίο είμαστε ενήμεροι συνειδητά χωρίς όμως κάτι τέτοιο να απαιτεί την νοητική αναπαράσταση ή τον αναστοχασμό των αναγκών μας. Έτσι το καθρέφτισμα του εαυτού χρησιμοποιείται σαν ένας ευρύτερος όρος για καταστάσεις σκέψης που επισυμβαίνουν στη συνείδηση και συνεπάγονται την ελευθερία.
Κάτι τέτοιο εμπερικλείει την νοητική αναπαράσταση, την πρόβλεψη γεγονότων, τις σκέψεις για τις σκέψεις (τους αξιολογητές και επόπτες ουσιαστικά των σκέψεών μας) και την αντανακλαστική επιχειρηματολογία.
Μια συνειδητή λοιπόν σκέψη αυξάνει την αξιολόγηση των ενεργειών και δράσεών μας, ενδυναμώνοντας τον αναστοχασμό αφαιρετικών αξιών (όπως μπορεί να είναι για παράδειγμα ή έννοια του δικαίου) και των μακροπρόθεσμων στόχων. Φυσικά όπως προαναφέρθηκε η ελευθερία των αποφάσεων δεν στηρίζεται μονολιθικά στην συνειδητή σκέψη, (Lau & Hiemisch, 2017).
Οι προβλέψεις, οι σκέψεις για τις σκέψεις- αυτό δηλαδή που ονομάζεται μετασκέψεις- η επιχειρηματολογία και άλλων εναλλακτικών επιλογών αποτελούν μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά που συμμετέχουν στην ελευθερία του να αποφασίζουμε μεταξύ μιας πληθώρας επιλογών. Αφού λοιπόν έχουμε αξιοποιήσει αυτά τα χαρακτηριστικά καταλήγουμε σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και δράσεις παρατηρώντας τις συνέπειες αυτών και πόσο βοηθητικές ή μη ήταν για την επίτευξη του στόχου μας.
Τα συναισθηματικά αποτυπώματα καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της διεργασίας ασκούν επιρροή και συνδράμουν στη λήψη αποφάσεων με ένα τρόπο που αποδεικνύει την μη γραμμική φύση της ελευθερίας των επιλογών μας. Με αυτό τον τρόπο μοιάζει να σκιαγραφείται η ανάγκη των ανθρώπων για περισσότερη έλεγχο στις λεπτομέρειες της ζωής και ταυτόχρονα για περισσότερη απλοποίηση της ζωής τους.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
