Τα περισσότερα μυστικά στις οικογένειες, αφορούν στη γέννηση και στο θάνατο, στην η ύπαρξη ενός παιδιού εκτός γάμου, μια αυτοκτονία που αποσιωπήθηκε, εθισμοί. Όταν έχουμε να κάνουμε με κάποιο γεγονός που δεν είναι γνωστό, απαγορεύεται να συζητηθεί και είναι οδυνηρό, τότε μιλάμε για ένα οικογενειακό μυστικό.
Ο Serge Tisseron, Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, εξηγεί στο βιβλίο του Οικογενειακά Μυστικά (2014), ότι είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως ο καθένας μας έχει δικαίωμα να κρατά μυστικά και να απολαμβάνει την ιδιωτικότητά του. Είναι όμως άλλο να κρατά κανείς ένα μυστικό για λόγους αυτοπροστασίας και άλλο να φοβάται να το θίξει. Τα περισσότερα μυστικά στις οικογένειες, αφορούν στη γέννηση και στο θάνατο, στην η ύπαρξη ενός παιδιού εκτός γάμου, μια αυτοκτονία που αποσιωπήθηκε, εθισμοί. Όταν έχουμε να κάνουμε με κάποιο γεγονός που δεν είναι γνωστό, απαγορεύεται να συζητηθεί και είναι οδυνηρό, τότε μιλάμε για ένα οικογενειακό μυστικό. Οι τραυματισμοί από προηγούμενες γενιές, περνούν στις επόμενες.
Το τραύμα είναι μία ιδιαίτερη κλινική συνθήκη, ένα βίωμα που έμεινε αβίωτο, ένα μη γεγονός. Δεν έλαβε ψυχικό τόπο, χρόνο και ιστορία. Βιώνεται έτσι, ως ένα ες αεί παρόν. Όσο δε γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας, όσο δε μετασχηματίζεται σε ψυχικό γεγονός, επαναλαμβάνεται, επιμένει, τραυματίζει.
Το μυστικό δεν είναι απαραίτητα κάτι που κρύβουμε από τους άλλους, μπορεί να είναι και κάτι που προσπαθούμε να ξεχάσουμε, αρνούμενοι να μιλήσουμε για αυτό. Πάντα όμως, ένα παιδί διαισθάνεται όταν ο γονιός πάει να του κρύψει ένα οδυνηρό γεγονός. Από τις εκφράσεις του προσώπου του, από τις αντιδράσεις του, ακόμη και από τις παράταιρες σιωπές του. Σε ένα συναισθηματικό επίπεδο, το παιδί νιώθει τη δυσκολία του γονιού του, αλλά δε μπορεί να την καταλάβει, ούτε και να είναι σίγουρο τι είναι αυτό που διαισθάνεται.
Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν άνδρα που έχει χάσει τη δουλειά του και αποφασίζει να μην το πει στην οικογένεια του. Το παιδί του, διαισθάνεται ότι κάτι έχει συμβεί και σταματά να διαβάζει για το σχολείο. Είναι ένας ασυνείδητος τρόπος για να διευκολύνει τον πατέρα, ώστε να ξαναρχίσουν το διάλογο. Σα να του λέει, «μπορείς να μου μιλήσεις για τη δουλειά που δεν κάνεις πια, αφού βρισκόμαστε στην ίδια κατάσταση».
Ταυτόχρονα, συνηθίζεται στις περιπτώσεις όπου το παιδί διαισθάνεται ότι κάτι υπάρχει κρυφό, κάτι δε συζητιέται, να νιώθει ντροπή. Αφενός, επειδή και ο γονιός του αισθάνεται ντροπή, οπότε το παιδί υιοθετεί το ίδιο συναίσθημα και καταλήγει να το κουβαλά σε όλη του τη ζωή. Επίσης, το παιδί, μπορεί να νιώθει ντροπή ακόμα κι αν ο γονιός δεν αισθάνεται έτσι, επειδή συμπεραίνει ότι ο γονιός του, δεν τον βλέπει ως άξιο για να του εμπιστευθεί το μυστικό του. Τέλος, το παιδί μπορεί να νιώθει ντροπή, επειδή επιθυμεί να μάθει κάτι που απαγορεύεται, κάτι που η οικογένειά του αρνείται ότι υπάρχει. Είναι η ντροπή για την αμφιβολία σχετικά με τη στάση του γονιού.
Τα οικογενειακά μυστικά επηρεάζουν συνήθως τρεις γενιές. Ξεκινούν όντας 'ανείπωτα', καθώς δε μπορούν να συζητηθούν, αφού το τραύμα που τα δημιουργεί είναι πολύ μεγάλο. Στην επόμενη γενιά γίνονται 'ακατονόμαστα' επειδή δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο λεκτικής αναπαράστασης - η ύπαρξη τους γίνεται αντιληπτή μόνο μέσω της διαίσθησης και αμφισβητείται. Στην τρίτη γενιά το γεγονός που έγινε 'ακατονόμαστο' γίνεται κυριολεκτικά 'αδιανόητο'. Η ύπαρξη του μυστικού αγνοείται. Το παιδί- και ο ενήλικας αργότερα, μπορεί να αντιληφθεί εντός του αισθήσεις, συναισθήματα και εικόνες που φαντάζουν αλλόκοτα κι έτσι δεν μπορεί να τα εξηγήσει.
Τα μυστικά στην οικογένεια, συχνά παραμένουν κρυφά, ώστε να μη διαταραχθεί το σύστημα και να μην αναστατωθούν τα πιο ευάλωτα μέλη. Δυστυχώς, τα μυστικά που προορίζονται να διατηρήσουν τη σταθερότητα του συστήματος, αποδεικνύονται γρήγορα ότι είναι η τροχοπέδη του. Για παράδειγμα, δυο γονείς που αποφασίζουν να μην πουν στο παιδί τους ότι είναι υιοθετημένο, για να μη στεναχωρηθεί. Εκείνο, διαισθάνεται ότι κάτι μένει κρυφό στην οικογένεια και έτσι, όπως είδαμε πριν, προκαλούνται αντιφατικά συναισθήματα αλλά και μια δυσκολία να προχωρήσει στη ζωή του- συχνά δε, έχει να αντιμετωπίσει συμπτώματα όπως φοβίες, κρίσεις πανικού κλπ, την προέλευση των οποίων αδυνατεί να εξηγήσει.
Τι βοηθάει λοιπόν να λέμε στα παιδιά, όταν υπάρχει κάποιο μυστικό στην οικογένεια;
Αρχικά, είναι χρήσιμο να τους πούμε ότι δε φταίνε καθόλου για τη λύπη που βλέπουν στους γονείς τους. Ταυτόχρονα, είναι βοηθητικό να τους εξηγήσουμε ότι το μυστικό είναι κάτι που προσωρινά είναι δύσκολο να συζητήσουμε μαζί τους κι ότι δε θα είναι για πάντα έτσι τα πράγματα. Δε χρειάζεται να τους εξηγήσουμε κάθε λεπτομέρεια γύρω από το μυστικό. Τα παιδιά χρειάζονται να νιώθουν ότι οι γονείς τους, τους απαλλάσσουν από το άγχος τους – και όχι το αντίστροφο. Στα παιδιά λέμε λοιπόν μόνο όσα επιτρέπει η ηλικία τους. Είναι, τέλος, χρήσιμο να τους μιλήσουμε όσο το δυνατόν νωρίτερα.
Δε θα ήταν ψέμα να πούμε ότι πολλές φορές, όσα φαντάζεται κανείς για το μυστικό που μπορεί να του κρύβουν, μπορεί να είναι πολύ πιο επίπονα από το ίδιο το μυστικό. Η σιωπή και η συγκάλυψη οδυνηρών γεγονότων, πάντα καταλήγουν να συντηρούν ή και να προκαλούν τον πόνο στην οικογένεια. Μόνο αν στραφεί κανείς σε όσα έγιναν τότε, μπορεί να κατανοήσει και να δουλέψει στα όσα συμβαίνουν τώρα. Όπως έγραψε και ο Tisseron, το παρελθόν βρίσκεται μπροστά μας, όσο και το μέλλον μας.
