Στρες: Ορισμός και πρόληψη

Το στρες αφορά την ανταπόκριση και την θυμική ένταση του ατόμου, σε εξωτερικές ή εσωτερικές συνθήκες, οι οποίες κατά την κρίση του, υπερβαίνουν τις δυνατότητες του και την ικανότητα του να τις διαχειριστεί αποτελεσματικά (Lazarus & Folkman, 1984).

Στρεσογόνες καταστάσεις αποτελούν αρνητικά ερεθίσματα τα οποία επηρεάζουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό όλους τους ανθρώπους, όπως είναι η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, τα οικονομικά προβλήματα, η ανεργία, ή τα διαπροσωπικά προβλήματα.

Επίσης, νιώθουμε στρες όταν κάποιος μας προσβάλλει, ασκεί κριτική, ή όταν ματαιώνονται οι ανάγκες και οι επιθυμίες μας (McKay, Fanning, & Palleg, 1994, όπως αναφέρεται στην Παππά, 2013). Σε γενικές γραμμές, το στρες ενεργοποιείται όταν είμαστε αντιμέτωποι με νέα ερεθίσματα, ή όταν υφίσταται κάποια απειλή προς εμάς (Ursin & Eriksen, 2004).

Σημαντικό ρόλο παίζει ο τρόπος αξιολόγησης του εαυτού μας, δηλαδή κατά πόσο θεωρούμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε επαρκώς τα παραπάνω ζητήματα (Lazarus, 1991), καθώς και η υποκειμενική εμπειρία του στρες, δηλαδή κατά πόσο αυτό που συμβαίνει μας επηρεάζει, και πόσο έντονη δυσφορία νιώθουμε.

Για κάποιο άτομο, μπορεί το γεγονός ενός χωρισμού να είναι περισσότερο στρεσογόνο, συγκριτικά με κάποιο άλλο άτομο. Όταν καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αυτό που συμβαίνει, υπερβαίνει τις δυνάμεις μας, βιώνουμε έντονο στρες καθώς και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, όπως απογοήτευση και απελπισία. Επομένως, όσο πιο σημαντική είναι για εμάς η επίτευξη ενός στόχου, τόσο μεγαλύτερο το επίπεδο του στρες.

Όλοι μας έχουμε βιώσει ή βιώνουμε στρες, σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό. Σαφώς, οι στρεσογόνες πηγές διαφοροποιούνται, και εξαρτώνται από την ηλικία και από άλλους παράγοντες, όπως το διαθέσιμο υποστηρικτικό δίκτυο, τις προηγούμενες εμπειρίες μας, την αισιοδοξία, ή την αίσθηση ελέγχου του περιβάλλοντος μας. Επομένως, είναι ωφέλιμο να δούμε πώς μπορούμε όχι να “κουκουλώσουμε” το στρες, αλλά να το αντιμετωπίσουμε και να το διαχειριστούμε αποτελεσματικά.

Είναι βασικό να αποκτήσουμε μια ουσιαστική και σαφή επίγνωση της καθημερινότητας μας, ώστε να κατανοήσουμε αν υπάρχει κάτι το οποίο μας ενοχλεί και μας δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα, ή ακόμα και σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυπαλμία, εφίδρωση, ή μούδιασμα. Συνήθως τα συμπτώματα αυτά αποτελούν ένα “καμπανάκι” ότι κάτι δεν πάει τόσο καλά, ή ότι δυσκολευόμαστε να ανταποκριθούμε κατάλληλα.

Διαβάστε σχετικά: To άγχος υγείας ως απόρροια της αποξένωσης από τον εαυτό μας

Κάποιες από τις ερωτήσεις, τις οποίες μπορούμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι οι εξής: ”Πώς είναι η καθημερινότητα μου;”, “Είμαι ευχαριστημένος από αυτήν; “, “Το πρόγραμμά μου γίνεται πιεστικό;”, “Νιώθω ικανοποιημένος όταν πάω στην δουλειά; “, “Είμαι εντάξει σε αυτήν την σχέση;”, “Έχω θέσει στόχους;”, “Προσπαθώ για αυτούς; “, “Έχω χρόνο να κάνω πράγματα για εμένα;”. Είναι σημαντικό να δούμε εάν ο τρόπος ζωής και η καθημερινότητα που έχουμε διαμορφώσει, μας προσφέρουν ένα αίσθημα ικανοποίησης, ή αντίθετα μας δημιουργούν πίεση και χρειάζεται να προβούμε σε κάποιες τροποποιήσεις ή αλλαγές.

Είναι εποικοδομητικό να συζητάμε και να εκφράζουμε ανοιχτά τα συναισθήματα μας. Η υποτίμηση των συναισθημάτων, η άσκηση κριτικής σε αυτά, και η μείωση της σημασίας τους, δεν βοηθάει στην αντιμετώπιση του στρες. Αντιθέτως, διογκώνει το αίσθημα ενοχής του ατόμου, και δίνεται η λανθασμένη εντύπωση ότι αυτό που βιώνει δεν είναι φυσιολογικό.

Πάντα υπάρχει κάποιος λόγος για τον οποίο βιώνουμε ένα συναίσθημα. Οι αρνητικές ετικέτες, όπως: “Είμαι τρελός”, “Είμαι υπερβολικός”, “Δεν πρέπει να ανησυχώ για αυτά τα πράγματα”, δεν λειτουργούν βοηθητικά. Είναι προτιμότερο να διερευνήσουμε το συναίσθημα, πότε εμφανίζεται, και για ποιους λόγους. Όλα τα συναισθήματα συμβάλλουν στο να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, τις ανάγκες, τις επιθυμίες, και τα ευαίσθητα σημεία μας.

Βασικό ρόλο στην πρόληψη του στρες, διαδραματίζουν οι συμπεριφορές υγείας και οι συνήθειες του ατόμου. Έρευνες δείχνουν ότι τα υψηλότερα επίπεδα στρες συσχετίζονται με κατανάλωση περισσότερων λιπαρών, λιγότερη φυσική άσκηση, περισσότερο κάπνισμα και αδυναμία διακοπής του καπνίσματος (Ng & Jeffery, 2003). Επομένως, η ισορροπημένη διατροφή, η τακτική άσκηση, και η μείωση ή η διακοπή του καπνίσματος, μπορούν να συμβάλλουν ευνοϊκά στην μείωση του στρες στον οργανισμό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το κάπνισμα και η χρήση ουσιών, χρησιμοποιούνται από τους περισσότερους ανθρώπους με στόχο την ανακούφιση από το στρες. Μέχρι στιγμής όμως, δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που να υποστηρίζουν την ύπαρξη σύνδεσης του καπνίσματος και των ουσιών με την μείωση του στρες. Συνεπώς, θεωρούνται αναποτελεσματικές στρατηγικές για την διαχείριση του στρες, ενώ συνδέονται και με πολλά προβλήματα υγείας σε μακροπρόθεσμο επίπεδο.

Συνοψίζοντας, το στρες είναι ένας μηχανισμός αντίδρασης σε ένα πλήθος ερεθισμάτων που αξιολογούνται ως σημαντικά. Δεν χρειάζεται να θεωρηθεί ως κάτι επικίνδυνο, αλλά ως ένας λειτουργικός μηχανισμός που έχει στόχο την καλή προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον του, στις αναδυόμενες προκλήσεις, και στις αλλαγές (Αναγνωστόπουλος & Καραδήμας, 2008).

Αξιοποιώντας τακτικές όπως η ικανότητα αυτοανίχνευσης, συναισθηματικής επίγνωσης, και της υιοθέτησης ενός υγιεινού τρόπου ζωής, μπορούμε να το διαχειριστούμε αποτελεσματικά και να αισθανόμαστε μεγαλύτερη ισορροπία στην καθημερινότητα μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αναγνωστόπουλος, Φ., & Καραδήμας, Ε. (2008). Υγεία και Ασθένεια: Ψυχολογικές Διεργασίες. Εκδόσεις: Λιβάνη

Lazarus, R., S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.

Lazarus, R., S. (1991). Emotion and adaptation. New York: Oxford University Press.

Ng, D., M., & Jeffery, R., W. (2003). Relationships between perceived stress and health behaviors in a sample of working adults. Health Psychology, 22, 638-642