Τα οφέλη της ατομικής και της ομαδικής ψυχοθεραπείας

Image credit: Drazen Zigic/ freepik.com

Ἀλυπίας Τέχνη - 4ετές Πρόγραμμα στη Συνθετική Ψυχοθεραπεία (Συστημική, Υπαρξιακή, Πολιτισμική)

Ξεκλειδώστε τη δύναμη του ανθρώπινου εγκεφάλου και εμβαθύνετε στον συναρπαστικό κόσμο της ψυχολογίας μέσα από τα Σεμινάρια και τις Εκδηλώσεις του Ψ-Learning, της νέας πλατφόρμας του PsychologyNow.gr !

Τόσο η ατομική όσο και η ομαδική ψυχοθεραπεία έχουν πολλαπλά οφέλη και αυτό που είναι σημαντικό είναι να ακολουθούμε ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό σχέδιο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των ανθρώπων και όχι στις θεωρητικές μας προκαταλήψεις ή στα μοντέλα που έχουμε εκπαιδευτεί.

Ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία: Τα οφέλη της ατομικής ψυχοθεραπείας

Πολύ συχνά οι άνθρωποι που αναζητούν υποστήριξη μέσω της ψυχοθεραπείας έχουν στο μυαλό τους μια ατομική σχέση με κάποιο/α/ θεραπευτή/τρια και δεν είναι εξοικειωμένοι με την ιδέα να συμμετάσχουν σε μια ομαδική ψυχοθεραπεία.

Αυτό μοιάζει εκ πρώτης όψεως παράδοξο καθώς οι άνθρωποι έχουμε τη φυσική τάση να λειτουργούμε μέσα σε ομάδες, (άλλωστε η κοινωνική μας ζωή οργανώνεται με βάση τη συμμετοχή μας σε αυτές), όπως λ.χ. μια οικογένεια, μια ομάδα κοινών ενδιαφερόντων, μια επαγγελματική ομάδα κ.α.

Ωστόσο όπως αναφέρθηκε, το γεγονός ότι συνήθως η αρχική αναζήτηση αφορά στην ύπαρξη μιας/ενός θεραπεύτριας/η, είναι κάτι που μπορεί να κατανοηθεί ως μια ανάγκη να μιλήσουν οι άνθρωποι για την ευαλωτότητά τους, τους φόβους ή την αδυναμία τους να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις δυσκολίες τους σε ένα πλαίσιο ιδιωτικότητας, κάτι που περιορίζει την έκθεση και τον κίνδυνο της επίκρισης και της απόρριψης.

Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε επίσης ότι με την επιλογή της ατομικής ψυχοθεραπείας υπάρχει μια ανάγκη να «αναπαραχθεί και να βιωθεί», μέσω της θεραπευτικής σχέσης, μια εκδοχή του πρωταρχικού δεσμού μεταξύ της/του θεραπεύτριας/τη και των θεραπευόμενων, η οποία θα δημιουργεί τις δυνατότητες είτε για μια επαναβίωση της ασφάλειας που χρειαζόμαστε για την επεξεργασία δυσφορικών συναισθημάτων όπως λ.χ. ο φόβος ή αγωνία, είτε για μια επανορθωτική εμπειρία στις περιπτώσεις που ο πρωταρχικός δεσμός έχει υπάρξει ατελής ή που οι άνθρωποι έχουν βιώσει τραύματα και κακοποιητικές συμπεριφορές.

Σε μια διεργασία όπως η ψυχοθεραπεία, η οποία χαρακτηρίζεται τόσο από τη συνεχή ροή συναισθημάτων και σκέψεων όσο και από τη σημασία που αποδίδεται στον ρυθμό με τον οποίο μπορούν να αλλάξουν οι άνθρωποι, ένα πρώτο στάδιο ατομικής ψυχοθεραπείας κρίνεται πραγματικά απαραίτητο.

Αυτό που είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας, ακόμα και στην περίπτωση που εργαζόμαστε ή έχουμε εκπαιδευτεί στην ομαδική ψυχοθεραπεία, είναι ότι οι άνθρωποι σε μια φάση κρίσης ή συναισθηματικής αποδιοργάνωσης ενδέχεται να έχουν ορισμένες ανάγκες, οι οποίες μπορούν να καλυφθούν μέσα από μια ατομική σχέση με ένα/μία θεραπευτή/τρια.

Ορισμένες από αυτές τις ανάγκες είναι:

Να ορίσουν εκ νέου μια θέση εγώ μέσα στα συστήματα με τα οποία σχετίζονται με οποιονδήποτε τρόπο, κάτι που σημαίνει ότι θα μπορέσουν να διαπραγματευτούν θέματα που συνδέονται με την διαφοροποίηση του εαυτού. Αυτό που συχνά ακούμε από τους ανθρώπους στις ατομικές συναντήσεις είναι η ανάγκη τους να είναι αυθεντικοί, να είναι οι πρωταγωνιστές στις αφηγήσεις που αναδύονται στην διαδρομή προς την αυτεπίγνωση και την αυτοπραγμάτωση.

Να λαμβάνουν την πλήρη προσοχή και την αποκλειστικότητα στην ψυχοθεραπευτική σχέση, κάτι που επιτρέπει όπως αναφέραμε να νιώθουν ασφάλεια, εμπιστοσύνη και αποδοχή.

Να έχουν χρόνο να επεξεργαστούν τις ανατροφοδοτήσεις και τους αναστοχασμούς και τις αντανακλάσεις τόσο των θεραπευτών/τριών όσων και αυτών που αναδύονται στον εσωτερικό τους διάλογο ή στο κοινό διαλογικό πεδίο που συνκατασκευάζεται από κοινού μεταξύ των δύο συμμετεχόντων στην θεραπευτική σχέση.

Να υπάρχει τόσο ο χρόνος όσο και ένας «ψυχικός χώρος» που θα διευκολύνει τους ανθρώπους να κατανοήσουν ή να βιώσουν τα συναισθήματα που αναδύονται μέσα από την μεταβίβαση και την αντιμεταβίβαση, όπως και μέσα από τις συνηχήσεις που αναδύονται "απρόσκλητα αλλά και αναπόφευκτα" στο διαλογικό πεδίο.

Να αναπτυχθεί μια θεραπευτική συμμαχία που θα επιτρέψει στους ανθρώπους να παλινδρομήσουν με ασφάλεια και να συνδεθούν βιωματικά με τα τραύματα που έχουν ζήσει στο παρελθόν, ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν τις πυροδοτήσεις που υπάρχουν στο παρόν. Επίσης μια ισχυρή θεραπευτική σχέση επιτρέπει στους ανθρώπους να νιώσουν σημαντικοί και να πιστέψουν πως έχουν το δικαίωμα να ονειρευτούν ένα μέλλον που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις επιθυμίες τους.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι υπάρχουν πολλοί σημαντικοί λόγοι για να επιλέξει κάποιος να ακολουθήσει μια ατομική ψυχοθεραπεία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μειονεκτήματα σε αυτή την επιλογή ή και αντίστοιχα πλεονεκτήματα στην ομαδική ψυχοθεραπεία.

Εν κατακλείδι είναι σημαντικό να γνωρίζουμε και να αποδεχτούμε ότι όλοι μας ενδέχεται σε κάποια στιγμή της ζωής μας να εγκλωβιστούμε σε μη παραγωγικά σενάρια και μοτίβα σχέσεων που να μας δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα και να επηρεάζουν τη λειτουργικότητα μας και τις διαπροσωπικές, τις κοινωνικές ή τις επαγγελματικές σχέσεις μας.

Η ατομική ψυχοθεραπεία στοχεύει στην ενδυνάμωση του ατόμου ώστε, μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και σεβασμού να ανακαλύψει όλες τις πλευρές του εαυτού του, να ενδυναμωθεί, να εκφράσει δυσφορικές σκέψεις και συναισθήματα καθώς και να αναζητήσει νέους δρόμους και αφηγήσεις για τη ζωή του.

Στοχεύει ακόμη στην ανάδειξη και κινητοποίηση των αποθεμάτων, των δυνατοτήτων του ατόμου που θα του επιτρέψουν να πραγματοποιήσει χρήσιμες αλλαγές για τις σχέσεις του και τη ζωή που ονειρεύεται.

Έτσι η ατομική θεραπεία μπορεί να είναι ένα αναγκαίο στάδιο που θα επιτρέψει μελλοντικά σε κάποιον άνθρωπο να μεταβεί σε ομαδική θεραπεία, στην οποία πράγματι τα οφέλη είναι πλούσια αλλά και διαφορετικά από ό,τι στην ατομική ψυχοθεραπευτική σχέση.

Διαβάστε σχετικά: Ποιο είδος Ψυχοθεραπείας μου ταιριάζει;

Ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία; Τα οφέλη της ομαδικής ψυχοθεραπείας

Παρά το γεγονός ότι η ατομική ψυχοθεραπεία είναι ένα βασικό στάδιο για την εδραίωση και την ανάπτυξη μιας θεραπευτικής σχέσης, η ομαδική ψυχοθεραπεία προσφέρει επίσης μια σειρά από σημαντικά πλεονεκτήματα, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων και αποσταθεροποίησης των κοινωνικών πλαισίων.

Η ομαδική θεραπεία θεωρείται διεθνώς ένα αποτελεσματικό μοντέλο θεραπείας που ενισχύει στα μέλη της ομάδας το συναίσθημα του ανήκειν και δημιουργεί το χώρο και τις δυνατότητες για αυθεντική σύνδεση και ουσιαστική επικοινωνία.

Η θεραπευτική ομάδα δημιουργεί τις δυνατότητες να υπάρξει ένα "πολυφωνικό τοπίο", στο οποίο οι πολλές και διαφορετικές φωνές που αναδύονται θα ενισχύσουν τις δεξιότητες των ανθρώπων στο πεδίο της επικοινωνίας αλλά επίσης θα τους ενισχύσει στην προσπάθειά τους να ανακαλύψουν, μέσα από το μοίρασμα και τη σύνδεση, τις πολλές πλευρές του εαυτού τους, να εκφραστούν σε ένα «δημόσιο χώρο» δίχως το φόβο της απόρριψης και της επίκρισης και να βιώσουν έτσι μια επανορθωτική σχεσιακή εμπειρία.

Μια βασική διάσταση την οποία επίσης δεν πρέπει να υποτιμάμε, ιδιαίτερα όταν εργαζόμαστε συστημικά είναι ότι η ομάδα μπορεί να κατανοηθεί σαν μια αναπαράσταση της πρωταρχικής ομάδας, η οποία ήταν η οικογένεια στην οποία μεγαλώσαμε, γεγονός που προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα και δυνατότητες κατανόησης των μοτίβων που μεταβιβάζονται διαγενεαλογικά.

Έτσι μέσα από τη συμμετοχή τους μέσα σε μια θεραπευτική ομάδα οι άνθρωποι αποκτούν τη δυνατότητα να κατανοήσουν, μέσω των αντανακλάσεων που έρχονται από το βλέμμα ή το λόγο των άλλων μελών της ομάδας, από τα συναισθήματα που νιώθουν ως μέλη της ομάδας αλλά και από τους εσωτερικούς διαλόγους που αναδύονται καθώς ακούν τις αφηγήσεις των άλλων ανθρώπων, τα σχεσιακά μοτίβα που επαναλαμβάνονται από τις θέσεις που έχουν βιώσει στην οικογένεια προέλευσης.

Λ.χ. μέσα από τις σχέσεις που αναπτύσσουν με τα άλλα μέλη της ομάδας μπορούν να παρατηρήσουν, είτε μόνοι τους, είτε με τη βοήθεια των θεραπευτών/τριων ή των άλλων μελών της ομάδας, αν εμπλέκονται σε θέσεις παιδιού-γονέα, αν δημιουργούν συμμαχίες ή τριγωνοποιήσεις, αν σχετίζονται μέσα από μια θέση διαφοροποίησης ή μια θέση συγχώνευσης, αν έχουν την αίσθηση των ορίων.

Εκτός όμως των συνδέσεων που μπορούν να γίνουν με το οικογενειακό σύστημα από το οποίο προέρχονται τα μέλη της ομάδας, αυτό που έχει μια ιδιαίτερη σημασία να κατανοήσουν τα μέλη είναι ότι η ίδια η ομάδα είναι ένα σύστημα που συγκροτείται στη βάση ενός κοινού σκοπού και της αποδοχής ενός κοινού πλαισίου αξιών, το οποίο χαρακτηρίζεται από την προσήλωση σε μια δημοκρατική αντίληψη για την λειτουργία των ομάδων, από την αποδοχή της συμπερίληψης και της ετερότητας, από την συμφωνία ότι οι άνθρωποι διατηρούν την δυνατότητα να διαφοροποιούνται και να έχουν διαφορετικές απόψεις για τη ζωή από αυτές που κυριαρχούν στον δημόσιο λόγο της ομάδας, από την συμφωνία για την αποφυγή της επίκρισης, της απαξίωσης και της "απαλής βίας" που συχνά εκφέρεται μέσα από τα λόγια ή τα βλέμματα των ανθρώπων, από την αποδοχή μιας θέσης ανοικτότητας και περιέργειας για το ποιος είναι ο άλλος και η κουλτούρα του, τέλος από την αποφυγή και επεξεργασία των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων που έχουμε για την διαφορετικότητα και την ετερότητα.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η ομάδα λειτουργεί τόσο ως εργαστήριο και ως μια προσομοίωση που προσκαλεί τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτή να "εκπαιδευτούν" στην αναγνώριση των συναισθημάτων τους και σε μια ειλικρινή επικοινωνία. Ένα παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση ενός άντρα ο οποίος είχε μια δυσκολία να εκφράσει τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του στην σύντροφό του.

Σε μια συνάντηση της ομάδας ανδρών στην οποία συμμετέχει μοιράστηκε μια εμπειρία στην οποία ήταν απολύτως αυθεντικός και ανοικτός στον διάλογο με την σύντροφό του, ο οποίος αφορούσε την επίλυση μιας σύγκρουσης. Στην ερώτηση τι ήταν αυτό που τον βοήθησε μοιράστηκε με την ομάδα ότι για αυτόν ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία το να βρίσκεται σε μια ομάδα ανδρών που τα μέλη της μπορούν να επικοινωνούν ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Αυτή η εμπειρία αποτέλεσε ένα απόθεμα το οποίο το αξιοποίησε στην προσωπική του σχέση.

Η ομάδα νοείται επίσης ως ένα σύστημα που συγκροτείται και συνκατασκευάζεται μέσα από την ελεύθερη βούληση των ανθρώπων, το οποίο έχει την ιδιαιτερότητα ότι επιτρέπει σε διαφορετικές αφηγήσεις, βιώματα και συναισθήματα να συνομιλούν και να συνδιαλέγονται, σε ένα πλαίσιο ισοτιμία, λεκτικά ή σιωπηλά προκειμένου να έρθουν στο προσκήνιο εναλλακτικές αφηγήσεις που εμπλουτίζουν τις ταυτότητες των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτό.

Αυτό το σύστημα είναι στην πραγματικότητα ένα μη γραμμικό σύστημα, καθώς είναι απρόβλεπτο κάθε φορά ποιο θα είναι το κεντρικό θέμα που θα απασχολήσει την ομάδα. Η συμπλοκότητα και η πολυπλοκότητα που δημιουργείται είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της ομάδας καθώς ένα πλήθος πληροφοριών και διαφορών αναδύονται.

Σε αυτή την ανάδυση ένα πλήθος ενδεχομένων μπορεί να υπάρξει, (κάτι που προσδιορίζεται ως ενδεχομενικότητα στην συστημική θεωρία) και οι εναλλακτικές αφηγήσεις, οι συνηχήσεις, και οι δομικές συζεύξει, αλλά και οι συνδέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας, έρχονται στο προσκήνιο, το μεταβάλλουν διαρκώς και δημιουργούν μια πολυποικιλότητα χαρακτηριστικών, ιδεών, συναισθημάτων και κατασκευών για το ποιο είναι το νόημα που μας καθοδηγεί στην ζωή μας.

Η πολυπλοκότητα, αφορά κυρίως την αποδοχή της ροής και της ανοικτότητας αλλά και της πεποίθησης ότι οι διαφορετικές αφηγήσεις μπορούν εν τέλει να συγκροτήσουν μια ενιαία αφήγηση και προσδίδει στην θεραπευτική ομάδα ένα βασικό χαρακτηριστικό, το οποίο είναι η δυνατότητά της να αυτο-οργανώνεται καθώς η διαδικασία της αυτοποίησης και της αυτοαναφοράς είναι συνεχής. Έτσι συχνά όσοι και όσες εργαζόμαστε με ομάδες προτείνουμε να εμπιστευόμαστε την δυνατότητα που έχει η ομάδα να αυτορυθμίζεται, εφόσον παραμένει συνδεδεμένη με το σκοπό για το οποίο συγκροτήθηκε όπως και με το πλαίσιο αξιών στο οποίο αναφερθήκαμε ανωτέρω.

Η ενσωμάτωση επίσης των διαφορών που εμφανίζονται στο θεραπευτικό επιτρέπεις την ομάδα(και συνακόλουθα στα μέλη της) να αναπτύσσεται ως σύστημα και να αποκτά σταδιακά πιο σύνθετη δομή έτσι ώστε να επιβιώνει στο χρόνο κυρίως λόγω αυτής της ενσωμάτωσης και όχι λόγω της ομοιομορφίας.

Η σημασία τη συνεργατικής προσέγγισης και της υιοθέτησης μιας μη κατευθυντικής και πυραμιδικής θέσης από τους/τις συντονιστές/στρίες της ομάδας είναι σημαντική καθώς ενθαρρύνει την αυτορρύθμιση και εμπιστεύεται τη δυνατότητα των μελών της ομάδας να φέρουν στο προσκήνιο τις γνώσεις, τα αποθέματά τους και τις ικανότητές τους να επεξεργάζονται τυχόν συγκρούσεις που μπορεί να προκύψουν.

Καθώς έχω εργαστεί, επί 20 χρόνια, με εκατοντάδες ομάδες οι οποίες είχαν ψυχοεκπαιδευτικό, συμβουλευτικό ή θεραπευτικό χαρακτήρα, αυτό που έχω συγκρατήσει σαν μια πολύτιμη γνώση είναι ότι το τοπίο, που κατασκευάζεται μέσω των ιστοριών των ανθρώπων αλλά και της αποδοχής των διαφορών τους, μπορεί να αποτελέσει μια ετεροτοπία και μια εναλλακτική πρόταση για το συνδέεσθαι σε μια κοινωνία που οι δεσμοί αποδομούνται ολοένα και περισσότερο.

Σε αυτό το τοπίο τα δύσκολα συναισθήματα, τα τραύματα, οι φόβοι, τα συναισθήματα που κατοικούν στη χώρα του μη λεχθέντος θα βρουν ένα φιλόξενο χώρο να ακουστούν και να γίνουν σεβαστά. Αυτό το βίωμα εμπειρία εκτιμώ πως αποτελεί μια καταξιωτική εμπειρία που αφορά το σχετίζεσθαι και τον διάλογο, η οποία αυξάνει τόσο το αίσθημα τη αξιοπρέπειας όσο και του αυτοσεβασμού των ανθρώπων.

Έτσι η ίδια η συμμετοχή σε μια θεραπευτική ομάδα και η εξοικείωση με τον πλούτο των αφηγήσεων είναι το θεραπευτικό μέσο που διευκολύνει την αλλαγή και όχι το περιεχόμενο όσων θα ειπωθούν.

Ολοκληρώνοντας αυτό άρθρο για οφέλη της ατομική ή της ατομικής ψυχοθεραπείας, είναι σημαντικό να γίνει μια αναφορά στις ιδέες που μας έχει ο Ίρβιν Γιάλομ σχετικά με την ομαδική ψυχοθεραπεία.

Αυτά τα οφέλη τα έχουμε διαπιστώσει όσοι και όσες έχουμε εργαστεί ως θεραπευτές/τριες ομάδων. Θα ήθελα όμως να κάνω μια ειδική αναφορά στην δουλειά με ομάδες εξαρτημένων ανθρώπων για να τονίσω τη σημασία που έχουν τα στοιχεία που συνδέονται με την ενστάλαξη της ελπίδας, με τον αλτρουισμό, με την συνεκτικότητα της ομάδας και την διεργασία της κάθαρσης.

Αυτά συνοπτικά αφορούν συνοπτικά τα ακόλουθα:

α) την κατανόηση του εαυτού,

β) την ενστάλαξη της ελπίδας, ως παροχή κινήτρου από το ένα μέλος στο άλλο

γ) την καθολικότητα, η οποία αφορά στην αποδοχή του νέου μέλος μέσα στην ομάδα από τα υπόλοιπα

δ) τον αλτρουισμό, η οποίος αφορά στην υποστήριξη και βοήθεια του ενός μέλους προς το άλλο

ε) την οικογενειακή επαναδιαδραμάτιση, η οποία αφορά στο οικογενειακό περιβάλλον που δημιουργεί η ομαδική ψυχοθεραπεία

ζ) τη διαπροσωπική μάθηση, η οποία προκύπτει από την αλληλεπίδραση των μελών και την ανταλλαγή απόψεων

η) τη συνεκτικότητα της ομάδας, η οποία αφορά στην αίσθηση του ανήκειν που αναπτύσσει το άτομο μέσα στην ομάδα

στ΄) την κάθαρση, η οποία σχετίζεται με την ανακούφιση που αισθάνεται σταδιακά το άτομο μέσα από την ομαδική ψυχοθεραπεία

ι) τη μετάδοση των πληροφοριών, η οποία αφορά στην ανταλλαγή σκέψεων και βιωμάτων

κ) τη μιμητική συμπεριφορά, η οποία αφορά στην κατά παραδειγματισμό έκφραση δύσκολων συναισθημάτων και εμπειριών και η οποία μάλιστα είναι εξαιρετικά βοηθητική

λ) τους υπαρξιακούς παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με ζητήματα ζωής και θανάτου, καθημερινότητας και συνειδητοποίησης αυτής, καθώς επίσης και με το σεβασμό τόσο στις ανάγκες τους όσο και στις προσωπικές επιλογές του καθενός.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά μπορούμε να διακρίνουμε ότι τόσο η ατομική όσο και η ομαδική ψυχοθεραπεία έχουν πολλαπλά οφέλη και ότι αυτό που είναι σημαντικό είναι να ακολουθούμε ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό σχέδιο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των ανθρώπων και όχι στις θεωρητικές μας προκαταλήψεις ή στα μοντέλα που έχουμε εκπαιδευτεί.

Ή αλλιώς, αξιοποιώντας την φράση που έκανε διάσημη ο G. Bateson «Ο χάρτης δεν είναι ο τόπος» μπορούμε να σκεφτούμε ότι έχει σημασία να μην τροποποιούμε τον τόπο για να ταιριάξει στον χάρτη αλλά να τροποποιούμε διαρκώς τον χάρτη για να ανταποκρίνεται στον τόπο.

Σε αυτό το πλαίσιο κάθε επιλογή είναι αποδεκτή εφόσον ταιριάζει και ανταποκρίνεται στις ανάγκες αλλά και στην φάση ανάπτυξης των ανθρώπων που ζητούν υποστήριξη.

Πηγές αναφορών: