Οι θεωρίες συνωμοσίας και άλλες μορφές παραπληροφόρησης συνεχίζουν να εισχωρούν στον ψυχισμό μας. Οι ψυχολόγοι έχουν αναλάβει μια αποστολή να τις καταπολεμήσουν με επιστημονικά τεκμηριωμένες μεθόδους.
Οι ψυχολόγοι εντείνουν τις προσπάθειές τους να καταπολεμήσουν την Λερναία Ύδρα της παραπληροφόρησης, αξιοποιώντας δεκαετίες ψυχολογικής έρευνας. Ο σκοπός τους είναι να βοηθήσουν τους ανθρώπους να σκέφτονται πιο λογικά όταν τους παρουσιάζονται πληροφορίες που τους λένε π.χ. ότι η κλιματική αλλαγή είναι μία απάτη των ακτιβιστών ή ότι τα εμβόλια COVID-19 προκαλούν νόσηση με τον ιό.
Στις προσπάθειες των ψυχολόγων να αποκαλύψουν αυτές αλλά και τις πιο επιδέξιες απάτες, περιλαμβάνονται μαζικές διαδικτυακές εκστρατείες που διδάσκουν στους ανθρώπους πώς να εντοπίζουν και να αναλύουν την παραπληροφόρηση, έρευνες που αποσκοπούν στην εξεύρεση των πιο αποτελεσματικών στρατηγικών κατά της παραπληροφόρησης και προσπάθειες να διδάξουν στα παιδιά δεξιότητες κριτικής σκέψης, ώστε να είναι εξοπλισμένα για να αποτρέπουν επισφαλείς πληροφορίες.
Πιέζουμε, πιέζουμε και πιέζουμε, δήλωσε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, Σάντερ Βαν ντερ Λίντεν, PhD, κοινωνικός ψυχολόγος που διευθύνει μερικές από τις μεγαλύτερες παρεμβάσεις παγκοσμίως κατά της παραπληροφόρησης. Φαίνεται ότι τώρα βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής και έχουμε τη δυναμική να αλλάξουμε τα πράγματα.
Το έργο τους είναι σημαντικό για προφανείς λόγους καθώς και για πιο έμμεσους, πρόσθεσε ο Βαν ντερ Λίντεν. Η παραπληροφόρηση δεν μπορεί μόνο να οδηγήσει σε άμεση ζημιά, για παράδειγμα, στη σωματική υγεία των ανθρώπων ή στα αποτελέσματα των εκλογών, είπε. Αλλά μπορεί να διαβρώσει την εμπιστοσύνη μας ο ένας στον άλλον, στην κοινωνία και στους θεσμούς μας.
Διαβάστε σχετικά: Θεωρίες Συνωμοσίας: Από την Γραφικότητα στην Κοινωνική Παθογένεια
Γιατί οι άνθρωποι εμπιστεύονται τις ψευδείς ειδήσεις;
Υπάρχουν ισχυρές και ολοένα αυξανόμενες αποδείξεις για το λόγους που οι άνθρωποι πιστεύουν την παραπληροφόρηση και αντιστέκονται στη διόρθωση αυτών των απόψεων. Οι λόγοι περιλαμβάνουν τη μεροληψία επιβεβαίωσης -η αναζήτηση πληροφοριών που επιβεβαιώνουν προηγούμενες πεποιθήσεις- και την υποκινούμενη συλλογιστική, δηλαδή την "συλλογιστική προς ένα επιθυμητό συμπέρασμα αντί για ένα ακριβές", εξηγούν οι ψυχολόγοι.
Η έρευνα διαπιστώνει επίσης ότι οι άνθρωποι πιστεύουν την παραπληροφόρηση επειδή ταιριάζει εύκολα στην ταυτότητα ή την κοσμοθεωρία τους. Αν ανήκετε σε μια κοινότητα που αντιτίθεται στα εμβόλια, μπορεί να συμφωνείτε με αυτές τις απόψεις επειδή δεν έχετε το χρόνο, το ενδιαφέρον ή την ικανότητα να αξιολογήσετε άμεσα την ασφάλεια των εμβολίων, αναφέρουν. Οπότε, απλά κοιτάζετε την ομάδα σας στο Facebook και βλέπετε τι λένε.
Οι ψυχολόγοι γνωρίζουν επίσης τα συναισθηματικά κίνητρα που τροφοδοτούν τις πεποιθήσεις για ψεύτικες ειδήσεις ή τις θεωρίες συνωμοσίας, συμπεριλαμβανομένου του φόβου και του θυμού. Επιπλέον, μελέτες δείχνουν ότι όταν οι άνθρωποι συναντούν ψευδείς ειδήσεις όταν βρίσκονται σε κατάσταση αυξημένων συναισθημάτων -είτε θετικών είτε αρνητικών- είναι πιο πιθανό να τις πιστέψουν και λιγότερο ικανοί να διακρίνουν τις ψεύτικες από τις πραγματικές ειδήσεις (Martel, C., et al., Cognitive Research: Principles and Implications, Vol. 5, 2020).
Για αυτό το θέμα, ο γνωστικός ψυχολόγος Ούλριχ Έκερ, του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας και οι συνεργάτες του επισημαίνουν επίσης μελέτες που δείχνουν ότι όταν οι άνθρωποι βλέπουν τις ίδιες ψευδείς πληροφορίες πολλές φορές -ένα φαινόμενο που ενισχύεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης- οι πληροφορίες εδραιώνονται στη μνήμη και είναι δύσκολο να ξεκολλήσουν ακόμη και όταν παρουσιάζονται νέες πληροφορίες. Οι ερευνητές ονομάζουν αυτό το φαινόμενο "φαινόμενο ψευδούς αλήθειας" (Nature Reviews Psychology, Vol. 1, 2022).
Ακόμα άλλες μελέτες διαπιστώνουν ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς στην παραπληροφόρηση από άλλους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι συχνοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όσοι είναι λιγότερο μορφωμένοι, οι άνθρωποι που είναι λιγότερο πιθανό να χρησιμοποιούν ψυχολογική σκέψη και αναλυτικό συλλογισμό και οι άνθρωποι που ανήκουν στα πολιτικά άκρα.
Σε μια άλλη πρόσφατη ερευνητική προσπάθεια, ο Βαν ντερ Λίντεν και οι συνεργάτες του δοκίμασαν με επιτυχία μια παρέμβαση την οποία ελπίζουν να επεκτείνουν σε μεγάλο βαθμό. Συνεργάστηκαν με τη Google για να προβάλλουν στο YouTube, διασκεδαστικά βίντεο κινουμένων σχεδίων που εκπαιδεύουν τους χρήστες να εντοπίζουν και να αναλύουν πέντε κοινές τεχνικές παραπληροφόρησης. Τα βίντεο παρουσιάζουν χιουμοριστικά παραδείγματα αυτών των στρατηγικών χρησιμοποιώντας χαρακτήρες από δημοφιλείς τηλεοπτικές εκπομπές και ταινίες όπως το Family Guy και ο Πόλεμος των Άστρων.
Δείτε τα βίντεο:
Και διαβάστε περισσότερα για το πρόγραμμα εδώ
Αποτελεσματικά εργαλεία για παιδιά
Άλλοι ψυχολόγοι στοχεύουν σε μια βασική αιτία της δυσκολίας των ανθρώπων να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση: την έλλειψη επαρκούς εκπαίδευσης στην επιστήμη και την κριτική σκέψη εξ αρχής. Ολόκληρη η διαδικασία της επιστήμης πρέπει να διδάσκεται καλύτερα, με έμφαση στο τι είναι απόδειξη, πώς η επιστήμη γνωρίζει αυτά που γνωρίζει και γιατί δεν γνωρίζει αυτά που δεν γνωρίζει, σχολίασαν οι ψυχολόγοι.
Σε μια τέτοια προσπάθεια, ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος Ντουγκ Λομπάρντι, ο οποίος είναι επικεφαλής της Ερευνητικής Ομάδας Μάθησης της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Maryland στο College Park του Maryland, ξεκίνησε ένα τετραετές πρόγραμμα εκπαίδευσης στην επιστήμη τον Σεπτέμβριο του 2022 με ερευνητές στο Maryland και πέντε άλλες πανεπιστήμια. Χρηματοδοτείται από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών και είναι η τρίτη φάση ενός έργου που εξετάζει πτυχές μιας διδακτικής στρατηγικής που ονομάζεται διάγραμμα σύνδεσης μοντέλου-αποδεικτικών στοιχείων (model-evidence link), το οποίο έχει σχεδιαστεί για να προάγει την ικανότητα των μαθητών να αξιολογούν κριτικά εναλλακτικές εξηγήσεις και να αυξάνει την ικανότητά τους να κατανοούν σύνθετες επιστημονικές έννοιες, εξήγησε ο Λομπάρντι. (Lombardi, D., et al., Discourse Processes, Vol. 59, Nos. 5-6, 2022).
Η ομάδα θα συνεργαστεί με περίπου 100 εκπαιδευτικούς και 1.000 μαθητές σε γυμνάσια και λύκεια στη Φιλαδέλφεια και τη Τζόρτζια για να βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν μια μέθοδο κριτικής αξιολόγησης που ονομάζεται πλάγια ανάγνωση. Με τη μέθοδο αυτή αντί οι μαθητές να ανοίξουν ένα μεμονωμένο άρθρο επιστημονικών ή κοινωνικών σπουδών στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή και να διαβάσουν τη σελίδα, ανοίγουν πρόσθετα παράθυρα και διαβάζουν άλλο υλικό σχετικό με το άρθρο, το οποίο διερευνά την αξιοπιστία του συγγραφέα και των πηγών του άρθρου, την ορθότητα της επιστήμης που προβάλλεται στο άρθρο και κατά πόσο άλλοι έγκριτοι επιστημονικοί οργανισμοί συμφωνούν με τις πληροφορίες, για παράδειγμα.
Στην πορεία, η ψυχολογική ομάδα θα ελέγξει τον αντίκτυπο αυτής της μεθοδολογίας στην κατανόηση από τους μαθητές των θεμελιωδών επιστημονικών, κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων που διέπουν το υλικό για το οποίο διαβάζουν.
Λόγω των πολλών πιθανών επιβλαβών επιπτώσεων της παραπληροφόρησης, πρέπει να συνεχίσουμε να την προσεγγίζουμε από πολλές πλευρές, υποστηρίζουν οι ψυχολόγοι.
Η παραπληροφόρηση είναι ένα πραγματικά πολύπλευρο πρόβλημα. Αλλά αν κάνουμε πολλές μικρότερες αλλαγές - αλλαγές στις πλατφόρμες [των μέσων κοινωνικής δικτύωσης], στις πολιτικές, στην ατομική συμπεριφορά, στην εκπαίδευση και στο περιβάλλον των μέσων ενημέρωσης - νομίζουμε ότι υπάρχει περιθώριο για πρόοδο.
Απόδοση - Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
