Γιώργος Κουντουράς

Ζήλια: Ποια συναισθήματα κρύβει και πως μπορεί η ψυχοθεραπεία να βοηθήσει;

Ζήλια: Ποια συναισθήματα κρύβει και πως μπορεί η ψυχοθεραπεία να βοηθήσει;

Γιώργος Κουντουράς
γυναίκα κοιτάζει με ζήλια μια άλλη γυναίκα στο δρόμο
Image credit: negar nikkhah / unsplash.com

Πότε η ζήλια γίνεται καταστροφική για τις σχέσεις μας και κρύβει άλυτα συναισθηματικά προβλήματα που έρχονται στην επιφάνεια με τα τρέχοντα πρόσωπα της ζωής μας, αλλά φαίνεται να μας «ακολουθούν» από το παρελθόν;


Η ζήλια είναι μια ψυχολογική κατάσταση στην οποία κυριαρχεί ο φόβος της απώλειας μιας σημαντικής σχέσης ή/και ενός σημαντικού προσώπου λόγω της πιθανής αντιπαλότητας που αναπτύσσεται με κάποιον τρίτο ο οποίος μπορεί (είτε στη φαντασία μας, είτε στην πραγματικότητα) να διεκδικεί ή να σχετίζεται με το πρόσωπο που μας ενδιαφέρει.

Φυσικά, το αίσθημα της ζήλιας δεν αναπτύσσεται μόνο μετά από την σκέψη ότι θα χάσουμε μια σημαντική σχέση ή ένα αγαπημένο πρόσωπο – εμφανίζεται όταν βλέπουμε κάποιον να απολαμβάνει (υλικά ή μη) αγαθά που θα θέλαμε και εμείς να αποκτήσουμε, ακόμα και όταν παρατηρούμε κάποιον να δέχεται την προσοχή από τους άλλους ή να διακρίνεται από ξεχωριστά γνωρίσματα/φυσικά πλεονεκτήματα τα οποία στερούμαστε εμείς.

Στην ζήλια, εμπεριέχονται συχνά σύνθετα και αντικρουόμενα συναισθήματα (λ.χ. θυμός, οργή, ενοχές, θλίψη, πόνος και αγάπη) τα οποία μας προσεγγίζουν συνήθως μέσω του άγχους. Τις περισσότερες φορές, πιστεύουμε ότι το άγχος οφείλεται σε μια εξωτερική απειλή (π.χ. το πρόσωπο που διεκδικεί τον σύντροφό μας ή υπερέχει εν συγκρίσει με εμάς σε κάποιους τομείς), αλλά σχεδόν πάντα εκδηλώνεται όταν κινητοποιείται κάποιο έντονο ασυνείδητο συναίσθημα ή παρόρμηση που υπάρχει μέσα μας προς αυτό το πρόσωπο.

Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει ένα απτό αντικειμενικό ερέθισμα (λ.χ. απιστία από τον σύντροφό μας), η αναγνώριση και η πλήρης βίωση αυτών των συναισθημάτων μάς επιτρέπει να ξεπεράσουμε το αίσθημα της ζήλιας.

Τις περισσότερες φορές όμως, τα χρόνια και επίμονα αισθήματα ζήλιας ενισχύονται από την σκέψη ότι ο σύντροφός μας, για παράδειγμα, μπορεί να βρει στο μέλλον ένα πιο ελκυστικό και ενδιαφέρον άτομο και να μας αφήσει ή ότι οι φίλοι μας μπορεί να επιλέξουν άλλα άτομα, πιο δημοφιλή και ευχάριστα σε σχέση με εμάς, με συνέπεια να μείνουμε μόνοι.

Αν και αυτές οι σκέψεις φαίνεται να μην ανταποκρίνονται σε πραγματικά ερεθίσματα που παίρνουμε είτε από τον/ην σύντροφο, είτε από τους φίλους μας, επηρεάζουν την συμπεριφορά μας με διάφορους τρόπους που εν τέλει αποβαίνουν καταστροφικοί για τις σχέσεις μας.

Πότε όμως η ζήλια γίνεται καταστροφική για τις σχέσεις μας και κρύβει άλυτα συναισθηματικά προβλήματα που έρχονται στην επιφάνεια με τα τρέχοντα πρόσωπα της ζωής μας, αλλά φαίνεται να μας «ακολουθούν» από το παρελθόν;

Πως ξεπερνάμε τα αισθήματα ζήλιας απέναντι σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο της ζωής μας ώστε να δημιουργήσουμε την σχέση που θέλουμε να έχουμε μαζί του; Τέλος, με ποιον τρόπο μπορεί η ψυχοθεραπεία να μας βοηθήσει να δούμε τον εαυτό μας την στιγμή που μας καταλαμβάνουν έντονα αισθήματα ζήλιας και δεν ξέρουμε τι να κάνουμε για να απαλλαγούμε από αυτά;

Η ζήλια απέναντι σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο της ζωή μας

Φανταστείτε μια γυναίκα η οποία παραδέχεται ότι ζηλεύει την αδερφή της λόγω της καλύτερης οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται εκείνη. Πως η ζήλια γίνεται εσωτερικό πρόβλημα για αυτήν τη γυναίκα; Για παράδειγμα, μπορεί να νιώθει ενοχές που έχει τέτοια αισθήματα για την αδερφή της και όποτε την ζηλεύει, να κατηγορεί τον εαυτό της, να νιώθει σωματικά αδύναμη και «κακιά» αδερφή.

Συνήθως, όταν τα αισθήματα ζήλιας κατευθύνονται απέναντι σε ένα αγαπημένο πρόσωπο, αισθανόμαστε ενοχές γιατί θα… έπρεπε να νιώθουμε μόνο αγάπη και χαρά με τις επιτυχίες αυτού του προσώπου. Αυτές οι ενοχές μπλοκάρουν κάποια συναισθήματα (όπως είναι ο θυμός) για την επιτυχημένη αδερφή και χωρίς να το καταλαβαίνει, η γυναίκα που αισθάνεται ζήλια, στρέφει τον θυμό προς τον εαυτό της προκειμένου να προστατέψει την αδερφή που αγαπά.

Έτσι, εμφανίζει συμπτώματα όπως είναι η στεναχώρια, οι σωματικοί πόνοι και η αδυναμία. Γιατί όμως αυτή η γυναίκα μπορεί να έχει θυμό για την αδερφή της και πως μπορεί να βοηθηθεί;

Το να αναγνωρίσει αυτή η γυναίκα τον θυμό της απέναντι στην αδερφή της επειδή εκείνη έχει όλα όσα θέλει αυτή να αποκτήσει είναι μόνο… η κορυφή του παγόβουνου. Μπορεί η ζήλια, ο θυμός και οι ενοχές γι’ αυτόν τον θυμό, να ξεκινούν από πολύ παλιά – από τότε που ήταν και οι δύο παιδιά και οι γονείς έδειχναν την προτίμηση και την εύνοιά τους απέναντι στην αδερφή που βρίσκεται τώρα σε μια πιο προνομιακή θέση.

Μπορεί ακόμα τα αισθήματα ζήλιας και ο θυμός πίσω από αυτή, να οφείλονται σε κάποια χαρίσματα με τα οποία προίκισε η φύση την μία αδερφή και όχι την άλλη – αυτές οι ιδιοσυγκρασιακές διαφορές για τις οποίες δεν φταίει κανείς και οι οποίες δημιουργούσαν χάσμα μεταξύ τους από τότε που ήταν παιδιά.

Μπορεί ακόμα αυτή η γυναίκα να έκανε επιλογές στο παρελθόν που δεν απέδωσαν όπως περίμενε και τώρα η καλή οικονομική κατάσταση της αδερφής της να της υπενθυμίζει τα δικά της «λάθη». Συνεπώς, αντί να εστιαστεί μέσα της, να διερευνήσει αν μέσα από αυτές τις επιλογές σαμπόταρε τον εαυτό της και να αναλάβει την ευθύνη γι’ αυτές μαζί με τα επώδυνα συναισθήματα που φέρει αυτή η συνειδητοποίηση, στρέφει την προσοχή στην αδερφή της, ζηλεύει, θυμώνει μαζί της και έπειτα τιμωρεί τον εαυτό της γι’ αυτό μένοντας εγκλωβισμένη σε μια αδύναμη και ανήμπορη θέση.

Αν αυτή η γυναίκα αποφάσιζε να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία για να διερευνήσει όλα αυτά τα ζητήματα, θα ήταν σημαντικό να μάθει αρχικά να βιώνει τον θυμό της χωρίς να προβαίνει σε οποιαδήποτε μορφή αυτο-επίθεσης. Επίσης, η θεραπεία θα τη βοηθούσε να καλλιεργήσει κάποια συμπόνια για τον εαυτό της και τις προσπάθειες της (ακόμα και γι’ αυτές που δεν στέφθηκαν με επιτυχία), ώστε να μπορεί να σέβεται τον εαυτό της που κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί κάτω από δύσκολες συνθήκες, χωρίς να μειώνει την αξία της.

Τέλος, ίσως να ήταν ανακουφιστικό για εκείνη να αποδεχτεί ότι η ζωή δεν είναι κάποιες φορές δίκαιη και ότι δεν συμμορφώνεται με τις ιδέες μας για το πώς νομίζουμε ότι «πρέπει» να είναι τα πράγματα. Είναι αυτή που είναι. Αν περάσουμε μια ζωή οργισμένοι με την «κακή» μας τύχη, με τους άλλους που είναι πιο προνομιούχοι ή με την αδικία που υπάρχει στον κόσμο, θα πεθάνουμε εξαντλημένοι, έχοντας δώσει μια μάχη που όλοι χάνουμε: τη μάχη ενάντια στην πραγματικότητα.

Μόλις σταματήσουμε να τα βάζουμε με την πραγματικότητα που δεν επαληθεύει τις προσδοκίες μας, έρχεται το πένθος και η θλίψη για την απώλεια των προσδοκιών που είχαμε δημιουργήσει προκειμένου να προσαρμόσουμε τη ζωή και… τους άλλους στα δικά μας μέτρα.

Αυτή είναι μια οδυνηρή απώλεια, αλλά ερχόμενοι σε επαφή με τα επώδυνα συναισθήματα πίσω από αυτή, ερχόμαστε σε επαφή με τον πραγματικό μας εαυτό, κουβαλώντας λιγότερες αυταπάτες και έχοντας περισσότερο κουράγιο να ζήσουμε την πραγματικότητα που προηγουμένως αρνούμασταν.

Μετά από αυτή τη εσωτερική διαδικασία, καταφέρνουμε σταδιακά να μην «ζηλεύουμε» πλέον ανθρώπους που φανταζόμαστε ότι ζουν την «ιδανική» ζωή, αλλά μαθαίνουμε να ζούμε την πραγματική μας ζωή όπως είναι, στο εδώ και τώρα, με τα θετικά και τα αρνητικά της.


Διαβάστε σχετικά: Παθολογική ζήλεια: Όταν η ζήλεια φτάνει στα άκρα


Η χρόνια και καταστροφική για τις σχέσεις ζήλια

Υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι των οποίων οι στενές σχέσεις δυσλειτουργούν σε μεγάλο βαθμό από την έντονη καχυποψία που έχουν διαρκώς προς τους συντρόφους, τους φίλους ή και τους συναδέλφους τους. Συνήθως, αυτά τα άτομα δυσκολεύονται να εμπιστευτούν, οραματίζονται, για παράδειγμα, ότι οι σύντροφοί τους προχωρούν σε συμπεριφορές απιστίας, γεγονός που προκαλεί μεγάλο πόνο και οργή η οποία εκφράζεται κάποιες φορές με ξεσπάσματα, φωνές, χειροδικία και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και… ανθρωποκτονία.

Φανταστείτε έναν άνδρα ο οποίος ζήλευε όλες τις προηγούμενες συντρόφους του και τώρα που παντρεύτηκε κάνει σκέψεις και εικόνες ότι η γυναίκα του τον απατά – οραματίζεται ότι ερωτοτροπεί με έναν άλλο άνδρα, εξοργίζεται με εκείνη και με την πρώτη αφορμή που θα βρει (π.χ. ότι έχει αργήσει να επιστρέψει από τη δουλειά της) ξεκινά να καυγαδίζει έντονα μαζί της. Εξοργίζεται μαζί της για ένα «έγκλημα» για το οποίο δεν είναι βέβαιος ότι έχει διαπράξει και ζηλεύει έναν υποθετικό άνδρα με τον οποίο η γυναίκα του ίσως να μην σχετίστηκε ποτέ.

Έτσι, η οργή του δεν τιμωρεί μόνο την γυναίκα του, αλλά έμμεσα και τον ίδιο, γιατί καταστρέφει την συζυγική τους σχέση, καθώς εκείνη, μετά από τόσες εντάσεις και προστριβές, θέλει να απομακρυνθεί. Πως μπορεί να εξηγηθεί όμως η στάση αυτού του άνδρα; Γιατί να θέλει να σαμποτάρει έτσι τις συντροφικές του σχέσεις;

Αρχικά, είναι σημαντικό να δει αυτός ο άνδρας ότι δεν σχετίζεται με την γυναίκα που υπάρχει στην πραγματικότητα, αλλά με μια φανταστική εκδοχή της (αυτή της «άπιστης» και «εγκαταλείπουσας» γυναίκας) που έχει δημιουργήσει στο μυαλό του. Πως γίνεται λοιπόν να βλέπει όλες τις γυναίκες της ζωής του κάτω από το πρίσμα αυτής της εικόνας; Και όταν συμβαίνει αυτό, πως βλέπει έπειτα τον εαυτό του; Σαν κάποιον που δεν αξίζει ή δεν είναι αρκετά καλός για να μείνει κάποια γυναίκα δίπλα του;

Ίσως αυτός ο άνδρας να βίωσε έναν σημαντικό αποχωρισμό στη ζωή του – να πήραν οι γονείς του διαζύγιο σε μια τρυφερή ηλικία της ζωής του και η μητέρα του να τον εγκατέλειψε δημιουργώντας σχέση με κάποιον άλλο άνδρα. Τα ίδια έντονα και επώδυνα συναισθήματα που κινητοποιήθηκαν, αλλά δεν είχε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί τότε, καθώς αποχωριζόταν την μητέρα του, έρχονται ξανά τώρα στην επιφάνεια στη σχέση με την γυναίκα του και σε όποια άλλη συντροφική σχέση δημιούργησε στο παρελθόν.

Ξεκινώντας μάλλον από μια βαθιά υποτιμημένη εικόνα για τον εαυτό του και πιστεύοντας ότι η γυναίκα του θα δει αυτή την εικόνα, θυμώνει μαζί της και αυτός ο θυμός εκφράζεται με ζήλια, προσβολές και άδικες κατηγορίες με αποτέλεσμα να προκαλεί αυτό που θέλει να αποφύγει (δηλαδή να τον αφήσει η γυναίκα του και να επαναλάβει καταναγκαστικά το παιδικό τραύμα). Ωστόσο, αυτός ο θυμός είναι παλιός και ξεχασμένος και δεν πηγάζει από την συμπεριφορά της γυναίκας του, αλλά από τον ρόλο που είχε η μητέρα του στην ζωή του.

Από την άλλη μεριά, ίσως αυτός ο άνδρας θέλει, βαθιά μέσα του, να απατήσει την γυναίκα του ή ακόμα και να το… έχει κάνει. Αν υπάρχει μια τέτοια μη αποδεκτή εν τω βάθει επιθυμία, ο ασυνείδητος τρόπος για να μην έρθει σε επαφή με αυτή, είναι να την αποδίδει, χωρίς να το καταλαβαίνει, στη γυναίκα του και έπειτα να ξεσπά τον θυμό του σε αυτή.

Αν έχει απιστήσει εκείνος στο παρελθόν, ένας ασυνείδητος τρόπος για να αποφύγει την συναισθηματική σύγκρουση που προκαλεί μέσα του αυτή η πράξη, είναι να την μεταθέσει στην γυναίκα του, υποθέτοντας ότι και εκείνη έχει κάνει το ίδιο – τότε μπορεί να μην τα βάλει με τον εαυτό του, αλλά με εκείνη.

Να διευκρινίσουμε ότι όλες αυτές οι πιθανές διεργασίες γίνονται, πολύ συχνά, πέρα από τον συνειδητό μας έλεγχο και συνεπώς μόνο με τη βοήθεια ενός εξειδικευμένου θεραπευτή μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε πλήρως προκειμένου να προχωρήσουμε στη σταδιακή διακοπή τους.

Ξεπερνώντας την ζήλια μέσα στη θεραπεία

Όταν αποφασίζουμε να ξεκινήσουμε ψυχοθεραπεία για να ξεπεράσουμε τα αισθήματα ζήλιας, ερχόμαστε αντιμέτωποι μια αλήθεια που στην καθημερινότητά μας αποφεύγουμε: η ζήλια δεν αφορά ποτέ το άλλο άτομο, αλλά πάντα τον εαυτό μας – τα συναισθήματα που έχουμε καθώς βιώνουμε τους άλλους ως αδιάφορους, απόμακρους, απορριπτικούς ή επικριτικούς απέναντί μας.

Κάτω από τα συναισθήματά μας όμως και την εικόνα που έχουμε για τους άλλους, υπάρχει η ματαιωμένη επιθυμία να τους ελέγξουμε – τι κάνουν, πως νιώθουν, γιατί τους δέχονται οι άλλοι ή/και ποιος τους αγαπά; Κάποιος άλλος παίρνει όλη την προσοχή, την αγάπη, το ενδιαφέρον, τις ανταμοιβές, το νοιάξιμο, τη δόξα, και εμείς μένουμε ξεχασμένοι, απομονωμένοι, αποτυχημένοι και ανάξιοι.

Ένας τρόπος για να πάρουμε λοιπόν αυτό που ίσως δεν μας δόθηκε ποτέ, είναι η προσπάθεια να ελέγξουμε τι αισθάνονται και σκέφτονται (και απέναντι σε ποιον) τα τρέχοντα πρόσωπα της ζωής μας για να διασφαλίσουμε ότι δεν θα φύγουν ποτέ από κοντά μας. Έναν αντίστοιχο συναισθηματικό έλεγχο που ίσως επιβάλλαμε ασυνείδητα στον εαυτό μας από παιδιά, κάνοντας πίσω στις ανάγκες και τις επιθυμίες μας για να μην θυμώσουμε ή στεναχωρήσουμε και τελικά απομακρύνουμε τους ανθρώπους από τους οποίους εξαρτιόταν η επιβίωσή μας.

Για να αποφύγουμε να αντιμετωπίσουμε τον δικό μας πόνο λοιπόν, για να μην έρθουμε σε επαφή με τις προσωπικές μας ανασφάλειες και την εικόνα του εαυτού μας, στρεφόμαστε στον άλλον, και αρχίζουμε να συγκρινόμαστε μαζί του, να μπαίνουμε σε αντιπαραθέσεις και να τον βλέπουμε ως «εχθρό». Θέλουμε αυτό που φαίνεται να έχει – ευτυχία, υγεία, ομορφιά, επιτυχία, σύντροφο, χρήματα, αποδοχή κτλ. Έτσι, συχνά αναρωτιόμαστε: Γιατί δεν έχω όλα όσα έχει; Γιατί αυτό δεν συμβαίνει σε μένα;

Η μόνη κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσουμε μια αλλαγή, είτε εσωτερική, είτε εξωτερική, είναι το εδώ και τώρα. Ερχόμενοι σε επαφή, την παρούσα στιγμή που αισθανόμαστε ζήλια, με τις προσωπικές μας ανασφάλειες, τις αυτό-αμφιβολίες, την αδυναμία μας, αντικρίζουμε ένα επώδυνο κομμάτι της προσωπικής μας ιστορίας. Με ποιον άνθρωπο της ζωής μας νιώσαμε για πρώτη φορά έτσι; Τι συνέβαινε στην σχέση μας μαζί του; Πως αντιδρούσαμε και αισθανόμασταν τότε; Πως μας αντιμετώπιζε εκείνος;

Όταν σταματάμε να απομακρυνόμαστε από τον εαυτό μας (τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας), αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα το σώμα μας και πως αυτό επηρεάζεται από όσα αισθανόμαστε ή σκεφτόμαστε. Συνειδητοποιούμε ότι οι απαντήσεις δεν βρίσκονται εκεί έξω, αλλά μέσα μας.

Αρχίζουμε να φωτίζουμε τις πονεμένες και ξεχασμένες πλευρές του εαυτού μας με επίγνωση. Ίσως τότε, να μπορέσουμε για πρώτη φορά να αντικρίσουμε με ευγένεια και καλοσύνη αυτό το «χαμένο» παιδί μέσα μας – εκείνο που πάντα λαχταρούσε την αγάπη και την κατανόηση, αλλά ένιωθε συχνά μακριά από την ζωή και τη διασκέδαση.

Μόνο από μια θέση συμπόνιας, κατανόησης και αποδοχής όλων των πλευρών μας, καταφέρνουμε να συμπονέσουμε, να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε πραγματικά τους άλλους. Ίσως τότε καταλάβουμε ότι ο άλλος είναι απλά ένας συνοδοιπόρος και όχι ένας «εχθρός» στον οποίο πρέπει να επιτεθούμε. Ίσως τότε καταλάβουμε ότι υπάρχει αρκετός χώρος στον κόσμο για να βρει ο καθένας το δικό του μονοπάτι, την δική του ευτυχία, τον δικό του σκοπό.

Ίσως τότε καταλάβουμε ότι η χαρά δεν έρχεται από το να προσπαθούμε να περπατήσουμε στο μονοπάτι κάποιου άλλου ή από το να τον εμποδίσουμε να περπατήσει το δικό του. Η χαρά έρχεται όταν παραιτηθούμε από την ανάγκη να ελέγχουμε όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από εμάς, όταν είμαστε ειλικρινά ανοιχτοί σε κάθε συναισθηματική εμπειρία της στιγμής και όταν συνειδητοποιούμε ότι πλέον δεν είμαστε «θύματα» των άλλων, αλλά μόνο του εαυτού μας.


*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*

2. banner diafhmishs mypsychologist koino

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...