Κάποιος αποφασίζει να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία. Άσχετα με τις αφορμές και τα αίτια που τον οδήγησαν στον θεραπευτή, υπάρχει ένα κρυφό μήνυμα πίσω από το αίτημα του. «Άλλαξέ με, χωρίς να με αλλάξεις». Με λίγα λόγια, «πάρε μου τα προβλήματα, αλλά μην με πειράξεις μη με αναγκάσεις να κοπιάσω». Οι θεραπευτές της ομάδας του Μιλάνου (Checkin, Boscollo, Pallazzoli & Prata) αποκάλεσαν αυτήν την εντολή ως Παράδοξο. Και εφηύραν ως απόκριση το Αντιπαράδοξο.
Δηλαδή, συνοπτικά, ο θεραπευτής να δώσει με τη σειρά του την εντολή «Μην αλλάξεις τίποτα!». Ευφυείς και αποτελεσματικοί οι Μιλανέζοι. Αλλά ας εστιάσουμε στην αρχική εντολή. Άλλαξε με- δηλαδή σώσε με, θεράπευσε με, εξαφάνισε το πρόβλημα μου και τη δυσφορία μου, Χωρίς να με αλλάξεις- δηλαδή μη με κουράσεις, μη με πιέσεις, μη μου δώσεις τη ζωή μου στα χέρια μου, μη με ενηλικιώσεις, μη με ταράξεις και αν γίνεται, άλλαξε τους άλλους, όχι εμένα. Μαγικό…και ανθρώπινο. Και ποιος δε θα το ‘θελε;
Ένα μαγικό ραβδί να επιφέρει την λύση, να γεμίσει με νεραιδόσκονη τη ζωή μας και να συνεχίσουμε αλώβητοι να την απολαμβάνουμε. Το μόνο πρόβλημα σε αυτό το φανταστικό σενάριο είναι ότι ο θεραπευτής δεν είναι ούτε μάγος, ούτε νεραΐδα. Θα ήταν βολικό και για τον ίδιο, αλλά δυστυχώς είναι και αυτός ένας κοινός θνητός.
Και αφενός δεν δύναται να κάνει θαύματα, και αφετέρου δεν έχει τους άλλους μπροστά του για να δουλέψει, αλλά εσένα. Προσωπικά, συνηθίζω να λέω στους θεραπευόμενούς μου: «Η επιβίωση δεν είναι υποχρεωτική».
Η αλήθεια είναι ότι ακούγοντας αφηγήσεις των θεραπευόμενων, πολλές φορές, ξυπνά στον αρχάριο, συνήθως, θεραπευτή η επιθυμία να είχε απέναντι τον Άλλον, αυτόν για τον οποίο μιλάει ο πελάτης. Η δουλειά θα γινόταν πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά. (Κάπως έτσι εφευρέθηκαν η οικογενειακή θεραπεία και η θεραπεία ζεύγους, άλλωστε). Όταν ξεπερνάμε αυτή την παρόρμηση, οι θεραπευτές θυμόμαστε δύο βασικές θεραπευτικές αρχές.
Η πρώτη είναι ότι το πρόβλημα δεν είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι το πώς διαχειριζόμαστε το πρόβλημα. Η δεύτερη αρχή, τουλάχιστον στους συστημικούς κύκλους, είναι γνωστή ως Εφέ Κύματος. Ένας αλλάζει, όλοι αλλάζουν. Με άλλα λόγια, η αλλαγή σε ένα μέρος του συστήματος αναγκαστικά και a priori θα επιφέρει αλλαγές – προσαρμογής – και στα υπόλοιπα μέλη. Επομένως, αρκεί ένα πρόθυμος και δουλευταράς θεραπευόμενος για να επέλθει θεραπεία σ’ όλο το σύστημα του.
Οι λέξεις κλειδιά, βέβαια, είναι τα «πρόθυμος και δουλευταράς». Αυτό που στην ορολογία των ψυχοθεραπευτών αποκαλούμε Πελάτη. Οι άλλες δύο κατηγορίες θεραπευόμενων είναι ο Παραπονούμενος- αυτός που έρχεται όχι για να αλλάξει, αλλά για να γκρινιάξει -, και ο Τουρίστας- αυτός που ήρθε από περιέργεια ή από πίεση άλλων, που ενδέχεται και να θελήσει να δουλέψει.
Τι γίνεται λοιπόν με τους Παραπονούμενους; Πώς μπορούμε να δουλέψουμε μαζί τους; Καταρχάς επικυρώνουμε την θέση τους ως απολύτως ανθρώπινη και φυσιολογική. Είναι στη φύση μας να ονειρευόμαστε και να περιμένουμε θαύματα. Αλίμονο σε όσους έχουν απωλέσει αυτή τη δεξιότητα.
Οφείλουμε να σταθούμε παρηγορητικά και ενσυναισθητικά στα βάσανα τους και στις επώδυνες αφηγήσεις τους. Να αφουγκραστούμε και να συναισθανθούμε τους καημούς και τα παράπονα τους. Να δώσουμε χώρο στην έκφραση των δύσκολων, αλγεινών συναισθημάτων. Να είμαστε παρόντες και ανθεκτικοί στον πόνο. Για όσο χρειαστεί. Αυτό αποκαλώ εγώ «Νοσηλευτική Πράξη».
Διαβάστε σχετικά: Αν δεν επεξεργαστούμε θεραπευτικά τις προσωπικές απώλειες, τότε αυτές θα μεγεθύνονται
Έπειτα όμως, έχουμε χρέος και ευθύνη να προχωρήσουμε στην «Θεραπευτική Πράξη». Βασιζόμενοι στην αδιαμφισβήτητη αρχή ότι όλοι έχουν την ικανότητα να είναι ευτυχισμένοι και ο κάθε ενήλικας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του και κανείς άλλος, αρχίζουμε να δουλεύουμε προς την αλλαγή.
Ο τρόπος και η θεωρία στην οποία βασιζόμαστε αλλάζει σε κάθε θεραπευτική κατεύθυνση. Ο στόχος, όμως θαρρώ είναι κοινός: να φύγει από μας ο άνθρωπος με αγάπη για τον εαυτό του και τη ζωή, με πίστη στην ικανότητα του να πορεύεται και να τα καταφέρνει, με την πεποίθηση ότι ο ίδιος είναι ο δημιουργός του ταξιδιού του.
Το καίριο σημείο καμπής, κατά τη γνώμη μου, είναι η αναγνώριση της συστημικής αρχής «Κανείς δε φταίει. Φταίει η σχέση.» Αυτή η αρχή μας βγάζει αναγκαστικά από τον παθογόνο ρόλο του θύματος. Προφανώς δε μιλάω για καταστάσεις όπου η διαφορά εξουσίας ήταν καταφανής και πράγματι κάποιος υπέστη άδική κακομεταχείριση από την εξουσία κάποιου άλλου. Αυτό είναι ένα άλλο τεράστιο κεφάλαιο, που δε θα αναλυθεί σε αυτές τις γραμμές.
Μια σημείωση μόνο: ακόμα και αν έχω υπάρξει κάποτε θύμα, έχω την ελεύθερη βούληση και την επιλογή να πορευτώ στο σήμερα μου, απαλλαγμένος από αυτή τη σκιά, αν αποφασίσω να είμαι ευτυχισμένος. Δύο θύματα ίδιας κατάστασης μπορούν να έχουν πολλές διαφορετικές πορείες στη ζωή τους. Δεν υπάρχει γραμμική αιτιότητα μεταξύ εμπειριών και αντιδράσεων. Όχι στα νοήμονα όντα. (Άλλος ένα συστημικός όρος: equopotentiality- ισοδυναμικότητα, όταν ξεκινώντας από την ίδια αρχή δύο διαφορετικά όντα καταλήγουν σε διαφορετικό τέλος).
Η ενηλικίωση είναι δύσκολο πράγμα. Η ανάληψη ευθύνης είναι τρομακτική. Η προοπτική ότι παρόλα τα δεινά και τις στενωπούς μπορώ να έχω κι εγώ μια θέση στον παράδεισο είναι πολύ πιο φοβιστική απ’ ότι ακούγεται. Αλλά η ελευθερία να ζήσω, όπως θέλω και να κυνηγήσω την δικιά μου ευτυχία είναι υπέροχη. Η ελεύθερη βούληση είναι το δώρο του Θεού στον άνθρωπο. Και αφού τα πάντα εν σοφία εποίησε, δεν μας έδωσε μόνο τη βούληση, αλλά και τη μπόρεση.
Τελικά η δουλειά του θεραπευτή ίσως να είναι μόνο αυτή. Να θυμίσει στον άνθρωπο, πως αν θέλει, μπορεί. Και να του υποσχεθεί ότι σε αυτό το ταξίδι, θα είναι εκεί να κωπηλατεί μαζί του στις φουρτούνες, αλλά αφήνοντας πάντα το πηδάλιο στον θαρραλέο, που τόλμησε να γίνει ευτυχισμένος. Το ίδιο πηδάλιο που αρπάζει και ο θεραπευτής στη δική του θάλασσα, στις δικές του φουρτούνες, στη δικιά του ψυχοθεραπεία.
Και τι γίνεται αν κάποιος δε θελήσει να πάρει το πηδάλιο, γιατί και αυτό ανθρώπινη επιλογή είναι; Τότε θαρρώ ότι τελειώνει και η θεραπευτική πράξη. Και δεν είμαι σίγουρη αν είναι ηθικό και έντιμο να κάνουν οι ψυχοθεραπευτές νοσηλευτικές πράξεις, επ’ άπειρον. Έκαστος στο είδος του.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
