PsychologyNow Team

ΔΕΠΥ στους ενήλικες και πως αντιμετωπίζεται

ΔΕΠΥ στους ενήλικες και πως αντιμετωπίζεται

PsychologyNow Team
άντρας σε γραφείο δουλεύει και πιάνει το κεφάλι του που πονάει

Χωρίς καμία αμφιβολία, η ζωή είναι πιο δύσκολη με τη Διαταραχή της Ελλειμματικής Προσοχής & Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), μιας από τις «πιο συχνές νευροβιολογικές διαταραχές που δημιουργούν πολλαπλά προβλήματα». Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε την πρόσφατη διάλεξή του, στην Αθήνα, ο Dr. Ari Tuckman με θέμα τη ΅ΔΕΠΥ στους ενήλικες και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί΅. Σας μεταφέρουμε ορισμένα σημαντικά σημεία της ομιλίας:


Η ΔΕΠΥ δυσκολεύει τις σπουδές, την εργασία, τις ερωτικές και κοινωνικές σχέσεις, την καθημερινότητα, τη ψυχολογία και τόσους πολλούς άλλους τομείς στη ζωή ενός ενήλικα, που τον καθιστά κατά κάποιο τρόπο ανάπηρο: ανάπηρο στη διαχείρισή της καθημερινότητάς του, της ζωής του. Ο σύγχρονος κόσμος είναι πολύπλοκος. Το να ενεργούμε σωστά για να ανταπεξέλθουμε σε όλα, όσα απαρτίζουν την καθημερινότητα μας, είναι τις περισσότερες φορές από μόνο του πρόκληση! Η διαχείριση της καθημερινότητας προϋποθέτει ότι έχουμε μια σειρά από ικανότητες που μας επιτρέπουν:

  • να φιλτράρουμε και να αξιολογούμε σωστά τα ερεθίσματα που μας έρχονται από τον έξω κόσμο, αλλά και από τον εσωτερικό μας κόσμο (π.χ. σκέψεις, αναμνήσεις, ιδέες, κλπ.),
  • να αποφασίζουμε την κάθε στιγμή τι είναι το πιο σημαντικό να γίνει, έχοντας κατά νου το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον (π.χ. να δω λίγο ακόμα τηλεόραση ή να κοιμηθώ νωρίς, αφού κάθε φορά που βλέπω ακόμα λίγη τηλεόραση, τελικά ξενυχτάω και αργώ στη δουλειά το πρωί).

Οι ικανότητες αυτές ονομάζονται εκτελεστικές λειτουργίες, και είναι ανώτερες γνωστικές διεργασίες που μας βοηθούν να διαχειριστούμε την πολυπλοκότητα της ζωής, παίρνοντας αποφάσεις βασιζόμενοι στην πρότερη εμπειρία μας, προβάλλοντας την στο μέλλον και λαμβάνοντας υπόψη τις σημερινές συνθήκες. Δηλαδή να κάνουμε τη σωστή κίνηση στο σωστό χρόνο. Οι εκτελεστικές λειτουργίες περιλαμβάνουν τις εξής επί μέρους ιδιότητες:

  • Μνήμη (να θυμηθώ να πληρώσω ένα λογαριασμό ή να μπορώ να συγκρατήσω μια πληροφορία που διάβασα πριν 5 λεπτά)
  • Συγκέντρωση (να μπορώ να συγκεντρωθώ κατά βούληση και κατ’ανάγκη, ανεξάρτητα από το αν με ενδιαφέρει το αντικείμενο)
  • Καλή αίσθηση του χρόνου (να μη χάνομαι όταν είμαι απορροφημένος σε κάτι)
  • Συναισθηματικό αυτοέλεγχο (να μην πετάγομαι να ολοκληρώσω τη φράση κάποιου) και αναστολή αντίδρασης (response inhibition) (να το σκεφτώ καλά πριν βρίσω το αφεντικό μου που με θύμωσε)
  • Εσωτερική κινητοποίηση του εαυτού (να μην αποφεύγω/ αναβάλω ό,τι με δυσκολεύει)
  • Πρόβλεψη των συνεπειών (να μην αμελώ π.χ. τον οδοντίατρο, γιατί τελικά θα υποφέρω περισσότερο όταν μου χαλάσουν τα δόντια)

Κάθε μία από τις παραπάνω λειτουργίες «πάσχει» στα άτομα με ΔΕΠΥ, με αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζεται σωστά η καθημερινότητα και να οδηγείται η ζωή τους συχνά στο χάος.

Τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό;

Η αναγνώριση και η αποδοχή της διαταραχής, μέσα από τη σωστή διάγνωση ενός εξειδικευμένου επαγγελματία ψυχικής υγείας, είναι όπως πάντα το πρώτο βήμα. Τα επόμενα βήματα είναι:

Η εκπαίδευση πάνω στη διαταραχή και η ενημέρωση του στενού μας περιβάλλοντος γι αυτήν. Μαθαίνοντας για τα νευροβιολογικά αίτια της ΔΕΠΥ και τις επιπτώσεις της στις εκτελεστικές λειτουργίες, αρχικά, απενοχοποιούμαστε από βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις του τύπου είμαι χαζός, είμαι τεμπέλης, είμαι κακομαθημένος, είμαι εγωιστής, είμαι ανεύθυνος. Και επειδή έτσι μάλλον μας βλέπουν και οι δικοί μας, τους βοηθάμε και αυτούς να μας καταλάβουν για να μπορούν να διαχωρίσουν τις πράξεις μας από τις προθέσεις μας (δεν είναι ότι δε θέλω, αλλά αδυνατώ να το κάνω)! Η εκπαίδευση της οικογένειας παίζει επομένως ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της ΔΕΠΥ, τόσο για το ίδιο το άτομο με ΔΕΠΥ, όσο και για τους οικείους του.

Συχνά, τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας έχουν συσσωρεύσει πολύ θυμό και κούραση, λόγω του συνεχούς χάους που αντιμετωπίζουν, προσπαθώντας να προβλέψουν την επόμενη καταστροφή, αλλά και να σβήσουν την προηγούμενη πυρκαγιά (λειτουργούν και ως πυροσβέστες). Ως γονείς ή ως σύντροφοι έχουν δουλέψει σκληρά για να καλύψουν τις αδυναμίες του δικού τους ανθρώπου (υπενθυμίζοντας, οργανώνοντας και κινητοποιώντας τον) και έχουν απογοητευθεί από τις αλλεπάλληλες υποσχέσεις και ματαιώσεις. Κατανοώντας, λοιπόν, τη ΔΕΠΥ, μπορούν μαζί πια να οργανώσουν μια στρατηγική αντιμετώπισης των προβλημάτων με αποδοχή των ιδιαιτεροτήτων του ατόμου λόγω της διαταραχής και με περισσότερη υπομονή.

Τα φάρμακα (Methylphenidate, Amphetamine, Norepinephrine) αυξάνουν την αναστολή αντίδρασης (response inhibition) και δίνουν χρόνο και χώρο στις εκτελεστικές λειτουργίες να δουλέψουν. Βάζουν φρένο στην απροσεξία και στον παρορμητισμό, δίνουν την αναγκαία ώθηση για μια αυτοπαρακίνηση και αυξάνουν τις πιθανότητες επιτυχίας μιας προσπάθειας που αφορά στη συγκέντρωση, οργάνωση, συνέπεια, ή μνήμη.

Το coaching, όπως και τα φάρμακα, αντισταθμίζει αδυναμίες στις εκτελεστικές λειτουργίες, χρησιμοποιώντας όμως ως εργαλείο θεμελιώδεις στρατηγικές. Δυστυχώς, εξειδικευμένο coaching δεν υπάρχει ακόμη στην Ελλάδα.

Με το coaching μαθαίνουμε

  • στρατηγικές που βελτιώνουν την απροσεξία, μειώνοντας τα διασπαστικά ερεθίσματα και αυξάνοντας την πιθανότητα να προσέξουμε ένα σημαντικό ερέθισμα
  • στρατηγικές που περιορίζουν την άσκοπη υπερκινητικότητα, διοχετεύοντας την ενέργεια σε ασφαλείς και οργανωμένες δραστηριότητες και
  • στρατηγικές που μειώνουν τον παρορμητισμό, προβλέποντας κι εμποδίζοντας καταστάσεις όπου ο παρορμητισμός θα μπορούσε να μας βάλει σε μπελάδες.

Ταυτόχρονα εκπαιδεύονται και οι δικοί μας άνθρωποι για να μη μας παρεξηγούν.

Η ψυχοθεραπεία λειτουργεί συμπληρωματικά και επουλωτικά. Επαναπροσδιορίζουμε τον εαυτό μας σε σχέση με τις ιδιαιτερότητες της ΔΕΠΥ και για πρώτη φορά δίνουμε εξηγήσεις που δεν μας στιγματίζουν ή ενοχοποιούν. Βλέποντας διαφορετικά τον εαυτό μας και με περισσότερη κατανόηση, μειώνουμε την ανάγκη να λειτουργούμε «αμυντικά». Οι δικαιολογίες, η άρνηση και η αναβλητικότητα μετατρέπονται σε εξηγήσεις και στρατηγικές αντιμετώπισης των ελλειμμάτων μας. Η αυτοπεποίθησή μας ενισχύεται, καθώς βάζουμε και συχνά κατακτούμε ρεαλιστικούς στόχους. Βλέπουμε καθαρά και αποδεχόμαστε τα ελλείμματα και τις αδυναμίες μας. Δουλεύουμε τις εξαρτήσεις (αλκοόλ, ναρκωτικά, τζόγος, σεξ), που συχνά συνοδεύουν τη ΔΕΠΥ όταν αυτή έχει διαγνωστεί όψιμα, καθώς και τις σχέσεις μας με την/τον σύντροφο, όπως και τη σχέση μας μέσα και έξω από την οικογένεια.

Η ισορροπία μεταξύ ενσυναίσθησης (empathy) και υπευθυνότητας μας οδηγεί σε μία καλύτερη σχέση με τον εαυτό μας. Διαχωρίζουμε την πρόθεση από τη συμπεριφορά μας. Αναγνωρίζουμε την έξτρα προσπάθεια που έχουμε καταβάλει τόσα χρόνια και καταβάλλουμε ακόμα για να καταφέρουμε κάτι, και έτσι αυξάνουμε την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Μαθαίνουμε ότι η επιτυχία ΔΕΝ είναι γραμμική: πάντα υπάρχουν τα εμπόδια και τα πισωγυρίσματα. Και ο σκοπός μας ΔΕΝ είναι η «τελειότητα», αλλά η βελτίωση και η ολοκλήρωση. Η τελειομανία της ΔΕΠΥ είναι μια άμυνα ενάντια στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, όμως ένα αρκετά καλό αποτέλεσμα είναι πάντα καλύτερο από ένα μισοτελειωμένο τέλειο αποτέλεσμα.

Καθώς οι κοντινές μας σχέσεις επηρεάζονται και αυτές από τη ΔΕΠΥ, μέσα από τη ψυχοθεραπεία μπορούν να δουλευτούν τα συνήθη θέματα (εξισορρόπηση ρόλων, κατάργηση του δίπολου «ανεύθυνος-υπερελεγκτική», δυσκολίες με την οριοθέτηση, οικονομικό χάος, κτλ) και να βρεθεί μια νέα ισορροπία μεταξύ του ζευγαριού πιο λειτουργική και για τους δύο. Για παράδειγμα, ο σύντροφος ενός ατόμου με ΔΕΠΥ μέσα από τη ψυχοθεραπεία καταφέρνει να ξεπεράσει το θυμό του, να δει ρεαλιστικά τη σχέση τους και να διαχωρίσει τα χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ από το χαρακτήρα και τις προθέσεις του συντρόφου του. Αντίστοιχα το άτομο με τη ΔΕΠΥ αντιλαμβάνεται πως και πόσο η διαταραχή του επηρεάζει ΚΑΙ τη ζωή του συντρόφου του και αποκτά και ο ίδιος περισσότερη κατανόηση για τον άλλον. Και οι δύο μπορούν να διεκδικήσουν περισσότερο χώρο μέσα στη σχέση.

Η ΔΕΠΥ δεν είναι δώρο. Είναι μια χρόνια διαταραχή που δυσκολεύει τη ζωή του ατόμου και του περιβάλλοντός του, είναι όμως κάτι που θα μπορούσε ν’αντιμετωπισθεί με την κατάλληλη υποστήριξη και καθοδήγηση. Ωστόσο, η αντιμετώπιση είναι αναγκαστικά πολυεπίπεδη και σύνθετη, ξεκινάει από το ίδιο το άτομο με την αναγνώριση του προβλήματος και πολύ συχνά καταλήγει σε μια πολύ καλύτερη και ενδεχόμενα επιτυχημένη ζωή.


Διάλεξη του Dr. Ari Tuckman στο Deree College. Για τη μεταφορά στα Ελληνικά και σύμπτυξη: Νιόβη Μιχαλοπούλου, Psy.D., Κλινική Ψυχολόγος

Πηγή: adhdhellas.org

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...