PsychologyNow.gr

Βιβλιο-Προτάσεις: “Ντέμιαν”… Πέρα Από Την Πρώτη Ανάγνωση

«…Όλοι προερχόμαστε από την ίδια μήτρα. Το κάθε άτομο ξεπετιέται από την ίδια άβυσσο, αγωνίζεται να πετύχει το σκοπό του. Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο, μα κάθε άνθρωπος μπορεί να εξηγήσει μόνο τον εαυτό του». Έρμαν Έσσε Εφηβεία. Μία λέξη, πολλά νοήματα. Η λέξη που υποδεικνύει την περίοδο μετάβασης απ’την παιδική στην […]

Διαβάστε περισσότερα

«…Όλοι προερχόμαστε από την ίδια μήτρα. Το κάθε άτομο ξεπετιέται από την ίδια άβυσσο, αγωνίζεται να πετύχει το σκοπό του. Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο, μα κάθε άνθρωπος μπορεί να εξηγήσει μόνο τον εαυτό του».

Έρμαν Έσσε


Εφηβεία. Μία λέξη, πολλά νοήματα. Η λέξη που υποδεικνύει την περίοδο μετάβασης απ’την παιδική στην πιο ώριμη ηλικία. Η περίοδος κατά την οποία βιώνονται πολλές και πρωτόγνωρες ψυχικές λειτουργίες. Ο έφηβος βρίσκεται αντιμέτωπος με αλλαγές που αφορούν το σώμα του, οι οποίες του δημιουργούν ορμές και επιθυμίες, που πολλές φορές καθίστανται πηγή βίαιων εκρήξεων, αισθημάτων ματαιότητας όταν δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν, ακόμα και ενοχών. Κατά τη διάρκεια αυτών των έντονων σωματικών αλλαγών οι έφηβοι αναλογίζονται περισσότερο τον εαυτό τους και την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον τους. Προσπαθούν να προσδιορίσουν την ταυτότητά τους και τις σχέσεις τους.

Μέσα σ’ αυτό το ταξίδι αυτό-αποκάλυψης χάνονται πολλές φορές σε μονοπάτια γεμάτα ανασφάλεια και άγχος, γι’ αυτό και η εφηβεία είναι η ηλικία που παρατηρούνται πολλές αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως υπερκατανάλωση αλκοολ και χρήση ναρκωτικών, που χρησιμοποιούνται ως εκτόνωση αυτού του άγχους. Οι έφηβοι συνήθως αμφισβητούν ή αρνούνται, ή μάλλον δείχνουν ότι αρνούνται, το οικογενειακό τους περιβάλλον, ορίζοντας ως νέα πρόσωπα αναφοράς, ως νέους σημαντικούς άλλους, συνομήλικους, διαμορφώνοντας σχέσεις που εμπεριέχουν όχι μόνο φιλικά ή ερωτικά μοτίβα αλλά και μητρικά ή πατρικά. Κατά τη διάρκεια αυτής της σχεσιακής διαμόρφωσης δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να εντοπιστούν συναισθήματα αμφιθυμίας και σύγχυσης, και ερωτηματικά για τη σεξουαλική του ταυτότητα, λόγω της υπερεμπλοκής του στις σχέσεις με τους συνομήλικους του ίδιου φύλου.

Σ’ αυτή την περίπτωση πολύ συχνά τα φιλικά συναισθήματα μπερδεύονται με την ανάγκη να εκφράσει τη σεξουαλική του ανησυχία στα άτομα που νιώθει περισσότερο οικεία. Έτσι, ο έφηβος φτάνει στο σημείο να αμφισβητεί όχι μόνο τις αξίες που του όρισαν σαν παιδί η οικογένεια και η κοινωνία, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό. 

 Όπως καταλαβαίνουμε, η εφηβεία ορίζει μια μεταμόρφωση. Μια επώδυνη μεταμόρφωση, όπου το παιδί παλεύει να σχηματίσει έναν ενήλικα. Αυτό ακριβώς το χρονικό ορόσημο της ζωής κάθε ανθρώπου, αυτό το ταξίδι στις εσω-συγκρούσεις  ενέπνευσε και έναν απ’ τους σπουδαιότερους νομπελίστες συγγραφείς, τον Έρμαν Έσσε.

Γεννημένος το 1877 στο Καλβ της Βυρτεμβέργης, ο Γερμανός λογοτέχνης, τιμήθηκε με το βραβείο Γκαίτε (1946)  και το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και με το βραβείο Ειρήνης του Γερμανικού Συνδέσμου Εμπορίας Βιβλίων (1955). Κεντρικό θέμα του έργου του είναι η υπαρξιακή θρησκευτική προβληματική του ανθρώπου. Στα έργα του (Ντέμιαν, Σιντάρτα, Ο λύκος της στέπας, κ.α.) συναντώνται συχνά μοτίβα του γερμανικού ρομαντισμού, θέματα από την ινδική και κινεζική φιλοσοφία και ψυχαναλυτικές θεωρίες.

Το βιβλίο που εκφράζει το δύσκολο μονοπάτι της εφηβείας που καλείται κάθε άνθρωπος να βαδίσει πάνω του, φέρει τον τίτλο «Ντέμιαν». Ο συγγραφέας μας περιγράφει τις δυσκολίες που συναντά ο έφηβος Σίνκλερ, καθώς προσπαθεί να κατανοήσει τον εαυτό του, να κατανοήσει την ρευστότητα των εννοιών του καλού και του κακού, που από παιδί έχει μάθει να ακούει χωρίς να τις επεξεργάζεται. Σ’ αυτή την πνευματική του περιπέτεια εμφανίζεται ένας μεγαλύτερος συμμαθητής του, ο Ντεμιαν, που εσωκλείει και τις δύο έννοιες και γίνεται ο φίλος του μα και ο μέντοράς του.

Ο Έσσε μέσα απ’το βιβλίο του παρασύρει τον αναγνώστη σε μονοπάτια υπαρξιακού στοχασμού, στην κατανόηση της ψυχολογίας του σημαντικού Άλλου, αλλά και της ατομικής ψυχολογίας. Επηρεασμένος βαθύτατα απ’τον μεγάλο ψυχαναλυτή Κ. Γιούνγκ, χρησιμοποιεί έκδηλα στοιχεία απ’την Αναλυτική Ψυχολογία, όρος που δόθηκε από τον Carl G. Jung για την μορφή της ψυχολογίας του βάθους, η οποία σήμερα είναι γνωστή σαν Γιουγκιανή ανάλυση. Η κεντρική αρχή της αναλυτικής ψυχολογίας είναι ότι η υγεία δεν πηγάζει μόνο απ’ τη συνείδηση αλλά και απ’ το συνειδητό. Αν το άτομο παραγνωρίσει το ασυνείδητο θα οδηγηθεί σε μονόπλευρη ανάπτυξη και περαιτέρω σε αδιέξοδο. Για τον Jung υπάρχουν δύο μορφές ασυνείδητου, το ατομικό και το συλλογικό. Το συλλογικό ασυνείδητο διαμορφώνεται από τις σκέψεις και τις παραδόσεις που έχουν κληροδοτήσει οι προηγούμενες γενιές στις επόμενες.

Οι έννοιες του Ασυνείδητου, του Anima, της Σκιάς, του Χάους, του Ονείρου που αποτελούν αρχέτυπα πάνω στα οποία βασίστηκε η θεωρία του Jungγια το συλλογικό ασυνείδητο, βασανίζουν τον έφηβο Εμίλ Σίνκλερ, ο οποίος αγωνιώντας να γνωρίσει τον εαυτό του, να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του και να διαμορφώσει την προσωπικότητά του, αγκιστρώνεται απ’τον νεαρό Ντέμιαν. Μια φιγούρα καθηλωτική, μια προσωπικότητα άκρως γοητευτική και αφοπλιστική, με γνώσεις για τον κόσμο που ξενίζουν τον έφηβο ήρωα, όμως ταυτόχρονα τον μαγεύουν και του ανοίγουν ένα παράθυρο σε μια νέα κοσμοθεωρία. 

Ο Ντέμιαν εξωθεί τον έφηβο φίλο του στην αμφισβήτηση αφήνοντάς τον μετέωρο, αφήνοντας τον σε ένα τεντωμένο σκοινί, όπου η μία άκρη οδηγεί στο Καλό και η άλλη στο Κακό. Ο Σίνκλερ συνειδητοποιεί έτσι ότι για να καταφέρει να ισορροπήσει μέσα του, και να καταφέρει να δομήσει μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα πρέπει να αποδεχθεί και το κακό μέσα του, να συμφιλιωθεί μαζί του και να κοιτάξει κατάματα τον πιο ευάλωτο εαυτό του, τον εαυτό που φωνάζει για επιθυμίες που ο κόσμος των Αγίων αποσιωπά. 

Ο αγώνας της ισορροπίας και αναθεώρησης του Καλού και του Κακού, θυμίζει τη θεωρία του Νίτσε που αναπτύσσεται στο βιβλίο Πέρα απ’το Καλό και το Κακό, κατά την οποία ο άνθρωπος δεν πρέπει να επηρεάζεται τόσο πολύ απ’ το τι είναι καλό και τι είναι κακό, αλλά να προσπαθεί να βρει άλλους τρόπους για να εκτιμά τις καταστάσεις και τα ερεθίσματα γύρω του. 

Μέσα στο βιβλίο ΝΤΕΜΙΑΝ ανιχνεύεται η ψυχοσύνθεση ενός αγοριού που βρίσκεται στην εφηβεία και ξαφνικά τα όσα πίστευε για τον κόσμο καταρρέουν, ερχόμενος σε επαφή με τον Ντέμιαν. Ο Ντέμιαν γίνεται ο μέντοράς του, ο καθοδηγητής του, το πρόσωπο πάνω στο οποίο προβάλει την αμφισβήτηση του, τα πάθη του, τις βαθύτερες επιθυμίες του, τις σεξουαλικές του ορμές και την ανάγκη για αγάπη και τρυφερότητα. Μέσα απ’τον Ντέμιαν συνειδητοποιεί ότι ακόμα τίποτα δεν είναι δεδομένο, απεγκλωβίζεται απ’ τα κοινωνικά στεγανά, απ’ τα στεγανά της θρησκοληψίας. Απελευθερώνεται. Γίνεται ένας άνθρωπος πιο δεκτικός σε νέες και ενδεχομένως ανατρεπτικές πληροφορίες για την έννοια της ύπαρξης και του ανθρωπισμού. Αυτοαναλύεται, ασκεί κριτική στη σκέψη του.

Ο Σίνκλερ είναι ο ίδιος ο συγγραφέας. Ο Έσσε ήταν ένας άνθρωπος, ένας συγγραφέας με συνεχή διάθεση για γνώση, για αναζήτηση, για κατανόηση της ύπαρξής του. Ανοιχτός σε κάθε πνευματικά και πολιτιστικά ανθρώπινα κατορθώματα. Έπαιρνε στοιχεία απ’όπου μπορούσε και μέσα απ’τα έργα του έδινε μια νέα σύνθεση, που ανοίγει στον αναγνώστη μια νέα κοσμοθεωρία.

‘’…Στο μέτωπό του είχε το ‘’σημάδι’’. Ήταν ο Ντέμιαν.[…] <<Άκουσε με μικρέ μου Σίνκλερ. Πρέπει να φύγω. Ίσως χρειαστείς ξανά τη βοήθειά μου. Όταν με φωνάξεις, δεν θα έρθω πια πάνω στο άλογο ή με το τρενο. Θα πρέπει να ακούσεις τη φωνή μέσα σου και τότε θα μ’ακούσεις να σου μιλώ. Με καταλαβαίνεις ; Και κάτι ακόμα. Η φράου Εύα είπε πως αν σου συέβαινε κάτι κακό, θα έπρεπε να σου δώσω το φιλί που μου έδωσε. Κλείσε τα μάτια σου Σίνκλερ>>. Έκλεισα υπάκουα τα μάτια μου. Ένιωσα το χάδι του φιλιού στα χείλη μου, που είχαν μια σταγόνα αίμα και που δεν έλεγε να λιγοστέψει. Ύστερα αποκοιμήθηκα.’’


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βασιλείου Α. Φ. (2015), Η δομή της προσωπικότητας κατά την Αναλυτική Ψυχολογία, www.taxydromos.gr

Έσσε Έρμαν ( 1919), DEMIAN , μετάφραση : Mαίρη Κιτσικοπούλου , Εκδόσεις : Καστανιώτη

Emanuel Maier (July 1999 ), The Psychology of C.G. Jung in the Works of Hermann Hesse , http://www.gss.ucsb.edu/projects/hesse/papers/maier.pdf

Mιχαλοπούλου Χ. (2003), Η εφηβεία ως μεταβατική περίοδος, http://www.iatronet.gr/ygeia/psyxiki-ygeia/article/587/i-efiveia-ws-metavatiki-periodos.html

Themes, Motifs, and Symbols  http://www.sparknotes.com/lit/demian/themes.html