Σύμφωνα με τους Tajfel και Turner (1979), η κοινωνική ταυτότητα αποτελείται από εκείνες τις όψεις της αυτοεικόνας ενός ατόμου που προέρχονται από τις κοινωνικές κατηγορίες ή ομάδες στις οποίες θεωρεί το άτομο ότι ανήκει.
Η θεωρία στηρίζεται σε τρεις βασικές αρχές:
- Τα άτομα επιδιώκουν να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μια θετική κοινωνική ταυτότητα η οποία συμβάλει θετικά στην αυτοεκτίμησή τους.
- Η κοινωνική ταυτότητα στηρίζεται σε συγκρίσεις που γίνονται ανάμεσα στην ομάδα που ανήκει κάποιος και σε άλλες ομάδες. Το αποτέλεσμα της σύγκρισης καθορίζει αν η ταυτότητα είναι θετική ή όχι. Η εύνοια των μελών της ομάδας κάποιου είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η εξύψωση της κοινωνικής ταυτότητας κάποιου.
- Τα μέλη μιας ομάδας που βιώνουν αρνητική ταυτότητα θα επιδιώξουν είτε να φύγουν από την ομάδα κι αν αυτό δεν είναι εφικτό να επιδιώξουν αλλιώς τη θετική διάκριση.
Διαχείριση της κοινωνικής ταυτότητας
Ο τρόπος που το άτομο αποκαθιστά μια αρνητική κοινωνική ταυτότητα εξαρτάται από την αντίληψη του κοινωνικού κλίματος. Τρεις διαστάσεις του κοινωνικού κλίματος είναι σημαντικές: η διαπερατότητα των ορίων ανάμεσα σε στις ομάδες, η σταθερότητα της θέσης της ομάδας που ανήκει κάποιος και η νομιμότητα του συστήματος που τοποθετεί την ομάδα κάποιου σε κατώτερη θέση από άλλες ομάδες.
Αν τα όρια ανάμεσα στις ομάδες θεωρούνται διαπερατά τότε κάποιος, που συγχρόνως δεν θεωρεί πολύ ισχυρό το δεσμό του με την ομάδα του, μπορεί να περάσει σε άλλη ομάδα. Αν τα όρια θεωρούνται μη διαπερατά και συγχρόνως υπάρχει ισχυρός δεσμός ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, τότε είναι πιο πιθανό να επιλεγούν συλλογικές στρατηγικές, είτε γνωστικές (προσπάθεια βελτίωσης της θέσης της ομάδας σε γνωστικό επίπεδο με την εφεύρεση ενός εναλλακτικού κριτηρίου κοινωνικής σύγκρισης) είτε συμπεριφορικές (κοινωνικός ανταγωνισμός και συγκρούσεις). Αυτό εξαρτάται κι από το πόσο σταθερή θεωρείται η θέση της ομάδας και πόσο νόμιμο το σύστημα ή η διαδικασία που η ομάδα βρέθηκε σε χαμηλή θέση.
Με βάση την ταξινόμηση που προτείνουν οι Blanz, Mummendey, Mielke και Klink (1998) υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες στρατηγικών:
- Ατομικές/συμπεριφορικές: ατομική κινητικότητα ή αφομοίωση (τα άτομα προσπαθούν να μοιάσουν στα μέλη της άλλης ομάδας)
- Ατομικές/γνωστικές: εξατομίκευση (προσπάθεια διαχωρισμού από τα μέλη της ομάδας που ανήκει κάποιος)
- Συλλογικές/συμπεριφορικές: κοινωνικός ανταγωνισμός και ρεαλιστικός ανταγωνισμός
- Συλλογικές/γνωστικές: επαναξιολόγηση της διάστασης της σύγκρισης (μείωση της αξίας του κριτηρίου σύγκρισης), νέα διάσταση σύγκρισης, νέα ομάδα σύγκρισης, επανακατηγοριοποίηση σε κατώτερο επίπεδο (διάσπαση της ομάδας σε υποομάδες), χρονική σύγκριση, σύγκριση με σταθερές (αξίες, νόρμες).
Μια άλλη θεωρία που επιχειρεί να εξηγήσει την κοινωνική αλλαγή είναι η θεωρία της σχετικής αποστέρησης. Σε όλες τις εκδοχές της (Crosby, 1979, Gurr, 1970, Runciman, 1966, Walker and Pettigrew, 1984) αυτή η θεωρία υποστηρίζει πως η διαδικασία σύγκρισης με άλλες ομάδες έχει ως αποτέλεσμα την αίσθηση σχετικής αποστέρησης είτε σε ατομικό (αποστέρηση σε σχέση με τα μέλη της ομάδας του) είτε σε ομαδικό επίπεδο (αποστέρηση σε σχέση με άλλες ομάδες). Η αποστέρηση σε ατομικό επίπεδο συνδέεται με προσωπικά συναισθήματα δυσθυμίας και στρες. Η ομαδική αποστέρηση μπορεί να φτάσει σε συλλογική διαμαρτυρία και σύγκρουση.
Όταν η αποστέρηση αφορά μεγάλες ομάδες μπορεί να εκδηλωθεί με απεργίες, διαδηλώσεις ή βίαιες εξεγέρσεις. Παράγοντες που σχετίζονται με τη μετατροπή της αποστέρησης σε έμπρακτη διαμαρτυρία θεωρούνται η ομοιότητα της αποστερημένης ομάδας με την ομάδα σύγκρισης, η πίστη πως η συλλογική δράση θα φέρει αποτέλεσμα και η αντίληψη της διαπερατότητας των ορίων της αποστερημένης ομάδας με την ομάδα σύγκρισης.
Βιβλιογραφία
- Blanz, Μ., Mummendey, Α., Mielke, R. και Klink, A. (1998) Responding to negative social identity: a taxonomy of identity management strategies, European Journal of Social Psychology, 28, 697-729
- Crosby, F. (1976) A model of egoistical relative deprivation, Psychological Review, 83, 85-113
- Gurr,T.R. (1970) Why men rebel. Princeton, N.J.: Princeton University Press
- Runciman, W.G. (1966) Generalised expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80, 1-28
- Tajfel, H. and Turner, J.C. (1979) An integrative theory of intergroup conflict. In W.G. Austin & S.Worchel (eds.) The social psychology of intergroup relations. Monterey, CA: Brooks/Cole
- Walker, I. and Pettigrew, T.F. (1984) Relative deprivation theory: an overview and conceptual critique. British Journal of Social Psychology, 23, 301-310
