Είμαστε οι ιστορίες που αφηγούμαστε, στον εαυτό μας, στους σημαντικούς άλλους, στον κόσμο. Η ταυτότητα ενός πολιτισμού διαμορφώνεται και διαιωνίζεται μεταξύ άλλων με τη βοήθεια των παραμυθιών, των μύθων και θρύλων, της γραπτής και επίσημης ιστορίας.
Αντίστοιχα και στην περίπτωση του ανθρώπου, η ταυτότητά μας δημιουργείται μέσα από ανάλογους μηχανισμούς. Η μνήμη ωστόσο είναι μεροληπτική και το τι καταλήγει και με ποιο τρόπο να συμπεριληφθεί στην επίσημη ιστορία είναι αποτέλεσμα επιλογών, συμβάσεων, εξωγενών παραγόντων, πλαισίων και περίπλοκων κινήτρων.
Ξεκινάμε από τη βασική παραδοχή ότι δεν υπάρχει ένα εγγενές νόημα στον κόσμο. Έγκειται στην ευχέρεια του κάθε ανθρώπου το να αποδώσει ένα νόημα, ερμηνεύοντας καταστάσεις και βιώματα, δημιουργός και δημιούργημα του κόσμου που τον περιβάλλει. Όπως αναφέρει η Morgan Alice, στο εισαγωγικό της βιβλίο περί αφηγηματικής θεραπείας, μια ιστορία έχει να κάνει με κάποια γεγονότα, συνδεδεμένα σε μια σειρά, μέσα στην πορεία του χρόνου και σύμφωνα με μια πλοκή.
Ποια γεγονότα όμως επιλέγονται για να σχηματίσουν τον κορμό της ιστορίας και για να την εμπλουτίζουν διαχρονικά; Ο καθένας έχει μια πληθώρα στιγμών, ποικιλόμορφης σημαντικότητας, που απαρτίζουν την πορεία της ζωής του. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος μπορεί να έχει μια αφήγηση εγγενούς και μόνιμης αναξιότητας («Αποτυγχάνω σε οτιδήποτε κάνω», «Είμαι άχρηστος»). Είναι πολύ πιθανό σε τέτοιες περιπτώσεις να δίνεται επιπλέον σημασία σε γεγονότα που έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτό το αφήγημα, ενώ άλλα που το διαψεύδουν, είτε παρελθοντικά είτε τρέχοντα, να υποτιμώνται ή να παραβλέπονται πλήρως.
Κάποια κομμάτια της ιστορίας είναι προκατασκευασμένα και ως γεγονότα είναι δεδομένα, όπως η κοινωνία στην οποία γεννιόμαστε, η οικογένεια, το πολιτικό σύστημα. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει η δυνατότητα της ένταξής τους στην προσωπική πλοκή με έναν φαινομενολογικό τρόπο. Μια δυσχερής παιδική ηλικία, ενώ αφήνει τα σημάδια της δεν είναι ένα απόλυτο πεπρωμένο.
Κάποιος μπορεί να βασιστεί σε αυτά ως εμπειρίες ενδυνάμωσης, ευκαιρία μάθησης και ωρίμανσης. Σημαντικό είναι επίσης ν’ αναγνωριστεί ότι κάποια κομμάτια της αφήγησης συν-κατασκευάζονται από σημαντικούς άλλους (πρόσωπα φροντίδας, ερωτικοί σύντροφοι, επαγγελματικές σχέσεις) με τους οποίους μοιραζόμαστε κομμάτια της ζωής και υπάρχει συνδιαμόρφωση μέσα από τη σχέση. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί όμως να μην καταλήξει κάποιος να καταγράφει τη ζωή του, όπως υπαγορεύεται από εξωτερικούς παράγοντες, αντί να τη συγγράφει. Εδώ έγκειται η έννοια της πλοκής και της ικανότητας του κάθε ανθρώπου να καθορίζει το προσωπικό νόημα της ζωής του.
Διαβάστε σχετικά: Περί Αληθινού και Ψευδούς Εαυτού
Δεν είναι όλες οι ιστορίες που αφηγούμαστε αληθείς ή ακριβείς. Με τις επαναλαμβανόμενες αφηγήσεις ωστόσο, αυτές αποκτούν υπόσταση, γίνονται κυρίαρχες και εν τέλει μπορεί να καταλήξουν εγκλωβιστικές και απόλυτες. Παραδείγματος χάριν, μια ιστορία τελειότητας και παντοδυναμίας, ενώ μπορεί κατά περίπτωση να εξυπηρετεί κάποιον (σ’ ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο εργασίας, σε μια ακαδημαϊκή πορεία), δεν αφήνει χώρο για ευαλωτότητα και ευαισθησία.
Εναλλακτικές στιγμές δε γίνονται δεκτές, κομμάτια της εμπειρίας καταπιέζονται με σημαντικό ψυχικό κόστος και δεν υπάρχει χώρος για ευελιξία και εξέλιξη. Ενώ το κάθε πλαίσιο μπορεί να εμπλέκει διαφορετικά κομμάτια του προσωπικού αφηγήματος, αν δεν υπάρχει μια εννοιολογική σύνδεση και μια ενιαία, πληθωρική ταυτότητα, προκύπτει μια εσωτερική και διαπροσωπική ακαμψία που οδηγεί σε άγχος, κατάθλιψη, εντάσεις.
Στη διαδικασία της θεραπείας αφήνεται να ξεδιπλωθεί με ασφάλεια η ιστορία του ανθρώπου ως συγγραφέα της πορείας του. Αναγνωρίζεται η ικανότητα και η ευθύνη να γράφει αλλά και να διορθώνει την ιστορία αυτή. Διερευνώνται τα συγκεκριμένα βιώματα που καθόρισαν την ιστορία του, οι συνδέσεις που έκανε, οι συνέπειες που έχουν στο εδώ και τώρα. Ο ίδιος ο άνθρωπος, μέσα από τη διαδικασία, εντοπίζει τα σημεία εκείνα που δεν του ταιριάζουν και που του είναι επιβαρυντικά.
Αναζητώνται οι στιγμές εκείνες που δεν συνάδουν με το κυρίαρχο, ανεπιθύμητο αφήγημα. Πχ, ένας άνθρωπος ο οποίος δυσκολεύεται να συνδεθεί με άλλους, θεωρώντας ότι είναι ανίκανος να νιώσει πράγματα και να αφεθεί.
Διερευνώντας τα πλαίσια στα οποία κινείται, παρελθοντικές εμπειρίες, σχέσεις με τον εαυτό και με τον κόσμο, εντοπίζονται αφενός κομμάτια της ιστορίας τα οποία γράφτηκαν από άλλους ανθρώπους (θα μπορούσε να είναι ένας ψυχρός και απών γονέας) και αφετέρου εμπειρίες που εναντιώνονται σε αυτό (ένας πολύ καλός φίλος, σχέσεις που δούλεψαν, πλούσιος εσωτερικός κόσμος). Αυτές οι «εξαιρέσεις» γίνονται η βάση πάνω στην οποία χτίζεται μια εναλλακτική ιστορία, πιο κοντά στη συνολική πραγματικότητα του ατόμου.
Εν κατακλείδι, σ’ έναν κόσμο δίχως προκατασκευασμένα νοήματα, ο καθένας έχει την ευθύνη και το προνόμιο να δημιουργήσει μια δική του ιστορία. Όπως και μ’ ένα βιβλίο, υπάρχουν πολλαπλές αναγνώσεις ανάλογα με τη φάση ζωής του αναγνώστη, τις προσδοκίες και τις επιθυμίες του. Η ελευθερία καθορισμού πολλαπλασιάζεται όταν εκτός από αναγνώστες, είμαστε και συγγραφείς του βιβλίου.
Βιβλιογραφία
- Morgan, A. (2000). What is narrative therapy?: An easy-to-read introduction. Adelaide, S. Australia: Dulwich Centre Publications.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
