Ακόμη και σήμερα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου η ψυχιατρική δεν διστάζει να παθολογικοποιήσει, συμπεριφορές παιδιών, μη εντάσσοντας τες, στην εξελικτική διαδικασία. Μη λαμβάνοντας υπόψη, με άλλα λόγια, τις καταστάσεις και το πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναδύονται. Μη υπολογίζοντας το περιβάλλον ανάπτυξης ενός παιδιού και μη σκεπτόμενη την εκάστοτε περίσταση.
Η κατεστημένη ιατρική επιστήμη, έχοντας την ανάγκη να διακρίνει το φυσιολογικό από το παθολογικό, θέτει ένα σύνορο ανάμεσα τους. Ανταποκρινόμενη πλήρως στις απαιτήσεις της ορθολογιστικής σκέψης. Αν όμως σκεφτούμε πως το φυσιολογικό και το παθολογικό δεν μπορούν να διαχωριστούν μέσω μιας αυστηρής απόστασης, η οποία ορίζεται από διαγνωστικούς κώδικες, διαφαίνεται, πως οι δύο αυτές καταστάσεις δεν είναι παρά ένα συνεχές κατά τη διηνεκή ανάπτυξη του ανθρώπινου οργανισμού. Θα ήθελα άλλωστε να πιστεύω ότι απέχουμε παρασάγγας από την εποχή του Μεσαίωνα, κατά την οποία οι άνθρωποι ασυλοποιούνταν και απομονώνονταν εξαιτίας της απόκλισής τους από το αρχαίο πρότυπο ανθρώπου.
Συζήτηση του συγκεκριμένου κειμένου, είναι κατά πόσο μια κατάσταση μπορεί να ορισθεί ως παθολογική, ιδιαίτερα στις ευαίσθητες βρεφικές, παιδικές αλλά και εφηβικές ηλικίες της αναπτυξιακής εξέλιξης του ανθρώπου. Ακόμη και σήμερα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου η ψυχιατρική δεν διστάζει να παθολογικοποιήσει, συμπεριφορές παιδιών, μη εντάσσοντας τες, στην εξελικτική διαδικασία. Μη λαμβάνοντας υπόψη, με άλλα λόγια, τις καταστάσεις και το πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναδύονται. Μη υπολογίζοντας το περιβάλλον ανάπτυξης ενός παιδιού και μη σκεπτόμενη την εκάστοτε περίσταση.
Οφείλουμε να διατηρήσουμε με αυστηρή πειθαρχία στη μνήμη μας την άποψη του Φρόυντ, πως το άτομο που δεν έχει καμία νευρωτική δομή δεν μπορεί με κανέναν τρόπο, να θεωρηθεί φυσιολογικό, όπως ανέφερε στην Παρακμή του Οιδιπόδειου, το 1924. Αυτό που διαφοροποιεί το υγιές άτομο από το νευρωσικό, είναι η ένταση των ενορμήσεων, η δύναμη των συγκρούσεων και το βάρος των αντι- επενδύσεων. Ακόμη και το είδος των παλινδρομήσεων. Ένα άτομο όμως, το οποίο μπορεί να φέρει έντονες νευρώσεις, να είναι φορέας ψυχικών δυσλειτουργιών και δυσκολιών, δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί παθολογικό σε ατομικό- υποκειμενικό επίπεδο. Οφείλεται να αξιολογηθεί, το περιβάλλον του, το κοινωνικό του δίκτυο, οι σχέσεις επικοινωνίας με τους γονείς του και με τον περίγυρο του, το σχολικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται και μια σειρά άλλων μεταβλητών που συμμετέχουν, στη ζωή του παιδιού. Παθολογικό, μπορεί να είναι το περιβάλλον, οι εξωγενείς συνθήκες στις οποίες το παιδί συμμετέχει. Και αναφέρω επιτηδευμένα τη λέξη «συμμετέχει», διότι δεν απομονώνω, το περιβάλλον ως αίτιο της ανάπτυξης παθολογίας, αλλά το κρίνω ως μετοχικό κεφάλαιο στην εμφάνιση της, όπως και τα στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού.
Εκείνο που είναι σημαντικό να αναφερθεί, είναι πως η προληπτική παρέμβαση, η συγκατάθεση στην ιδέα της αλληλεπίδρασης ατόμου- περιβάλλοντος, αποτελούν ακριβώς εκείνους τους παράγοντες, που συμβάλλουν στην βελτίωση της εκάστοτε ψυχικής κατάστασης του παιδιού αλλά και στην αντιμετώπιση των δυσκολιών- σε καμία περίπτωση παθολογικών- στην ψυχική του λειτουργία. Και αυτό, προκειμένου να εξασφαλιστεί, μια ισορροπημένη θέση μεταξύ ασυνείδητων στοιχείων που καλύπτονται από ενοχές ή ντροπή και ασυνείδητων στοιχείων που εμφανίζονται κατά τις ψυχοθεραπευτικές συναντήσεις. Μόνο έτσι θα επιτευχθεί μια δυναμική ψυχική λειτουργία, με σκοπό την ανάπτυξη του πλήρους ανθρώπινου δυναμικού και την ενδελεχή εμφάνιση του εύρους των ανθρώπινων ικανοτήτων.
Χωρίς να προβώ στην ανάλυση των τριών βαθμίδων πρόληψης, επιλέγω να εστιάσω σε ό,τι κρίνεται ως πρωτογενής πρόληψη. Δεν αποσιωπώ, ούτε θολώνω τη σπουδαιότητα της δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης, αλλά εστιάζω στην πρωτογενή για λόγους εξοικονόμησης χρόνου και χώρου.
Ας σημειώσουμε, πως πρωτογενής πρόληψη είναι καθετί, το οποίο, βοηθά στην καλύτερη κατανόηση και απάντηση, στις ανάγκες των παιδιών από τους ενήλικες. Ο στρατηγικός σχεδιασμός, προληπτικών προγραμμάτων παρέμβασης, ο οποίος βοηθά στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των γονέων, ελαττώνει το φόβο τους κα τις ενοχές τους, σχετικά με την ικανότητα ανατροφής των παιδιών τους, παρέχοντας και στους μεν αλλά και στα δε παιδιά, μια ομαλότερη σχέση μεταξύ τους.
Η ίδια η προληπτική παρέμβαση είναι αυτή, η οποία μετέχει ως αρωγός, στην ανάδυση του αιτήματος, καθώς πολλοί γονείς δεν έχουν το αίσθημα της δυσκολίας ή του κινδύνου, λόγο ελλιπούς πληροφόρησης πολλές φορές και σχάσης μεταξύ του εαυτού τους και της πραγματικότητας, όπως στην περίπτωση ύπαρξης ψυχικής ασθένειας, π.χ. σχιζοφρένειας ή κατάθλιψης. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο κίνδυνος ανάδυσης μιας ψυχικής δυσκολίας στο παιδί, αυξάνεται και έτσι κρίνεται αναγκαία η προληπτική παρέμβαση. Μια παρέμβαση η οποία, πρέπει να είναι προσεχτική, να αξιολογηθεί, να εκτιμηθούν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματά της και να λάβει υπόψη της, τη συχνότητα επαφής του παιδιού με το διαταραγμένο ψυχικά γονέα καθώς και τον τύπο επικοινωνίας τόσο μεταξύ των δύο γονέων-συντρόφων- όσο και μεταξύ του γονέα- παιδιού.
Με αυτό μόνο τον τρόπο, με την ύπαρξη ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος, την ύπαρξη στοργής, φροντίδας, αγάπης και προσοχής, μπορεί να διασφαλιστεί ένα σταθερό πλαίσιο ανατροφής των παιδιών. Η στείρα κλινική παρατήρηση, η απόδοση παθολογικών χαρακτηρισμών στις αποκλειόμενες από τις νόρμες συμπεριφορές των παιδιών, μόνο μεροληπτικές κρίσεις μπορούν να είναι, οι οποίες εντείνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης αλλοτριωμένων ανθρώπων. Ανθρώπων ξένων προς τους ίδιους τους, τους εαυτούς και υποταγμένων σε ένα τυραννικό Υπερεγώ. Βέλτιστη λύση, είναι η ισορροπία μεταξύ της επιθυμίας της ηδονής και της αρχής της πραγματικότητας.
Συγγραφέας: Σπύρου Δημήτρης- Ζώης, Ψυχολόγος, απόφοιτος τμήματος Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης.
