Πολλοί από εμάς αποφεύγουμε τις επικίνδυνες συμπεριφορές αλλά στην περίπτωση ενός γεγονότος που είναι απίθανο να συμβεί όπως να κερδίσουμε ένα μεγάλο ποσό σε μια κλήρωση, εύκολα αναλαμβάνουμε το ρίσκο. Ενεργούμε δηλαδή διαφορετικά σύμφωνα με το αν η ανάληψη ρίσκου σχετίζεται με την ανταμοιβή ή την αποφυγή απώλειας.
Κάθε καλοκαίρι ακούμε για ένα σημαντικό αριθμό θανάτων από επικίνδυνα σπορ. Γιατί άραγε ενώ κάποιοι απολαμβάνουν τις πτήσεις με αλεξίπτωτα ή κάνοντας οτοστόπ σε αγνώστους ή επιδίδονται σε ξέφρενα ξενύχτια, άλλοι δεν μπορούν να απολαύσουν ούτε καν μια βόλτα με τρενάκι στο λούνα παρκ; Εξαρτάται από ένα συγκεκριμένο γονίδιο, μια ιδιαίτερη εγκεφαλική δομή ή είναι αποτέλεσμα γονικής υπερπροστατευτικότητας;
Όποια και αν είναι η επικίνδυνη συμπεριφορά που μας αρέσει να εκδηλώνουμε, αποτελεί ένα κράμα ρίσκου και καινοτομίας. Είναι αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν «η αναζήτηση του καινούργιου» που υποδηλώνει την προτίμηση στο αναπάντεχο ή το καινούργιο. Όσοι διαθέτουν αυτό το χαρακτηριστικό είναι συχνά παρορμητικοί και βαριούνται εύκολα, ενώ οι νέες εμπειρίες απελευθερώνουν χημικές ουσίες στον εγκέφαλό τους που τους προκαλούν ευφορία. Ενας άνθρωπος που χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση του καινούργιου, είναι πιο πιθανό να πειραματιστεί με τα ναρκωτικά για παράδειγμα ή το αλκοόλ. Και αν με κάποιο τρόπο αυτές οι δύο έννοιες - το ρίσκο και το καινούργιο - συνδέονται, εμείς μπορούμε να τις εξετάσουμε χωριστά.
Ο ρόλος της ντοπαμίνης
Η ντοπαμίνη, ρυθμιστικός νευροδιαβιβαστής, περιγράφεται συνήθως ως το κλειδί της ευφορίας του εγκεφάλου μας. Τα κύτταρα της ντοπαμίνης που εδράζουν στο μεσεγκέφαλο, στέλνουν προβολές σε περιοχές του εγκεφάλου όπου απελευθερώνεται η ντοπαμίνη όπως σε αυτές που ελέγχουν τη δράση, τη γνωσία ή την επιβράβευση. Για παράδειγμα έρευνες έχουν δείξει πως η ντοπαμίνη ενεργοποιείται από εμπειρίες ανταμοιβής, όπως τροφή, σεξ και ναρκωτικά.
Σε μια έρευνα όπου συμμετείχαν ασθενείς με την ασθένεια του Πάρκινσον, οι οποίοι ήταν υπό την επήρεια ψυχοτρόπων ουσιών προκειμένου να ανακουφίσουν τα συμπτώματα της ασθένειάς τους, το 17% ανέπτυξε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου όπως χαρτοπαιξία, σεξουαλικούς καταναγκασμούς ή διαφορετικές διατροφικές συνήθειες. Οι ασθενείς αυτοί ήταν πιο επιρρεπείς στην ανάληψη ρίσκου, διακατέχονταν από την αναζήτηση του καινούργιου που προαναφέραμε, κάτι που αποτυπώθηκε στους εργαστηριακούς ελέγχους.
Η πτήση με αλεξίπτωτο ή τρενάκι στο λούνα παρκ, έχουν ως κίνητρο την επιθυμία μας για ανταμοιβή, που συνδέεται με την αύξηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας στις περιοχές που εδράζει η ντοπαμίνη ή την επιθυμία μας να αποφύγουμε την απώλεια (το θάνατο), που σχετίζεται με τη μείωση της δραστηριότητας αυτής. Το ποσοστό ενθουσιασμού που αναμένεται, αγγίζει το 100% και στις δύο περιπτώσεις, το ποσοστό επικινδυνότητας όμως διαφέρει, γιατί στην πτήση με αλεξίπτωτο αγγίζει το 100% ενώ στο τρενάκι στο λούνα παρκ το 0%.
Από την άλλη, φαίνεται πως ένας συγκεκριμένος υποδοχέας ντοπαμίνης, ευθύνεται για την αναζήτηση έξαψης και την ικανοποίηση αυτής ενώ αυτή η γονιδιακή παραλλαγή συνοδεύεται από μεγαλύτερες απαντήσεις στις απρόσμενες ανταμοιβές του εγκεφάλου, που δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερη αίσθηση έξαψης. Και αυτή η γονιδιακή γραφή είναι που μπορεί να εξηγεί την τάση στο καινούργιο, στην επικίνδυνη συμπεριφορά και στην ανταμοιβή. Βέβαια, και το πώς έχουμε ανατραφεί διαδραματίζει εδώ έναν ουσιώδη ρόλο.
Οι έφηβοι τείνουν να αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρίσκο επειδή ο εγκέφαλός τους βρίσκεται εν εξελίξει αλλά και επειδή επηρεάζονται περισσότερο από τους ομηλίκους τους. Και οι κοινωνικές καταστάσεις όμως αιτιολογούν αυτή τη ροπή προς την ανάληψη ρίσκου, όπως για παράδειγμα η κοινωνική συμμόρφωση προς τα μέλη της ομάδας μας ή το άγχος που βιώνουμε.
Και η ασυνέπεια στη συμπεριφορά μας πού οφείλεται;
Εάν όμως τα γονίδιά μας ευθύνονται για τη γενναιότητα ή το δισταγμό μας, γιατί τείνουμε να είμαστε ασυνεπείς με τη συμπεριφορά μας;
Η συμπεριφορά μας είναι διαφορετική αν η ανάληψη ρίσκου σχετίζεται με την ανταμοιβή ή την αποφυγή απώλειας. Πολλοί δηλαδή από εμάς, αποφεύγουμε τις επικίνδυνες συμπεριφορές αλλά στην περίπτωση ενός γεγονότος απίθανου να συμβεί όπως της χρηματικής επιβράβευσης σε μια λοταρία, εύκολα αναλαμβάνουμε το ρίσκο. Πρόκειται για την περίπτωση μίας υγιούς ανάληψης ρίσκου προκειμένου να αποφύγουμε μια επικείμενη απώλεια, κάτι που εξαρτάται από την πιθανότητα πραγματοποίησης αυτής της έκβασης, ενώ στην περίπτωση ενός πολύ κακού επικείμενου αποτελέσματος, όπως μία νοσηλεία στο εξωτερικό για παράδειγμα, τείνουμε να αγοράσουμε ταξιδιωτική ασφάλεια.
Άνθρωποι που απολαμβάνουν τον κίνδυνο ή υποφέρουν από εξαρτήσεις, επιδεικνύουν διαφορετικές τάσεις: για παράδειγμα, παθολογικοί χρήστες ναρκωτικών ουσιών αναζητούν τον κίνδυνο πολύ περισσότερο αφού περιμένουν πολύ μεγαλύτερη ανταμοιβή για την πράξη τους, από αυτούς που είναι εθισμένοι στο αλκοόλ.
Επίσης, η ανάληψη ρίσκου μπορεί να τροποποιηθεί: να μειωθεί σε αυτούς που είναι εξαρτημένοι από το αλκοόλ όταν βρεθούν αντιμέτωποι με κάποια απώλεια. Αν περάσουν για παράδειγμα ένα βράδυ στα επείγοντα, ίσως αυτό είναι αρκετό για να τροποποιήσει τη συμπεριφορά τους.
Σε μια πρόσφατη έρευνα, οι ερευνητές έδειξαν στους συμμετέχοντες μια σειρά από άγνωστα ή γνωστά πρόσωπα και τους ζητήθηκαν να επιλέξουν ποιο ανταποκρίνεται σε έναν επικίνδυνο χαρτοπαίκτη και ποιο τους βγάζει ασφάλεια. Όταν τους επιδεικνύαμε την κάρτα ενός αγνώστου προσώπου σημειώθηκαν μεγαλύτερες πιθανότητες να αντιστοιχίσουν το πρόσωπο με την χαρτοπαιξία. Η έρευνα έδειξε πως οι συμμετέχοντες που σημείωσαν αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα στην περιοχή ενός υποφλοιώδους τμήματος του πρόσθιου εγκεφάλου που συνδέεται με την απελευθέρωση ντοπαμίνης, κατέδειξαν επιλογές με μεγαλύτερη ανάληψη ρίσκου. Το καινούργιο λοιπόν απελευθερώνει ντοπαμίνη στον εγκέφαλο, η οποία μετά αυξάνει την αναζήτηση ανταμοιβής.
Συμπερασματικά, η έλξη που μας ασκεί ο κίνδυνος, δεν είναι απαραίτητα κακή, αφού η κοινωνία μας προκειμένου να επιβιώσει, χρειάζεται και αυτούς που αναλαμβάνουν ρίσκο, που ξεπερνούν τα όρια αλλά και αυτούς που το αποφεύγουν, που γράφουν κανόνες και αγρυπνούν για την εφαρμογή τους.
Πηγή: medicalxpress.com
Συγγραφέας: Valerie Voon
