Με αφορμή την ταινία “ΧΩΡΙΣ ΑΓΑΠΗ” ακολουθεί το γράμμα που έγραψε μία θεραπευόμενη προς την μητέρα της.
Ο γαλλικός αλλά και ο αγγλικός τίτλος, «Fauted' amour», «Loveless» («Έλλειψη Αγάπης», «Χωρίς Αγάπη»), δεν αποδίδει ακριβώς τον ρωσικό τίτλο «Όχι αγάπη». «Ο ρωσικός τίτλος», αναφέρει ο σκηνοθέτης, «είναι ισχυρότερος από την απουσία αγάπης. Είναι μια κατάσταση ακραίας αδιαφορίας, απόρριψης. Ένα συναίσθημα που περικλείει και πνίγει το άτομο. Είναι, λέει, η έλλειψη ενσυναίσθησης, η έλλειψη κατανόησης του άλλου, η έλλειψη εμπιστοσύνης που προέρχεται από το γεγονός ότι οι άνθρωποι κλείνονται στον εαυτό τους. Εμποδίζει το άτομο να απελευθερωθεί, περιορίζεται, γίνεται απροσπέλαστο».
Στην ταινία «Χωρίς Αγάπη» παρακολουθούμε ένα παντρεμένο ζευγάρι στα πρόθυρα διαζυγίου και το μικρό γιο τους, που εξαφανίζεται από το σπίτι αφού για μεγάλο διάστημα έχει γίνει μάρτυρας μιας σειράς εξαιρετικά βίαιων καβγάδων μεταξύ των γονιών του, οι οποίοι προσπαθούν να αποποιηθούν της ευθύνης για την επιμέλειά του μετά το χωρισμό. Η ταινία συγκλονίζει τόσο μέσα από μία συνεχώς κλιμακούμενη ατμόσφαιρα απελπισίας όσο και τους πραγματικά σκληρούς χαρακτήρες ιδιαίτερα τις μητρικές φιγούρες, που υπάρχουν ως μορφές άκαμπτες, πονεμένες, φυλακισμένες σε ένα φαύλο κύκλο πόνου, τιμωρίας που πηγάζει είτε από φόβο, θυμό είτε από ματαιοδοξία.
Η αίσθηση της αναπόδραστης επανάληψης των λαθών της προηγούμενης γενιάς κρέμεται πάνω από τα κεφάλια των ηρώων. Είναι ενδεικτικό ότι ο ίδιος ο σκηνοθέτης Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ έχει δεχτεί αρκετές επικρίσεις γιατις πολύ σκληρές πτυχές της ρωσικής κοινωνίας που συχνά παρουσιάζει. Η απάντησή του, ακόμη πιο χαρακτηριστική: «Δείχνοντας τις πληγές, ζητάς τη θεραπεία. Είναι προφανές».
Έχω μεγαλώσει σε μία οικογένεια «χωρίς αγάπη» ή μάλλον σε μια οικογένεια υπό καθεστώς «μη αγάπης», όπως πολύ σωστά επεσήμανε ο σκηνοθέτης της ταινίας. Μέσα σε ένα ανάλογα νοσηρό περιβάλλον ως απορριπτέο παιδί βίωσα σύμφωνα με το attachment theory και τον Bowlby ένα απορριπτικό/αποφευκτικό δεσμό με τη μητέρα μου: δεν με ήθελε, με τιμωρούσε ή αδιαφορούσε.
Παράλληλα, δεν μου επιτρεπόταν να δείξω τα συναισθήματα μου αλλά και όταν το έκανα, εισέπραττα αποκλειστικά την απόρριψη. Σε πολλές περιπτώσεις, η κακοποιητική αυτή συμπεριφορά συνεχίζεται ως και σήμερα. Ακόμα και σήμερα, δηλαδή, που, ως ενήλικη πια, προσπαθώ να ζήσω ευτυχισμένη μέσα στη σχέση με τον σύντροφο μου και να δημιουργήσω τη δική μου οικογένεια, τα λόγια και οι πράξεις της καταφέρνουν να σκοτεινιάζουν την καρδιά μου. Παρά το γεγονός ότι έχω πλέον κατανοήσει τη ματαιότητα της προσπάθειας να διορθώσω μια νοσηρή σχέση ή να πενθώ αδιάκοπα για την αγάπη και την φροντίδα που στερήθηκα ως παιδί, συνεχίζω να κοιτάζω προς το μέρος της, αναζητώντας την επικύρωση και την επιβράβευση των πράξεων, που δεν κατόρθωσα να αποσπάσω κατά την παιδική μου ηλικία.
Ομολογουμένως, ήταν μακρύς δρόμος προς την αποδοχή του συγκεκριμένου κενού, του αισθήματος αυτού της ανεκπλήρωτης αγάπης.
Τώρα γνωρίζω, όμως, ότι δεν θα λάβω την επιβράβευση ούτε κατά την ενήλικη ζωή μου – τουλάχιστον όχι από εκείνη. Είμαι τόσο θυμωμένη για αυτό, που επιθυμώ να μουτζουρώσω, να εξαφανίσω και να μαυρίσω αυτά τα λόγια, για να καταφέρω να τα διαγράψω από την ιστορία μου συνολικά. Δυστυχώς, δεν μπορώ. Αυτό είναι, εξάλλου, εκείνο που με κάνει ό, τι είμαι σήμερα. Και ειλικρινά, σήμερα, είμαι χαρούμενη και υπερήφανη για τη γυναίκα που δούλεψα τόσο σκληρά να γίνω, παρά το παρελθόν μου.
Ανεξάρτητα από όλα αυτά, χρωστώ πολλές ευχαριστίες στη μητέρα μου. Αυτό πρέπει να σας εκπλήσσει μετά από όσα μόλις διαβάσατε. Ανταποκρίνονται, ωστόσο, πλήρως στην πραγματικότητα. Βλέπετε, μέσα από το συγκεκριμένο βίωμα, έλαβα το σπουδαιότερο μάθημα: ακριβώς το είδος του ενήλικα και του γονέα, που δεν θα ήθελα να είμαι.
Ως μελλοντική μητέρα, αρνούμαι να διαιωνίσω τον κύκλο αυτό της κακοποίησης αλλά και των «ανθυγιεινών» μαθημένων ρόλων των γονέων μου. Αγωνίζομαι, με άλλα λόγια, να γίνω αγαπημένη, υποστηρικτική, ικανή σύντροφος και μελλοντική μητέρα – μια μητέρα, που δεν θα εμπνέει φόβο στα παιδιά της, διαλύοντας κάθε ανασφάλειά τους. Βεβαίως, πήρα και όμορφα μαθήματα από τη μητέρα μου. Δεν ήταν όλες οι στιγμές κακές. Από τα μικρά ως τα πιο μεγάλα: από την αγάπη της για τη μαγειρική ως τη δύναμη να επιβιώνω σε κάθε κατάσταση, να είμαι ένας άνθρωπος που δεν το βάζει κάτω και αντέχει τις μεγάλες αλλαγές στη ζωή του. Όπως άλλωστε και το ταλέντο μου να μαθαίνω νέα πράγματα και να δοκιμάζω.
Την τελευταία επταετία, έχοντας βιώσει μια σειρά σημαντικών αλλαγών, προσπαθώ να δουλέψω τα συναισθήματά μου αλλά και να ισχυροποιήσω τη θέση μου ως γυναίκα και μελλοντική μητέρα. Μέσα από τη δύσκολη αυτή διαδικασία, συνειδητοποίησα και τούτο: η μητέρα μου με έμαθε άθελα της ότι η άρνηση της ύπαρξης της ψυχικής ασθένειας είτε αυτή ονομάζεται κατάθλιψη είτε αγχώδης διαταραχή δεν είναι ζωή που θα επιθυμούσα για τον εαυτό μου και την οικογένειά μου.
Στην πατρική μου οικογένεια, οι συζητήσεις περί ψυχικών διαταραχών – πόσο μάλλον η αποδοχή τους – θύμιζαν επικίνδυνα εξορκισμό και ισοδυναμούσαν με τη συντέλεια του κόσμου. Εξοβελίζοντας τέτοιου είδους αρνήσεις, προσπαθώ να δουλεύω πιο σκληρά πλέον για να είμαι κοντά στην προσωπική μου ευτυχία ακριβώς γιατί βλέπω πόσο δυστυχισμένη είναι η μητέρα μου. Παρά το γεγονός ότι μοιράζομαι πολλά βιολογικά, γενετικά και συμπεριφορικά στοιχεία της, επιλέγω να προσπαθώ να τα αντέχω, να παλεύω με τους φόβους μου και να μιλάω για αυτούς. Να δουλεύω με τα πονετικά κομμάτια μου που μου την θυμίζουν, προκειμένου να μην επιτρέψω στο «τραυματισμένο παιδί» να υπαγορεύει τη ζωή μου στο σύνολό της.
Έχω καταλάβει ότι η συμπεριφορά και οι πράξεις της, ως άτομο και μητέρα, προέρχονται από έναν τόπο ασθένειας. Είμαι βέβαιη ότι, αν είχε την ικανότητα να το πράξει, θα επέλεγε να είναι ένα διαφορετικό, σταθερότερο πρόσωπο. Εξαιτίας αυτής της κατανόησης, έχω κατορθώσει όχι μόνο να τη συγχωρήσω, αλλά και να καταλάβω ότι έχω τη συγκεκριμένη επιλογή. Ζει μια ζωή θλίψης ενώ εγώ μπορώ να διεκδικήσω να ζήσω μια ζωή ευτυχίας.
Επιλέγω να αφηγούμαι στον εαυτό μου την εξής ιστορία «δεν είμαι πλέον θύμα ενός τρομερού γονεϊκού ρόλου». Έτσι προσπαθώ πλέον να μην επιτρέπω τα “άγρια” επιβλαβή της λόγια και τη συμπεριφορά της να με ρίχνουν κάτω, να με ακινητοποιούν, να με παγώνουν. Για αυτό τον λόγο, σήμερα νιώθω πολύ τυχερή. Πόσα παιδιά μεγαλώνουν ως πιστά αντίγραφα των γονιών τους; Όχι εγώ!!!!
Κολύμπησα μέσα στην ταραγμένη θαάλασσα της παιδικής μου ηλικίας που έμοιαζε γεμάτη κύματα και κινδύνους – μια βαρκούλα σε μια θάλασσα γεμάτη καρχαρίες όπως ονειρευόμουν συχνά κατά την παιδική μου ηλικία και πεταγόμουν ιδρωμένη από τον ύπνο μου.
Τελικά, μολονότι βγήκα από την άλλη πλευρά σε ένα νέο νησί, φθαρμένη φαινομενικά, δεν είμαι μακριά από το ανασκευάσω ότι δεν μου αρέσει πια.
Μέσα από όλα αυτά που βίωσα ως παιδί, έμαθα μερικές σημαντικές αλήθειες για το είδος του ανθρώπου, του συντρόφου και του μελλοντικού γονέα που θέλω να είμαι. Αυτό δεν θα συνέβαινε εάν η παιδική μου ηλικία ήταν διαφορετική.
Τελικά, πρέπει να ευχαριστήσω ίσως τη μαμά μου που μου έδειξε ακριβώς ποια δεν ήθελα να είμαι και με δίδαξε ότι έχω τη δύναμη να σπάσω τον κύκλο.
