Ο John Gottman δανείστηκε τον όρο «οι Τέσσερις Καβαλάρηδες της Αποκάλυψης» για να αποδώσει μεταφορικά τα τέσσερα επικοινωνιακά στυλ που μπορούν να προβλέψουν το τέλος μιας σχέσης.
1. Κριτική (criticism)
Η κριτική είναι διαφορετική από την έκφραση παραπόνου. Είναι σημαντικό να γίνει αυτή η διάκριση. Όταν κάποιος παραπονιέται αναφέρεται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και σε συγκεκριμένα θέματα ενώ όταν κάποιος κριτικάρει κάνει επίθεση στον σύντροφο. Ο σύντροφος που του ασκείται κριτική νιώθει ότι τον απορρίπτουν και τον πληγώνουν.
Παράδειγμα παραπόνου είναι το εξής: Ανησύχησα που καθυστέρησες να γυρίσεις και δεν ειδοποίησες. Πίστευα πως έχουμε συμφωνήσει να ειδοποιούμε ο ένας τον άλλον ενώ στην ίδια περίπτωση η κριτική θα εκφραζόταν ως εξής: Ποτέ δε σκέφτεσαι πως η συμπεριφορά σου επηρεάζει τους άλλους ανθρώπους. Δεν μπορώ να πιστέψω πόσο ξεχασιάρης είσαι και πόσο εγωιστής. Ποτέ δε σκέφτεσαι κανέναν! Ποτέ δε σκέφτεσαι εμένα!. Οι σύντροφοι επαναλαμβάνουν ένα μοτίβο συμπεριφοράς το οποίο όταν συμβαίνει σε μεγάλη συχνότητα και ένταση ανοίγει τον δρόμο σε έναν πιο επικίνδυνο «καβαλάρη», την περιφρόνηση.
2. Περιφρόνηση (contempt)
Σε αυτή τη φάση της επικοινωνίας οι σύντροφοι αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον χωρίς σεβασμό, με σαρκασμό, κοροϊδία, γελοιοποίηση, χλευασμό. Ο σκοπός της περιφρόνησης είναι να νιώσει ο άλλος ανάξιος. Η περιφρόνηση είναι χειρότερη από την κριτική γιατί προϋποθέτει τη δημιουργία μιας ηθικής ανωτερότητας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το παρακάτω: Είσαι κουρασμένος; Εγώ τι να πω; Ήμουν όλη μέρα με τα παιδιά , έτρεχα σαν τη τρελή να έχω το σπίτι καθαρό και εσύ έρχεσαι και κάθεσαι και παίζεις… Δεν μου χρειάζεται άλλο παιδί ξέρεις.. Έρευνες έχουν δείξει ότι ζευγάρια που περιφρονούν ο ένας τον άλλον υποφέρουν από μολυσματικές ασθένειες λόγω αδύναμου ανοσοποιητικού συστήματος. Η περιφρόνηση είναι ο μεγαλύτερος προγνωστικός παράγοντας χωρισμού.
3. Αμυντικότητα ( Defensiveness)
Η αμυντικότητα είναι η απάντηση στη κριτική. Είναι πανταχού παρών όταν η σχέση έχει δυσκολίες. Όταν κάποιος νιώθει ότι κατηγορείται άδικα, ψάχνει να βρει δικαιολογίες και παίζει το αθώο θύμα έτσι ώστε ο σύντροφος να υποχωρήσει. Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας δεν είναι επιτυχής καθώς οι δικαιολογίες που χρησιμοποιεί το «αθώο θύμα» δείχνει ότι δεν παίρνει τις ανησυχίες του άλλου στα σοβαρά, δεν αναλαμβάνει ευθύνες για τα λάθη του και ρίχνει τις ευθύνες στον άλλον.
Ένα παράδειγμα αμυντικής στάσης φαίνεται στον παρακάτω διάλογο: «Ειδοποίησες τον Γιώργο ότι δε θα πάμε όπως του είχες υποσχεθεί;» «Ήμουν τόσο απασχολημένος σήμερα…Αφού ξέρεις πόσο γεμάτο πρόγραμμα έχω γιατί δεν το έκανες εσύ;». Παρόλο που είναι φυσιολογικό να υπερασπίζεται κανείς τον εαυτό του όταν στρεσάρεται, αυτή η προσέγγιση δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η αμυντικότητα οξύνει τις διαφωνίες αν ο σύντροφος που κριτικάρει δεν κάνει πίσω. Η άμυνα είναι και αυτή ένας τρόπος κατηγορίας.
4. Ύψωμα τείχους (stonewalling)
Είναι μια συνηθισμένη απάντηση στην περιφρόνηση. Συμβαίνει όταν ο ακροατής αποσύρεται και σταματάει να απαντάει στον σύντροφό του. Ο σύντροφος που υψώνει τείχος προτιμάει από το να αντιμετωπίσει το θέμα, να κάνει ελιγμούς όπως να απομακρύνεται, να προσποιείται τον απασχολημένο ή να έλκεται από διασπαστικές και βασανιστικές συμπεριφορές. Από τη στιγμή που εμφανίζεται ο πρώτος καβαλάρης (η κριτική) περνάει χρόνος για να εμφανιστεί ο τέταρτος (ύψωμα τείχους).
Σε αυτή τη φάση ο σύντροφος νιώθει πνιγμένος και δεν είναι σε θέση να συζητήσει με τη λογική. Όταν αντιληφθεί κανείς ότι αρχίζει να υψώνει τείχος κατά τη διάρκεια μιας διαφωνίας είναι προτιμότερο να σταματήσει τη συζήτηση και να κάνει ένα διάλειμμα.
Μπορεί να πει για παράδειγμα νιώθω πολύ θυμωμένος για να το συζητήσουμε. Καλύτερα να σταματήσουμε και να το συζητήσουμε σε λίγο αφού θα έχω ηρεμήσει. Το διάλειμμα αυτό είναι ένα εικοσάλεπτο διάλειμμα όπου κάποιος μπορεί να διαβάσει ένα βιβλίο, να βγει για τρέξιμο, γενικότερα να «αδειάσει» και ύστερα να επιστρέψει στη συζήτηση.
Διαβάστε σχετικά: Κεφάλαιο σχέσεις: συγκρούσεις και διαχείριση
Ποια είναι τα αντίδοτα;
Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζει κανείς αυτά τα τέσσερα επικοινωνιακά στυλ στις διαφωνίες και αυτό είναι το πρώτο βήμα για να τις περιορίσει αλλά δεν είναι αρκετό. Για να απομακρύνεται από τα δυσλειτουργικά μοτίβα πρέπει να μπορεί να τα αντικαταστήσει με άλλα υγιή. Παρακάτω εξηγούμε «το αντίδοτο» για κάθε στυλ.
1. Απαλό ξεκίνημα ως αντίδοτο στην κριτική (gentle start up versus criticism)
Το παράπονο όπως προαναφέρθηκε επικεντρώνεται σε συμπεριφορές, η κριτική επιτίθεται σε όλο τον χαρακτήρα του ατόμου. Το αντίδοτο είναι να παραπονιέσαι χωρίς να κατηγορείς κάνοντας «μια ομαλή εκκίνηση». Απέφευγε το «εσύ» που αποδίδει ευθύνες στον άλλον και μίλησε για το «εγώ» εκφράζοντας τα δικά σου συναισθήματα με ένα θετικό τρόπο.
Για παράδειγμα αντί να ασκήσεις κριτική λέγοντας όλο για τον εαυτό σου μιλάς! Γιατί είσαι τόσο εγωιστής; να δώσεις το αντίδοτο που θα λέει Νιώθω ότι με έχεις αφήσει απ' έξω σήμερα και θέλω να μπω. Μπορούμε σε παρακαλώ να μιλήσουμε για τη μέρα μου σήμερα;. Το αντίδοτο ξεκινάει με το νιώθω και καταλήγει με το θέλω ζητώντας να καλυφθούν οι ανάγκες μου. Δεν υπάρχει κατηγορία και κριτική που ενδεχομένως να οδηγούσε τη συζήτηση σε καβγά.
2. Χτίσιμο εκτίμησης και σεβασμού ως αντίδοτο στην περιφρόνηση (build a culture of appreciation and respect versus contempt)
Η περιφρόνηση φαίνεται από μια δήλωση που προέρχεται από μια θέση ηθικής υπεροχής. Είναι καταστροφική για αυτό και το αντίδοτό της πρέπει να βασίζεται στην οικοδόμηση σεβασμού και εκτίμησης.
Για να συμβεί αυτό χρειάζονται απλά, μικρά καθημερινά πράγματα: να εκφράζεις εκτίμηση, στοργή, σεβασμό και ευγνωμοσύνη στον σύντροφό σου, να δημιουργείς θετικές προσδοκίες στη σχέση ως αντιστάθμιση των αρνητικών συναισθημάτων. Ένα άλλος τρόπος που αναφέρεται σε αυτό το αντίδοτο είναι η μαγική αναλογία 5:1 της θετικής αλληλεπίδρασης προς την αρνητική.
Αν έχει πέντε ή περισσότερες θετικές αλληλεπιδράσεις για κάθε μια αρνητική αλληλεπίδραση, τότε δημιουργείς ένα απόθεμα στη συναισθηματική σου τράπεζα. Έτσι αντί να περιφρονήσεις τον άλλον λέγοντας ξέχασες να βάλεις τα πιάτα στο πλυντήριο. Είσαι τόσο τεμπέλης! (γύρισμα των ματιών) μπορεί να δοθεί το αντίδοτο Εγώ καταλαβαίνω ότι είσαι πολύ απασχολημένος τελευταία αλλά θα μπορούσες να θυμηθείς να το κάνεις όταν δουλεύω αργά. Θα το εκτιμούσα.
Με τον τρόπο αυτό εκφράζουμε κατανόηση. Η απάντηση αυτή δεν είναι δήλωση περιφρόνησης από θέση ανωτερότητας. Αντίθετα είναι μια παράκληση με σεβασμό που τελειώνει με δήλωση εκτίμησης.
3. Ανάληψη ευθύνης ως αντίδοτο στην αμυντικότητα (take responsibility versus defensiveness)
Η αμυντικότητα είναι ένας τρόπος αυτοπροστασίας σε μια δικαιολογημένη αγανάκτηση ή σε μια θυματοποίηση προσπαθώντας να αποκρούσει κάποιος μια επίθεση. Πολλοί άνθρωποι γίνονται αμυντικοί όταν τους κριτικάρουν αλλά το πρόβλημα δημιουργείται όταν η συμπεριφορά αυτή δε λύνει τα προβλήματα. Η αμυντικότητα είναι ένας τρόπος να κατηγορείς τον σύντροφό σου και να του αποδίδεις ευθύνες. Ως αποτέλεσμα το πρόβλημα δε λύνεται και η διαφωνία οξύνεται.
Το αντίδοτο είναι ο κάθε σύντροφος να αναλαμβάνει τις ευθύνες του ή και μέρος αυτών σε μια διαφωνία. Στην αμυντική στάση λοιπόν που ο σύντροφος λέει δεν είναι δικό μου λάθος που αργούμε. Είναι δικό σου λάθος που ετοιμάζεσαι πάντα τελευταία στιγμή το αντίδοτο είναι δεν μου αρέσει να αργώ αλλά έχεις δίκιο. Δεν μου αρέσει να φεύγουμε τόσο νωρίς. Θα προσπαθήσω να είμαι ευέλικτος.. Παίρνοντας μέρος της ευθύνης στον καβγά, παραδεχόμενος ότι δε θέλει να συμβαίνει αυτό, καταφέρνουν να αποφύγουν τον καβγά και να κάνουν ένα είδος συμβιβασμού.
4. Αυτοκαταπράυνση ως αντίδοτο στο ύψωμα τείχους (Physiological self-soothing versus stonewalling)
Το ύψωμα τείχους συμβαίνει όταν κάποιος αποσύρεται από μια διαφωνία και δεν ανταποκρίνεται στον σύντροφό του. Συμβαίνει όταν κάποιος νιώθει συναισθηματικά φορτισμένος και έτσι οι αντιδράσεις του είναι να σταματήσει να μιλάει και να αποσυνδεθεί. Όταν τα ζευγάρια υψώνουν τείχος βρίσκονται κάτω από συναισθηματική πίεση που αυξάνει τους χτύπους της καρδιάς, προκαλεί έκκριση ορμονών άγχους και στρες που μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορά fight or flight.
Το αντίδοτο είναι να εξασκηθούμε στην ικανότητα αυτοκαταπράυνσης . Το πρώτο βήμα είναι να σταματήσουμε τον καβγά και να ζητήσουμε ένα διάλειμμα. Όταν ξεκινάει ένας καβγάς και αρχίζει να δημιουργείται η συναισθηματική υπερφόρτωση πριν υψωθεί το τείχος, ο σύντροφος μπορεί να πει αγάπη μου συγνώμη που σε διακόπτω αλλά νιώθω πολύ φορτισμένος και θέλω ένα διάλειμμα. Μπορείς να μου δώσεις 20 λεπτά και να το συζητήσουμε σε λίγο;.
Αν δεν πάρει κάποιος αυτό το διάλειμμα που χρειάζεται είναι πολύ πιθανό να αρχίζει να υψώνει τείχος και να συσσωρεύει τα συναισθήματά του τα οποία αργά ή γρήγορα θα οδηγήσουν σε έκρηξη. Το διάλειμμα αυτό είναι απαραίτητο για να ηρεμήσει και το σώμα έτσι ώστε να αποφευχθεί η αγανάκτηση και η θυματοποίηση.
Βιβλιογραφία: Gottman, J. (1999). The Marriage Clinic : A Scientifically Based Marital Therapy. New York: WW Norton & Co.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
