Ο Χαράλαμπος Πετράς, Ψυχολόγος με εξειδίκευση στο Executive Coaching & την Ψυχοθεραπεία και ιδρυτής του Athens Coaching Institute, παρουσιάζει το νέο του βιβλίο "Η Τέχνη των Στόχων, Θεωρία & Αρχιτεκτονική της Επιδίωξης". Ένας εσωτερικός διάλογος προσωπικής ανάπτυξης, ηγεσίας & επικράτησης" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις iWrite. Πρόκειται για το δεύτερο προσωπικό βιβλίο του συγγραφέα ο οποίος συνεχίζοντας από τη Τέχνη του Coaching, εμβαθύνει και μας ξεναγεί στην τέχνη των στόχων και στα μυστικά της επιδίωξης.
Κύριε Πετρά καλησπέρα σας, αρχικά θα θέλαμε να μας πείτε τι σας οδήγησε να γράψετε αυτό το βιβλίο;
Το βιβλίο ξεκίνησε από προσωπικό ενδιαφέρον και μια ιδιαίτερη έλξη στην επίτευξη στόχων. Με συναρπάζει η ενεργητική στάση απέναντι στη ζωή. Αρνούμαστε να δεχτούμε το παρόν ως τελεσίδικο, οραματιζόμαστε ένα καλύτερο μέλλον και το κάνουμε πραγματικότητα. Μέσα από τους στόχους και την επιδίωξή τους αλλάζουμε τα πράγματα. Οι στόχοι συνδέουν τη βαθιά επιθυμία με την ηθελημένη και σχεδιασμένη δράση. Αυτή η συνειδητή και συστηματική προσπάθεια να διαμορφώσουμε χαρακτήρα και ζωή, να αλλάξουμε τις εσωτερικές και εξωτερικές μας συνθήκες, είναι, για μένα, η πηγή νοήματος.
Από κει και πέρα, ως κλινικός και ως coach, διαπίστωσα πολύ γρήγορα ότι οι στόχοι υπάρχουν παντού. Στόχοι ζωής, στόχοι θεραπευτικοί, στόχοι αναπτυξιακοί. Από κάθε ρόλο μας επιδιώκουμε στόχους, συνειδητούς, μη συνειδητούς, μακροπρόθεσμους, άμεσους, ατομικούς, συλλογικούς, καθοριστικούς και λιγότερο σημαντικούς. Υπάρχουν στόχοι συμπληρωματικοί, διαδοχικοί αλλά και αντιθετικοί.
Αυτά τα δύο, το προσωπικό μου ερέθισμα και η αναγνώριση του ατέλειωτου δικτύου των στόχων εντός του οποίου ζούμε, μου δημιούργησαν την επιθυμία να μελετήσω αυτό το φαινόμενο, κι έτσι να θέσω και να επιτύχω έναν συγγραφικό στόχο. Το αποτέλεσμα το κρατάτε ήδη στα χέρια σας.
Ο όρος «Τέχνη» στον τίτλο του βιβλίου έχει ενδιαφέρον καθώς ακούμε και διαβάζουμε περί «τεχνικών» για την επίτευξη των στόχων μας. Πώς προσδιορίζετε τον όρο «τέχνη» και ποια είναι η διαφορά από τον όρο «τεχνικές»;
Η πιο σημαντική λέξη στον τίτλο του βιβλίου είναι όντως η «τέχνη». Η τέχνη υπερβαίνει την τεχνική, είναι κάτι ανώτερο. Είναι το πάντρεμα της γνώσης, της υψηλής επάρκειας και της υπέρβασης. Η τεχνική υπηρετεί την τέχνη στον βαθμό που τη βοηθά να υλοποιήσει ένα δημιούργημα του νου, μια φαντασία, χωρίς όμως να την περιορίζει. Αν η τεχνική αποκτήσει προτεραιότητα έναντι της τέχνης τότε περιορίζει τη δημιουργικότητα.
Πιο συγκεκριμένα τώρα, με τον όρο «τέχνη» θέλω ακριβώς να τονίσω ότι προχωράμε πέρα από «τεχνικές». Ζήσαμε την εποχή των «μαγικών συνταγών», των «τεχνικών» που οδηγούν νομοτελειακά στην επιτυχία και την ευτυχία. Φτάνει. Αρκετά χαλάσαμε μια γενιά. Η ζωή δεν κατακτιέται αποστηθίζοντας μοντέλα και τεχνικές ή τσιτάτα και αποφθέγματα, αλλά μέσα από ανώτερους στόχους, αξίες, πολλή αλήθεια, καλή προετοιμασία, πολύ κόπο, επίμονες προσπάθειες και συνέπεια μέχρι τέλους.
Υπήρξαν σημαντικά κενά μέχρι σήμερα στη στοχοθεσία. Οι «τεχνικές» που επικράτησαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες ήταν πρώτον, απρόσωπες. Δηλαδή, εφαρμόζονταν χωρίς να εμπλέκεται ο εαυτός και η προσωπικότητα των ανθρώπων. Σου έλεγαν, θα πας από το Α στο Β όποιος και να είσαι, όποιες εμπειρίες κι αν έχεις, όποιες αξίες κι αν υπηρετείς και όποια συναισθήματα κι αν βιώνεις μέσα σου. Δεύτερο, ήταν κυρίως τεχνικές προετοιμασίας. Βοηθούσαν στον σχεδιασμό ενός υποτυπώδους πλάνου χωρίς όμως να μας διδάσκουν τίποτε για την φάση της υλοποίησης και των δύσκολων αποφάσεων που προκύπτουν σε μια επιδίωξη. Τρίτο, εστίαζαν αποκλειστικά σε έναν και μόνο στόχο. Ενώ στην πραγματικότητα, ποτέ οι στόχοι μας δεν ζουν μόνοι και αποκλεισμένοι ο ένας από τον άλλον. Με λίγα λόγια, στερούνταν συστημικότητας. Και οι στόχοι συνθέτουν συστήματα.
Με τον όρο «τέχνη» λοιπόν, περιγράφω μια συνολική μετατόπιση από αυτή την υπεραπλούστευση και τους περιορισμούς που επικρατούσαν.
Ως τέχνη, η επιδίωξη στόχων είναι δεξιότητα, στην οποία αποκτά κανείς επάρκεια μέσα από την εξάσκηση, την προσωπική υπέρβαση, τη συστηματική προσπάθεια, την εστίαση της προσοχής, την αφαιρετική σκέψη και τον αναστοχασμό. Κι όχι απλώς την αποστήθιση εύκολων βημάτων. Η τέχνη των στόχων είναι κυρίως τέχνη της επιδίωξης, αφορά την δράση, την έμπρακτη αλλαγή, κι όχι απλώς την προετοιμασία.
Η ουσία μετατοπίζεται από το «τι θέλω να επιτύχω» στο «ποιος θέλω να έχω γίνει πετυχαίνοντάς το». Δίδεται δηλαδή χώρος για αυτογνωσία μέσω της προβολής, και ενός πολύ ενδιαφέροντος παιχνιδιού με τον χρόνο που αναμειγνύει παρελθόν και μέλλον στο παρόν.
Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να επιτυγχάνω στόχους αλλά να μαθαίνω μέσα από αυτή τη διαδικασία, να ωριμάζω, να αποκτώ γνώσεις και δεξιότητες, επάρκεια στις προκλήσεις.
Αναφέρετε στο βιβλίο ότι «είμαστε γεννημένοι στοχοπροσηλωμένοι», μια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση που πολλοί δεν τη γνωρίζουμε. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα λόγια για αυτή την προσέγγιση;
Πρόκειται για μια εξελικτική ερμηνεία που παρουσίασαν οι εισηγητές της Θεωρίας Στοχοθεσίας το 1990 στο πλαίσιο της Οργανωσιακής Ψυχολογίας. Η υπόθεση έχει ως εξής: γνωρίζουμε ότι η συμπεριφορά μας είναι στοχο-κατευθυνόμενη, ρυθμίζεται μέσα από τη διεργασία της επιδίωξης, έναν μηχανισμό που διασφαλίζει την επιβίωση και την προσαρμογή στις συνθήκες. Ο νους στοχοθετεί και ρυθμίζει την συμπεριφορά προς την επίτευξη ενός στόχου είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.
Άρα, όπως με το φυσικό περιβάλλον, έτσι και εντός των κοινωνικών και ψυχολογικών συνθηκών, οι στόχοι μπορούν να λειτουργήσουν ρυθμιστικά, κινητοποιητικά, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα των δράσεων. Είναι η βασική θεωρία των Locke & Latham οι οποίοι υποστήριξαν για πρώτη φορά ότι οι στόχοι είναι ρυθμιστές, ενισχύουν την αποτελεσματικότητα και κινητοποιούν. Φυσικά από τότε έχουν συμβεί πολλά αλλά η βασική αυτή υπόθεση παραμένει.
Αυτό που θέλω να πω στο βιβλίο είναι ότι είμαστε γεννημένοι να επιδιώκουμε στόχους. Έχουμε εξελικτικά αποκτήσει αυτή την ικανότητα. Η καλλιέργεια της δεξιότητας των στόχων και η κατάκτηση της τέχνης τους είναι στο χέρι μας. Είναι θέμα εξάσκηση και μάθησης.
Μπορούμε να καλλιεργήσουμε με κάποιο τρόπο τη δεξιότητα της επιδίωξης στόχων ή είναι εγγενώς προσδιορισμένη; Και αν ναι, με ποιους τρόπους;
Η απάντηση λοιπόν, είναι ναι. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την καλλιέργεια αυτής της δεξιότητας όπως το πρώιμο τραύμα, η προσκόλληση και η εγκατεστημένη υπερβολική ανάγκη για αποδοχή. Στο βιβλίο περιγράφω τρία στάδια, κατά την γνώμη μου, από τον αρχάριο μέχρι τον μάστερ, τον αριστοτέχνη στους στόχους. Μέσα από αυτά, αναπτύσσει κανείς την επάρκειά του στην τέχνη των στόχων καθώς και κάποια προ-απαιτούμενα που τα συνοδεύουν.
Αν επέλεγα να φωτίσω κάτι περισσότερο εδώ, είναι το εξής. Η ουσιαστική και υπαρξιακή εμπλοκή μας με την επιδίωξη ξεκινά όταν θέσουμε σημαντικούς, μακροχρόνιους, απαιτητικούς στόχους και κληθούμε να αντιμετωπίσουμε τις πρώτες απειλητικές δυσκολίες. Στόχοι που αφορούν τις στροφές της ζωής, σημαντικές αποφάσεις, δεσμεύσεις, κρίσιμες επαγγελματικές και προσωπικές επιλογές είναι συνήθως απαιτητικοί και έτσι προκαλούν τα όρια και τις δυνάμεις μας.
Ταυτόχρονα, επειδή είναι σημαντικοί, είμαστε ιδιαίτερα ευάλωτοι στην πιθανότητα αποτυχίας. Και εκεί, στις μεγάλες δυσκολίες που θα προκύψουν, διότι θα προκύψουν δεν γίνεται αλλιώς, θα κληθούμε να αποχωριστούμε βεβαιότητες και συνήθειες, θα κληθούμε να μάθουμε νέα πράγματα, να αναπτύξουμε νέες συμπεριφορές. Με λίγα λόγια, να υπερβούμε όσα ήμασταν μέχρι χτες. Εκείνη την στιγμή απέναντι στην απειλή, το πραγματικό πρόβλημα και την επιθυμία για επίτευξη, θα χρειαστούμε δύο στοιχεία: ανάληψη ευθύνης και πειθαρχία.
Ανάληψη ευθύνης σημαίνει ότι δεν περιμένω μια έτοιμη λύση από πουθενά, δεν αποζητώ να αναλάβει κάποιος άλλος να κάνει πιο εύκολο το εγχείρημα. Σημαίνει ότι μαθαίνω όσα απαιτείται να μάθω και παίρνω πρωτοβουλίες για να ξεπεράσω τα εμπόδια. Πειθαρχία, σημαίνει ότι θα παραμείνω συνεπής ανεξάρτητα από το αν με ευχαριστεί αυτό που πρέπει να κάνω ή όχι.
Συνοψίζοντας λοιπόν, για να μάθουμε τη δύσκολη αυτή τέχνη χρειαζόμαστε: σημαντικούς, μακροχρόνιους και απαιτητικούς στόχους, τις δυσκολίες και τα εμπόδια που θα εμφανιστούν, προσωπική ευθύνη και πειθαρχία. Εξασκώντας όλα αυτά, θα γινόμαστε καλύτεροι, στόχο με στόχο.
Ποια είναι η επίδραση της επιδίωξης των στόχων μας στην επαγγελματική και προσωπική μας ζωή;
Χωρίς στόχους, δηλαδή χωρίς μια συνειδητή και καλά σχεδιασμένη επιδίωξη δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη σε κανένα τομέα της ζωής μας. Ο σκοπός όμως είναι να θέτουμε τους σωστούς στόχους και να τους επιδιώκουμε αποτελεσματικά. Η επαγγελματική και προσωπική μας ζωή είναι γεμάτη όνειρα, επιθυμίες, αποφυγές και αδιέξοδα. Ο μόνος δρόμος προς την αλλαγή και την ευημερία είναι η επιδίωξη στόχων. Μόνο μέσα από στόχους προχωράμε, λαμβάνουμε αποφάσεις, αξιολογούμε την πορεία μας, μετράμε τα σωστά και τα λάθη μας.
Μπορούμε να έχουμε περισσότερους από έναν στόχους σε μια συγκεκριμένη φάση της ζωής μας; Αν ναι, πόσους στόχους μπορούμε να επιδιώκουμε;
Ποτέ δεν επιδιώκουμε μόνον ένα στόχο. Ο καθορισμός ενός στόχου πυροδοτεί μια αλυσίδα παράλληλων και διαδοχικών επιδιώξεων που ταυτόχρονα διασυνδέεται με άλλες παράλληλες αλυσίδες στόχων. Οι στόχοι μας οργανώνονται σε συστήματα αναπτύσσοντας πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ τους. Δεν είναι εύκολο να αποκαλυφθεί το εύρος της δικτύωσής τους.
Ας σκεφτούμε λίγο πόσους στόχους επιδιώκουμε ταυτόχρονα στη δουλειά μας, πόσα θέματα επιζητούν λύση, τους στόχους που επιδιώκουμε παράλληλα στην προσωπική μας ζωή. Τους ασυνείδητους πρωταρχικούς μας στόχους που επιδιώκουμε ως αποτέλεσμα των εμπειριών της παιδικής μας ηλικίας αλλά και τους στόχους των σημαντικών μας άλλων στους οποίους εμπλεκόμαστε ενεργά. Πρόκειται για ένα δίκτυο στόχων και ανταλλαγών που κανείς δεν μπορεί να μετρήσει.
Για να μπει μία τάξη σε αυτό το χάος, διότι περί χάους πρόκειται, ο νους ταξινομεί τους στόχους σε ιεραρχίες. Από τους πιο σημαντικούς και ανώτερους μέχρι τους επιμέρους, πρακτικούς και καθημερινούς στόχους. Έτσι, αποφασίζουμε πιο εύκολα τι θα τεθεί σε προτεραιότητα, τι όχι, τι θα απορρίψουμε και τι θα αποδεχτούμε. Κι αν κάποια επιδίωξη παίρνει πολύ χρόνο και οι προσπάθειες διαρκούν μήνες, ίσως και χρόνια, τότε πότε περνά στη σφαίρα του μη συνειδητού για να μας αφήσει ήσυχους να κάνουμε και άλλες δουλειές, και πότε επανέρχεται στη συνειδητότητα για να λύσουμε προβλήματα που εμφανίστηκαν.
Είμαστε πολύπλοκα ανοιχτά συστήματα επιδιώξεων που αλληλοπλέκονται μεταξύ τους.
Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις που θα συναντήσουμε στην επίτευξη των στόχων και τι μπορούμε να κάνουμε για να τις υπερβούμε;
Είναι πραγματικά πολλές. Ποτέ δεν εξελίσσονται τα πράγματα σε μια ευθεία γραμμή. Βέβαια, τα περισσότερα εμπόδια μπορούμε να τα προβλέψουμε κατά την προετοιμασία αν επιδείξουμε ειλικρίνεια προς τον εαυτό μας, μελετήσουμε προσεκτικά τις συνθήκες και διατηρήσουμε καθαρή ματιά. Η κυριότερη πρόκληση ωστόσο είναι αυτή που δεν μπορεί να προβλεφθεί. Όσο καλά κι αν έχουμε προετοιμαστεί για μια επιδίωξη είναι βέβαιο ότι στην πράξη θα εμφανιστεί το απρόβλεπτο πρόβλημα. Ένα πρόβλημα για το οποίο δεν υπάρχει κανένα σχέδιο αντιμετώπισης.
Αντιμετωπίζοντας ενεργά το απρόβλεπτο μαθαίνουμε πραγματικά την τέχνη των στόχων και χτίζουμε χαρακτήρα. Όταν καλείσαι να υπερβείς μια πρόκληση για την οποία δεν μπορούσες να προετοιμαστείς, αξιοποιείς κάθε σου πηγή, κάθε δύναμή σου, εργάζεσαι στωικά για να γλιτώσεις από τις αδυναμίες σου, καλλιεργείς νέες δεξιότητες, αποκτάς νέες γνώσεις. Κι έτσι μαθαίνεις να βάζεις τάξη στο χάος.
Η προετοιμασία λοιπόν θα μας βοηθήσει να διαχειριστούμε σχεδόν αυτόματα κάθε πρόβλημα που μπορούμε να προβλέψουμε ώστε να έχουμε χρόνο και ενέργεια να αντιμετωπίσουμε την πραγματική πρόκληση. Και μέσα από αυτή να δυναμώσουμε.
Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που μας οδηγούν στην αποτυχία της επίτευξης των στόχων μας;
Οι πιο συχνοί και κυριότεροι λόγοι αποτυχίας, κατά την γνώμη μου, είναι η ελλιπής προετοιμασία και ο πρόχειρος σχεδιασμός. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση, η πίστη δηλαδή σε δυνάμεις και αντοχές που δεν τεκμαίρεται από το ιστορικό μας ότι τις διαθέτουμε. Δεν είναι κακό να μην διαθέτουμε κάποια δεξιότητα και γνώση, είναι λάθος όμως να μην το αναγνωρίζουμε ώστε να εργαστούμε για να την αποκτήσουμε.
Η υπερβολική ανάγκη για αποδοχή, η οποία κατατρώει κάθε ταλέντο στον βωμό της αποδοχής και της αναγνώρισης από τους άλλους. Η απαίτηση για άμεση ικανοποίηση επιθυμιών ή άμεση ανακούφιση από το στρες της επιδίωξης, δηλαδή η αδυναμία να υπεισέλθουμε σε μακροχρόνια προσπάθεια που απαιτεί ακριβώς αναστολή της άμεσης ικανοποίησης επιθυμιών και αναγκών για χάρη του μακροπρόθεσμου οφέλους. Θα πρέπει να εξοικειωθούμε σταδιακά με τη δυσκολία και την πίεση, ώστε να γίνουμε ανθεκτικοί. Η υπερβολική επιμονή σε στόχους που αποδεικνύονται ανέφικτοι κατασπαταλώντας έτσι όλες μας τις δυνάμεις. Και η εμμονή στους ίδιους στόχους ενώ όλα γύρω έχουν αλλάξει.
Εάν δεν διαχειριστούμε όλα αυτά με τον σωστό τρόπο, θα οδηγηθούμε σε επαναλαμβανόμενες αποτυχίες.
Αντιλαμβανόμαστε ότι όλοι οι στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν. Τι κάνουμε όταν αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα τους πετύχουμε; Τους παρατάμε ή επιμένουμε;
Η επιμονή και η απεμπλοκή είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Όσο σημαντικό είναι να επιμένουμε απέναντι στα εμπόδια τόσο σημαντικό είναι και να διακόπτουμε τις προσπάθειες όταν αυτό απαιτείται.
Επομένως, εάν για κάποιο λόγο ένας στόχος καταστεί ανέφικτος, αν το κόστος της επίτευξής του είναι εξαιρετικά δυσανάλογο από το προσδοκώμενο όφελος ή η επίτευξή του ακυρώνει έναν άλλο πιο σημαντικό στόχο, τότε προχωράμε με απεμπλοκή. Αυτό σημαίνει ότι διακόπτουμε τις προσπάθειες και σχεδιάζουμε άμεσα ένα εναλλακτικό σχέδιο με νέους στόχους που θα μας οδηγήσουν στο επιθυμητό. Το λάθος εδώ είναι να βαλτώσουμε. Χρειάζεται άμεσα επανασχεδιασμός στόχων και τρόπων επίτευξής τους.
--------------------------------------------------------------------
O Χαράλαμπος Πετράς είναι Ψυχολόγος, με εξειδίκευση στο Executive Coaching & την Ψυχοθεραπεία. Σπούδασε Ψυχολογία, Ανθρωπολογία, Ιστορία κι έχει εκπαιδευτεί στο Coaching, τη Συστημική Ψυχοθεραπεία, τη Θεραπεία EMDR, την Εκπαίδευση Ενηλίκων και στη χρήση του ψυχομετρικού τεστ MMPI II. Από το 2009 ίδρυσε και διευθύνει το Athens Coaching Institute. Σχεδιάζει πιστοποιημένα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης στο Coaching & το Mentoring.
Σχεδιάζει και εποπτεύει tailored-made προγράμματα ενδό-επιχειρησιακής εκπαίδευσης στο Managerial Coaching. Παρέχει συνεδρίες Executive Coaching σε στελέχη, ηγέτες και συνεδρίες εποπτείας σε επαγγελματίες. Μέχρι σήμερα έχει συνεργαστεί με πολυεθνικές επιχειρήσεις, μεγάλους οργανισμούς και υπηρεσίες.
Είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μη Κυβερνητικού Οργανισμού «Ομπρέλα» και συμμετέχει στο κίνημα «I Care for my Brain» με σκοπό την αφύπνιση των πολιτών σε ζητήματα ψυχικής υγείας και βελτίωσης της ποιότητας ζωής. Είναι μέλος του International Society for Coaching Psychology, του American Anthropological Association, του European Mentoring & Coaching Council και του Association for Coaching.
Το καινούριο του βιβλίο Η Τέχνη των Στόχων – Θεωρία και Αρχιτεκτονική της Επιδίωξης κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις iWrite.
Μπορείτε να το προμηθευτείτε εδώ.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
