Μια νέα μελέτη δείχνει ότι η αλλαγή μιας πρώτης αρνητικής εντύπωσης είναι κάτι το εξαιρετικά δύσκολο.
«Οι ηθικές και οι ανήθικες συμπεριφορές συνήθως εμφανίζονται σε ‘μικρές δόσεις’. Κάποιος μπορεί να δώσει μόνο λίγα χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς ή να ‘κλέψει’ σε μία μόνο ερώτηση κατά τη διάρκεια μίας εξέτασης», εξηγούν οι Nadav Klein και Ed O’Brien, ψυχολόγοι από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Αλλά πόσες αρνητικές ή θετικές πράξεις πρέπει να κάνει κάποιος, ώστε να αλλάξουμε άποψη για αυτόν;
Κατά τη διάρκεια πέντε πειραμάτων, οι Klein και O'Brien διαπίστωσαν ότι αυτό το όριο για το ηθικό σημείο καμπής είναι ασύμμετρο: η παρατήρηση της ηθικής βελτίωσης χρειάζεται πολύ περισσότερη δουλειά και χρόνο, σε σύγκριση με την ηθική παρακμή, ακόμη και αν έχουμε εμφανή στοιχεία και στις δύο περιπτώσεις. Με άλλα λόγια, «είναι προφανώς πιο εύκολο να γίνει κάποιος αμαρτωλός παρά άγιος, παρ’ όλο που και στις δύο περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν ισοδύναμα αποδεικτικά στοιχεία για την αλλαγή».
Σε ένα πείραμα, οι Klein και O'Brien προσπάθησαν να μετρήσουν το ηθικό σημείο καμπής: τον αριθμό των συμπεριφορών που θα αλλάξουν την αξιολόγησή μας για κάποιον. Η μία ομάδα αποτελείτο από 201 συμμετέχοντες, οι οποίοι έλαβαν μέρος σε μία online έρευνα κατά την οποία διαβάσαν ένα σενάριο για μία υπάλληλο γραφείου που ονομαζόταν Barbara. Όλοι οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι η προσωπικότητά της υπήρξε αρκετά ουδέτερη: τις περισσότερες φορές η συμπεριφορά της προς τους συναδέλφους της ήταν άκακη και κάποιες φορές ήταν ιδιαίτερα ευγενική (π.χ. κρατούσε την πόρτα να περάσουν, έλεγε συχνά ‘ευχαριστώ’), ενώ κάποιες άλλες φορές η συμπεριφορά της ήταν αρνητική (π.χ. δεν περίμενε τη σειρά της να εξυπηρετηθεί, διέδιδε κουτσομπολιά).
Στη συνέχεια οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν, ότι υπήρξε μια αλλαγή στη συμπεριφορά της Barbara τις τελευταίες εβδομάδες. Στη μία ομάδα από τους συμμετέχοντες είπαν ότι η Barbara κάνει πλέον περισσότερα ωραία πράγματα και στην άλλη ομάδα είπαν ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων κάνει περισσότερα αρνητικά πράγματα. Οι συμμετέχοντες στη συνέχεια ρωτήθηκαν πόσες εβδομάδες αυτής της αλλαγής στη συμπεριφορά (από 1-16 εβδομάδες) θα τους έπειθε, ότι η Barbara είχε κάνει μία σημαντική ηθική αλλαγή.
Όταν η συμπεριφορά της Barbara έγινε αρνητική, χρειάστηκαν μόνο λίγες εβδομάδες για να συμπεράνουν οι συμμετέχοντες ότι είχε αλλάξει προς το χειρότερο. Ωστόσο, χρειάστηκαν πολλές περισσότερες εβδομάδες θετικής συμπεριφοράς για να πειστούν οι συμμετέχοντες ότι η Barbara άλλαξε προς το καλύτερο.
«Με άλλα λόγια, αυτά τα αποτελέσματα δηλώνουν μια ασυμμετρία σχετικά με το ηθικό σημείο καμπής που πραγματικά εξαρτάται από την κοινωνική αποδοχή: λίγες κακές πράξεις είναι αρκετές να δηλώσουν μία αλλαγή προς το χειρότερο, αλλά οι πολλές καλές πράξεις μπορεί να είναι λίγες για να δηλώσουν μία αλλαγή προς το καλύτερο», εξηγούν οι ερευνητές.
Σε ένα άλλο ηλεκτρονικό πείραμα, συμμετείχαν 200 γυναίκες, οι οποίες διάβασαν ένα πολύ παρόμοιο σενάριο, αλλά αυτή τη φορά οι πληροφορίες σχετικά με τις αλλαγές συμπεριφοράς των συναδέλφων τους παρουσιάστηκαν με προσαυξήσεις. Αφού ενημερώθηκαν ότι ο συνάδελφος είχε δείξει αλλαγή στη συμπεριφορά του για μια ολόκληρη εβδομάδα, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν εάν είχαν πειστεί ότι ο χαρακτήρας του ατόμου αυτού είχε βελτιωθεί ή είχε χειροτερέψει. Αν απαντούσαν «ναι», δεν τους υπέβαλλαν σε επιπλέον ερωτήσεις. Σε όσους απαντούσαν «όχι» τους έλεγαν ότι η ίδια συμπεριφορά συνεχίστηκε για μία εβδομάδα ακόμα και τους ρωτούσαν αν είχαν παρατηρήσει κάποια αλλαγή σχετικά με το ηθικό σημείο καμπής.
Και σε αυτή την περίπτωση, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες αναγνώριζαν ευκολότερα την αλλαγή συμπεριφοράς που έδειχνε χειροτέρευση και δυσκολότερα την αλλαγή προς την ηθική βελτίωση.
«Προφανώς κάποιος χρειάζεται να κάνει μόνο λίγες κακές πράξεις για να αντιληφθούμε ότι η συμπεριφορά του χειροτερεύει, ενώ χρειάζεται να κάνει πολλές καλές πράξεις για να μας αποδείξει ότι έχει βελτιωθεί», αναφέρουν οι Klein και O'Brien.
Ένα πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Perspectives on Psychological Science, δείχνει πώς ακριβώς μπορούν να επηρεάζουν κάποιες μικρές πράξεις την αξιολόγησή μας για την ηθικότητα ενός άλλου ατόμου. Σε ένα πείραμα, ανέφεραν στους συμμετέχοντες για μία εταιρεία που προσλάμβανε ένα νέο Διευθύνοντα Σύμβουλο. Ένας από τους υποψηφίους ζήτησε ένα ακριβό μαρμάρινο τραπέζι ως όρο, προκειμένου να αποδεχτεί την πρόταση της εταιρίας για τη θέση αυτή. Οι συμμετέχοντες θεώρησαν αυτό το αίτημα τόσο ηθικά τρομακτικό οπου ανέφεραν θα ήταν προτιμότερο να πληρώσει η εταιρία ένα εκατομμύριο δολλάρια επιπλέον ως μισθό για κάποιον άλλο Διευθύνοντα Σύμβουλο και να αποφύγει την πρόσληψη ενός υποψηφίου του οποίου ο μισθός περιλάμβανε και ένα αίτημα για ένα μαρμάρινο τραπέζι αξίας 40.000 δολλαρίων.
Οι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι ο υποψήφιος που απαιτούσε τέτοιου είδους προνόμια, πιθανώς θα ενεργούσε περισσότερο για το δικό του εγωιστικό συμφέρον αντί για το καλό της εταιρείας.
Στο άρθρο τους, οι Klein και O'Brien υποστηρίζουν ότι είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αυτή την ισχυρή προκατάληψη που υπάρχει απέναντι στις αρνητικές πληροφορίες. Επειδή το όριο σχετικά με το ηθικό σημείο αναφοράς για τη διαμόρφωση αρνητικών εντυπώσεων είναι πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο των θετικών, θα πρέπει ίσως να είμαστε πιο διαλλακτικοί στο να δίνουμε ευκαιρίες στους άλλους ανθρώπους να βελτιωθούν μετά από μία κακή πρώτη εντύπωση.
Πηγή: psychologicalscience.org
Έρευνα: Klein, N., & O’Brien, E. (2016). The Tipping Point of Moral Change: When Do Good and Bad Acts Make Good and Bad Actors?. Social Cognition, 34(2), 149. doi: 10.1521/soco.2016.34.2.149
Απόδοση – Επιμέλεια: Νικόλας Παύλου, Ψυχολόγος
