Μία εξαιρετική ανάλυση του “The Matrix” μέσα από τη ματιά μίας ψυχολόγου.
Χθες το βράδυ για πολλοστή φορά είδα την ταινία “The Matrix” (την πρώτη, κλασσική ταινία της μετέπειτα τριλογίας) και αποφάσισα να κάνω αυτό που εδώ και καιρό σκεφτόμουν. Να κρατήσω σημειώσεις σχετικά με αυτό που ήθελα να περιγράψω: Την πορεία του πρωταγωνιστή Νίο εντός κι εκτός Μάτριξ, που μοιάζει πολύ με την πορεία ενός ανθρώπου πριν και μετά τη συνειδητή του απόφαση να ξεκινήσει το μονοπάτι της αυτογνωσίας, ενίοτε και μέσω της ψυχοθεραπείας.
Ο Τόμας Άντερσον λοιπόν (καθόλου τυχαίο που ξεκινάει με άλλο όνομα και καταλήγει ως Νίο) είναι ένας άνθρωπος που δε θέλει την παλιά ζωή του. Μοιάζει να έχει κατάθλιψη, τίποτα να μην έχει νόημα για αυτόν, ζει “αποστειρωμένα”, σε ένα μουντό κόσμο, χωρίς να συνδέεται πραγματικά με κανέναν και ψάχνει απαντήσεις.
Ένα μήνυμα στον υπολογιστή του κι ένας “λευκός λαγός” θα του τραβήξουν την προσοχή και θα τον βγάλουν έξω από το σπίτι του με την ελπίδα πως κάτι άλλο υπάρχει εκεί έξω για αυτόν. Η Τριάδα, ένα καρμικό πρόσωπο για όλη την μετέπειτα πορεία του μόνο που ο ίδιος δεν τον γνωρίζει, ως άλλη Αριάδνη προσπαθεί να του πει πως υπάρχει τρόπος να βγει σώος από τον λαβύρινθο, στον οποίο εδώ και χρόνια έχει χαθεί. Ο Νίο προσέχει τι του λέει. Η ελπίδα ανάβει μέσα του! Ήδη ξέρει ότι αυτό που ζει δεν του κάνει, δεν τον καλύπτει. Θέλει να αλλάξει ζωή. Θέλει να ζήσει! Ουσιαστικά μέσα από την ανάγκη του για μετάβαση “στην άλλη πλευρά”, συνειδητά ή ασυνείδητα ζητά να αποκτήσει έναν σκοπό ύπαρξης, όμως τίποτα δε θα γίνει εύκολα και ανώδυνα, όπως συμβαίνει σε κάθε πορεία αυτογνωσίας.
Ο “Μορφέας” μια μέρα τον καλεί στο τηλέφωνο και σαν άλλος ψυχοθεραπευτής (όπως οι ψυχοθεραπευτές του σήμερα συνδέονται μαζί μας μέσα από μια γραμμή τηλεφώνου ή μια διαδικτυακή κλήση) του λέει πως δε μπορεί να γνωρίζει αν είναι έτοιμος να τον εμπιστευτεί, αλλά δυστυχώς ο χρόνος τους έχει τελειώσει. Αναφέρεται πρωτίστως στον χρόνο του Νίο. Εκείνος πρέπει να αποφασίσει αν είναι έτοιμος να ξεκινήσει την πορεία γνωριμίας με τον καινούριο εαυτό του. Ακριβώς το ίδιο δε συμβαίνει σε κάθε άνθρωπο όταν καλείται να αποφασίσει για το αν είναι έτοιμος πλέον να δεχθεί να συμβεί μια ριζική αλλαγή στη ζωή του; Ποτέ ο χρόνος δεν είναι αρκετός όταν διερωτώμεθα για υπαρξιακά ζητήματα, για αυτό και χρειάζεται να τολμήσουμε.
Πολλοί άνθρωποι θα βρουν τον ψυχοθεραπευτή τους όταν δεν πάει άλλο πια και χρειάζονται μια καθοδήγηση για να αλλάξουν ζωή. Έτσι ο Μορφέας – καθόλου τυχαία έχει το όνομα του θεού των ονείρων κι άρα είναι σαν να κατέχει τα κλειδιά για το ασυνείδητο του Νίο – του ζητά να βρεθούν. Όμως ούτε αυτό θα αποδειχθεί εύκολο.
Ο Μορφέας έχει τη γνώση την οποία θα μεταδώσει στον Νίο μέσω μιας συγκεκριμένης εκπαίδευσης, όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο Νίο θα πρέπει να τα βάλει με τους agents, τις οντότητες που λειτουργούν σαν αντιπερισπασμοί, σαν φοβίες, σαν ζιζάνια που ουσιαστικά τον προ(σ)καλούν να συμμορφωθεί, να ζήσει μια ζωή εφησυχασμένου ανθρώπου με επιφανειακά προνόμια και με εύθραυστη ασφάλεια ώστε να μην ψαχτεί ποτέ ουσιαστικά. Έχει προηγηθεί η σκηνή που ο Μορφέας του ζητά να τον εμπιστευτεί για πρώτη φορά και τον καθοδηγεί να βγει έξω από το παράθυρο του ουρανοξύστη στον οποίο εργάζεται και να σκαρφαλώσει σε μια ιδιαίτερη σκαλωσιά. Πρέπει να διαφύγει από τους agents που τον ψάχνουν έχοντας εντοπίσει το πόσο επικίνδυνος είναι για τον διαδικτυακό κόσμο, ενώ παράλληλα φαίνεται να είναι πολύτιμος για τον κόσμο του Μορφέα.
Ο Τόμας Άντερσον – που ακόμη δεν έχει γίνει Νίο – δυσκολεύεται να εμπιστευτεί πρωτίστως τον εαυτό του, δεν τολμά να ακολουθήσει τις οδηγίες του Μορφέα, δεν καταφέρνει να διαφύγει λόγω του υπαρξιακού του φόβου, λίγο πριν αγγίξει την ελευθερία του. Εντέλει συλλαμβάνεται και ξανά εγκλωβίζεται. Συνειδητοποιεί πως το να συμβιβαστεί πια και να είναι συνεργάσιμος με τους agents ισοδυναμεί με το να προδώσει τον Μορφέα, άρα να προδώσει τον εν δυνάμει μελλοντικό εαυτό του. Ενώ του παίρνουν τη μιλιά για να μη μπορεί να αντιδράσει και προσπαθούν βίαια να τον κάνουν υποχείριο τους βάζοντας του έναν ιδιότυπο κοριό, ξυπνούν ακόμη περισσότερο μέσα του τη φλόγα να αντιδράσει, τον κάνουν να θέλει όσο ποτέ να απελευθερωθεί επιτέλους απ’ την παλιά ζωή του.
Η Τριάδα ξανά έρχεται στο δρόμο του για να τον οδηγήσει πλέον στον Μορφέα. Αντιλαμβάνεται τον φόβο του για το άγνωστο, του ζητά να εμπιστευτεί τη διαδικασία. Τη διαδικασία που και η ίδια δείχνει να πέρασε για να γνωρίσει τον εαυτό της, η οποία την οδήγησε σε μια νέα ζωή που η ίδια την αποκαλεί ελεύθερη.
Η σκηνή της πρώτης συνάντησης με τον Μορφέα, ίσως είναι η πιο κομβική όλης της ταινίας. Εδώ ο μελλοντικός Νίο (ο Μορφέας ήδη τον αποκαλεί με το νέο του όνομα, ως ένδειξη πίστης στη μελλοντική εξέλιξη του ανθρώπου που έχει μπροστά του) καλείται να πάρει μια συνειδητή απόφαση και να διαλέξει ανάμεσα σε 2 χάπια, το χάπι της λησμονιάς και το χάπι που θα τον πάει στην Αυλή των Θαυμάτων! Ο Μορφέας ουσιαστικά επαναλαμβάνει το δίλημμα που έθεσαν νωρίτερα οι agents στον Νίο, με μια μόνο διαφορά: Πραγματικά τον αφήνει να διαλέξει, δεν τον εκβιάζει σε κανένα σημείο, λέγοντας του μάλιστα πως δεν του υπόσχεται μια ιδανική ζωή, παρά μόνο την αλήθεια. Αυτή είναι η διαφορά του πραγματικά καλού με το κακό, της υγιούς επιλογής για εμάς: Θα κάνουμε την επιλογή μας με μάτια ορθάνοιχτα, χωρίς να έχουμε κάποιον απέναντι μας να προσπαθεί να μας χειριστεί ή να μας επηρεάσει, ξέροντας πως δεν πάμε στον Παράδεισο, πως θα υπάρξουν πολλές προκλήσεις, όμως τελικά τη στιγμή που θα είμαστε έτοιμοι θα διακρίνουμε από πού έρχεται το πραγματικό φως στα δεκάδες τούνελ της ζωής μας.
Έτσι κι ο Νίο αναλαμβάνει την ευθύνη του και χωρίς ιδιαίτερο δισταγμό πια, αποφασίζει να μπει στη νέα διαδικασία, να ξανά-γεννηθεί σε μια νέα ζωή λες και είναι ένα μωρό που καλείται να μάθει από την αρχή να υπάρχει και να λειτουργεί σε έναν νέο κόσμο. Κάθε αρχή και δύσκολη και τα μάτια μας στην αρχή θα βλέπουν θολά και θα πονάνε αντικρίζοντας πρωτόγνωρες καταστάσεις και συνειδητοποιήσεις, αφού όπως λέει ο Μορφέας στον Νίο “δεν είχες χρησιμοποιήσει ποτέ μέχρι τώρα τα μάτια σου”.
Ο Νίο μέρα με τη μέρα δυναμώνει, γνωρίζει και την υπόλοιπη ομάδα που καθοδηγείται επίσης από τον Μορφέα και είναι οι άνθρωποι που νιώθουν ότι ελευθερώθηκαν μετά τη συνάντησή τους μαζί του και την επιλογή τους να τον εμπιστευτούν και να τον ακούσουν. Μια ιδιόμορφη ομάδα αυτογνωσίας με παρόμοιες εμπειρίες, αξίες και στόχους.
Η πρώτη του αληθινή σύνδεση με τον εν δυνάμει εαυτό του είναι ξαφνική και σοκαριστική μα πλέον θέλει να δει περισσότερα. Είναι εκεί γιατί αυτό κατά βάθος ήθελε. Αρχίζει σιγά-σιγά και εκπαιδεύεται, γνωρίζει τις νέες δυνάμεις του ή καλύτερα αυτές τις δυνάμεις που πάντα διέθετε μα δε γνώριζε πώς να τις διαχειρίζεται. Όντας όμως πραγματικά αδούλευτος νους και ψυχισμός, γρήγορα του είναι αφόρητες κάποιες πληροφορίες. Δε θέλει άλλο, θέλει να σταματήσει η εκπαίδευση του. Είναι δύσκολο να κατανοήσει τη σχετικότητα των πάντων, πως όλα είναι κατασκευή του μυαλού του, ακόμα κι αυτά που πίστευε ως τώρα ως αληθινά αλλά και ως ψεύτικα. Ουσιαστικά πρέπει να ξεμάθει όσα γνώριζε και να μάθει να σκέφτεται από την αρχή.
Η κρίση πανικού που τον συνοδεύει για ώρα ως ένας συναγερμός υπερφόρτωσης αγχωτικών πληροφοριών δύσκολων στην επεξεργασία τους, τον ωθεί να ρωτήσει τον Μορφέα αν μπορεί να γυρίσει πίσω στη ζωή που ήξερε μέχρι τώρα. Ο Μορφέας πρέπει ως καθοδηγητής και θεραπευτής του να είναι ειλικρινής: Δε μπορεί να γυρίσει πίσω, δε μπορεί να ξε-δει όσα είδε, μα ακόμα κι αν μπορούσε, άραγε θα το ήθελε στ’ αλήθεια; Μια υπέροχη ερώτηση για να επαναφέρει τον Νίο στον εαυτό του, στην αρχική του απόφαση και συλλογιστική, στην ανάγκη του – η οποία φυσικά είναι ακόμα εδώ – να αλλάξει τη ζωή του. Ο Νίο παρ’ ότι δύσπιστος για το πού θα βγάλει αυτό, βλέπει πως τελικά δε θέλει να γυρίσει πίσω. Αποφασίζει πια να πενθήσει την παλιά του ζωή και να ζήσει στο παρόν.
Η καθημερινότητα του γίνεται πια μια μάχη με τις παλιές του πεποιθήσεις, με τις ιδέες του (είναι πολύ έντονη η σκηνή κουνγκ-φου με τον Μορφέα στον ρόλο του εκπαιδευτή και πάλι) ενώ έρχεται η ώρα που αντιλαμβάνεται πως η μεγάλη πρόκληση είναι να ελευθερώσει το μυαλό του, δηλαδή να μη φοβάται και να μην αμφιβάλλει τόσο ώστε να μην πιστεύει στον εαυτό του. Στόχος του είναι να πετάξει πνευματικά, κι ας έχει μια θεαματική πτώση στην πρώτη προσπάθειά του, μην ξέροντας τι ακριβώς πρέπει να κάνει.
Σιγά-σιγά όμως αποκτά νέες δεξιότητες, νέες συνήθειες, αντιλαμβάνεται πως ο κυρίαρχες ιδέες είναι ο εχθρός, το σύστημα που τελικά μας ελέγχει, ενώ οι agents, δηλαδή οι υπηρέτες αυτού του συστήματος, ενδέχεται να είναι ο κάθε άνθρωπος που δε θέλει να ξυπνήσει, να ελευθερωθεί, να μην είναι σκλάβος, αλλά κύριος του εαυτού του. Το μεγαλύτερο στοίχημα του Νίο είναι να καταλάβει πως η ταυτότητά του δεν είναι το μυαλό του, άρα δε χρειάζεται να πιστεύει όσα αυτό του λέει. Χρειάζεται να μάθει να ακούει την εσωτερική φωνή του για να ξέρει, χωρίς να πρέπει να βασανίζει τη σκέψη του και τα συναισθήματά του. Βουτιά μέσα στην αυτογνωσία του!
Η επίσκεψη στην Προφήτη, είναι η δεύτερη πιο σημαντική σκηνή της ταινίας κατ’ εμέ. Είναι η καθοδηγήτρια και η ψυχοθεραπεύτρια που κάποτε είχε ο Μορφέας αλλά και όλη η υπόλοιπη ομάδα. Ο Μορφέας ανοίγει την πόρτα της για τον Νίο αλλά ως ψυχοθεραπευτής που σέβεται τον θεραπευόμενο του, του ξεκαθαρίζει πως πρέπει να επιλέξει να την περάσει από μόνος του, αλλιώς τίποτα από όλα αυτά δεν έχει σημασία. Είναι ο Νίο έτοιμος να ακούσει; Να αποδεχθεί όσα συμβούν;
Ο Νίο ακροβατεί ακόμα ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Θα λέγαμε πως βλέπει μα μόνο από το ένα μάτι, η διαδικασία της αυτογνωσίας του παίρνει καιρό, τίποτα δε γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Αντιλαμβάνεται για ακόμη μια φορά πως μόνο το μυαλό μας μπορούμε να ελέγξουμε επιλέγοντας να μην ελέγχουμε απολύτως τίποτα. Προσπαθούμε να λυγίσουμε το κουτάλι, μόνο αφού αποδεχθούμε ότι στ’ αλήθεια υπάρχει κουτάλι!
Η Προφήτης ως άλλη ψυχοθεραπεύτρια, αντιλαμβάνεται ποιον έχει απέναντι της και διαισθάνεται ότι ακόμα δεν είναι έτοιμος να ακούσει τα πάντα. Έτσι με βαθύ σεβασμό στον ίδιο και στο εσωτερικό του ταξίδι, αποφασίζει να του πει μόνο όσα ο ίδιος μπορεί να αντέξει να ακούσει και να επεξεργαστεί τη δεδομένη στιγμή. Του λέει ουσιαστικά αυτό που χρειάζεται να ξέρει για να πάει παρακάτω, να φτάσει με τον δικό του ρυθμό εκεί που πρέπει να φτάσει.
Ο Μορφέας προκαλεί συγκίνηση όταν με εξίσου μεγάλο σεβασμό δε ρωτά τίποτα τον Νίο μα περιμένοντας τον στην πόρτα για να φύγουν του λέει πως ότι ειπώθηκε με την Προφήτη, παραμένει μόνο ανάμεσα τους και δεν χρειάζεται να ξέρει κανένας τίποτα παραπάνω. Έτσι αντίστοιχα και σε μία συνεδρία, το κάθε τι που λέγεται είναι χρήσιμο και σημαντικό για τον ίδιο τον άνθρωπο που προσέρχεται στη θεραπεία, υπάρχει απόλυτη εμπιστευτικότητα και εχεμύθεια και καμιά πληροφορία δεν χρειάζεται να μαθευτεί από τρίτους, εκτός αν ο ίδιος ο θεραπευόμενος αποφασίσει να μιλήσει σε δικούς του ανθρώπους για όσα συζήτησε στη θεραπεία του.
Στην τελευταία κρίσιμη μάχη της ταινίας όπου οι agents προσπαθούν για άλλη μια φορά να απαγάγουν τον Νίο, ο Μορφέας μπαίνει ανάμεσα τους για να τον προστατεύσει. Ως άλλος θεραπευτής προσπαθεί να κρατήσει μακριά τον θεραπευόμενο του από τους αντιπερισπασμούς και τις απειλές που μπορεί να του στοιχίσουν πολλά και τελικά να χαθεί όλη η καλή πορεία που διένυσαν μαζί μέχρι σήμερα. Τελικά η στάση του Μορφέα κάνει τον Νίο να συνειδητοποιήσει πως πρέπει μόνος του να παλέψει ενάντια σε όσα τον κυνηγάνε, μαθαίνοντας να πιστεύει στον εαυτό του και στις δυνάμεις του. Ο Μορφέας και ο κάθε θεραπευτής δε θα είναι πάντα εδώ να μας σώσει, μένει στη ζωή μας όσο χρειαστεί για να μας δώσει τα εργαλεία που εντέλει θα μας κάνουν να προχωρήσουμε μόνοι μας σε μια νέα ζωή.
Για το τέλος, επειδή κάποιος κάποτε με ρώτησε πώς θα χαρακτήριζα τον Σάιφερ, τον “προδότη” που τελικά φέρνει τόσο κακό στην ομάδα του Μορφέα, απαντώ πως κατ’ εμέ, ο Σάιφερ είναι το αντίθετο του Νίο στην αυτοεξέλιξη. Ο Σάιφερ ξεκινά θεωρητικά βαδίζοντας τον ίδιο δρόμο με τον Νίο. Ολοφάνερα κάπου στην πορεία ο Σάιφερ φαίνεται να έχει σταματήσει την ατομική του πρόοδο, σαν κάποιος που να μην ήθελε άλλο να δει τον εαυτό του, να διαχειριστεί τα σκοτάδια του, να μην άντεχε την αλήθεια του ή να μην ήθελε να τη βιώνει πια.
Έτσι θέλοντας ουσιαστικά να σκοτώσει τον ίδιο του τον εαυτό και να στρέψει αλλού την επίγνωση του, παίρνει κι άλλους στο λαιμό του, νομίζοντας ότι έτσι επαναστατεί και ξανά ανακτά τον έλεγχο της ζωής και της ύπαρξής του. Όμως τελικά ο Νίο, το αντίπαλο δέος, αποδεικνύει πως η μοναδική μάχη που υπάρχει είναι αυτή που μας πηγαίνει κάθε φορά και ένα βήμα μπροστά. Αυτή η μάχη είναι διαρκής, κρατά μέχρι την τελευταία μας ανάσα, όμως όσο περνάει ο καιρός είναι πιο διαχειρίσιμη, πιο ήπια, λιγότερο τρομακτική απ’ ότι μας φάνταζε στην αρχή.
Τελειώνοντας εδώ την ανάλυση μου εύχομαι την επόμενη φορά που θα ξανά παρακολουθήσετε την ταινία “The Matrix” να μπορέσετε να δείτε ακόμα περισσότερα με τα δικά σας μάτια και να αποσυμβολίσετε την ιστορία με τον δικό σας τρόπο!
