Επιστημονική Ημερίδα με θέμα τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)
Το Σάββατο 5 Δεκεμβρίου διοργανώθηκε, στο Ολυμπιακό Μουσείο Θεσσαλονίκης, επιστημονική ημερίδα με θέμα τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας, απότην Ελληνική Εταιρία Μελέτης της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας σε συνεργασία με το Διεπιστημονικό Κέντρο Ηπείρου.
Η ημερίδα είχε ως στόχο να παρέχει μια ενημέρωση για την αιτιολογία, την εξέλιξη και την κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση της συγκεκριμένης διαταραχής.
Τί είναι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας:
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) αποτελεί μια νευροβιολογική διαταραχή που σχετίζεται με τη δομή και τη λειτουργία περιοχών του εγκεφάλου. Προκαλεί σοβαρές δυσκολίες και κατά κύριο λόγο επηρεάζει τις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως τη διαχείριση της προσοχής, τον τρόπο μάθησης κι επεξεργασίας πληροφοριών και την αυτοσυγκράτηση. Κάνει την εμφάνιση της στην παιδική ηλικία, σε ποσοστό 5-8% των παιδιών, και είναι πιθανό να διαγνωστεί όταν τα παιδιά αρχίζουν να εμφανίζουν προβλήματα στις σχολικές επιδόσεις και τη συμπεριφορά και δυσκολεύονται να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις του σχολικού πλαισίου.
Συμπτώματα:
Τα συμπτώματα που εμφανίζονται στα πλαίσια της διαταραχής διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες:
Α. Το παιδί εμφανίζει διάσπαση της προσοχής, επηρεάζεται από διάφορα εξωτερικά ερεθίσματα και δυσκολεύεται να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα. Συνήθως δυσκολεύεται να ακολουθήσει κανόνες/οδηγίες, αγνοεί σημαντικές λεπτομέρειες, ενώ μπορεί να αμελεί τις υποχρεώσεις του και να χάνει τα πράγματα του.
Β. Το παιδί εκδηλώνει έντονη υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται πολύ να ελέγξουν τα επίπεδα δραστηριότητας τους σε καταστάσεις όπου πρέπει να παραμείνουν καθισμένα στη θέση τους και να κάνουν ησυχία. Κινούνται υπερβολικά χωρίς λόγο, δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους, διακόπτουν τους άλλους και μιλούν ακατάπαυστα. Οι συμπεριφορές αυτές εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα από αυτήν που θα περίμενε κανείς, ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού, και προκαλούν σημαντική έκπτωση στην κοινωνική και σχολική λειτουργικότητα.
Τα συμπτώματα της διαταραχής ποικίλλουν σε κάποιο βαθμό, καθώς υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι:
1. Τύπος Ελλειμματικής Προσοχής, με κύριο χαρακτηριστικό τις δυσκολίες της προσοχής, χωρίς να υπάρχει υπερκινητικότητα.
2. Τύπος Υπερκινητικότητας-Παρορμητικότητας, όπου κυριαρχεί η παρορμητική συμπεριφορά.
3. Συνδυασμένος Τύπος Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας, όπου τα παιδιά αντιμετωπίζουν και τις δύο κατηγορίες προβλημάτων.
Στην ημερίδα κλήθηκαν να συμμετάσχουν διάφοροι ειδικοί ψυχικής υγείας και εκπαιδευτικοί, για να μεταφέρουν τις γνώσεις και την εμπειρία τους σχετικά με την αντιμετώπιση της διαταραχής. Επίσης, παρουσιάστηκαν μερικά περιστατικά και κάποιες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των παραπάνω συμπτωμάτων.
Το πρώτο μέρος του συνεδρίου αφορούσε στην πρώιμη διάγνωση και αντιμετώπιση της διαταραχής στην προσχολική ηλικία. Οι παιδοψυχίατροι κ. Κόρπα και κ. Σφελινιώτη μίλησαν για τις πρώιμες ενδείξεις εμφάνισης της διαταραχής στα παιδιά και τους στόχους της θεραπευτικής παρέμβασης. Αναφέρθηκε ότι, σε αυτό το εξελικτικό στάδιο, πρώιμες ενδείξεις αποτελούν πιθανά κινητικά προβλήματα που εμφανίζει το παιδί, δυσκολίες στη χρήση του λόγου, περιορισμένες κοινωνικές δεξιότητες και ανικανότητα να αναπτύξει σχέσεις με τους συνομήλικους.
Επίσης, εμφανίζονται κάποια προβλήματα μνήμης και δυσκολίες στη διαχείριση των συναισθημάτων. Η θεραπευτική αντιμετώπιση θα πρέπει να περιλαμβάνει συνδυασμό φαρμακοθεραπείας και ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, όπως ψυχοεκπαίδευση των γονέων, συνεργασία με δασκάλους κι εκπαιδευτικούς συμβούλους που παρακολουθούν το παιδί στο σχολείο, αλλά κι εκπαίδευση του παιδιού στην απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων, για την οποία συνίσταται η Γνωστική-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία. Επιπλέον, ιδιαίτερα βοηθητικά μπορεί να είναι προγράμματα εξάσκησης των εκτελεστικών λειτουργιών κι εναλλακτικές μέθοδοι όπως η νευρανάδραση και η εργοθεραπεία.
Στη συνέχεια η κ. Καραβελάκη παρουσίασε κάποιες σύγχρονες μεθόδους διαχείρισης του προβλήματος, που στηρίζονται στη χρήση εκπαιδευτικού λογισμικού υποστήριξης μαθητών με διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας και άλλες μαθησιακές δυσκολίες. Τα προγράμματα αυτά δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία της εταιρίας INTE*LEARN και περιλαμβάνουν ιστορίες, παιχνίδια κι εκπαιδευτικές δραστηριότητες, με στόχο την άσκηση των γνωστικών και των λεκτικών δεξιοτήτων των παιδιών.
Έπειτα ακολούθησε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα παρουσίαση από τη λογοθεραπεύτρια κ. Ιγνατίου, η οποία μίλησε για τις διαταραχές του λόγου που μπορεί να εμφανίζουν παιδιά με στοιχεία ΔΕΠΥ. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, η ΔΕΠΥ αποτελεί πιθανή αιτία καθυστέρησης στην έναρξη της ομιλίας. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι πιο πιθανό να έχουν δυσκολίες στην επεξεργασία της γλώσσας, όπως ειδική γλωσσική διαταραχή, παρά μια απλή γλωσσική καθυστέρηση. Ένα ποσοστό 25-40% των παιδιών με συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας εμφανίζουν διαταραχές ανάγνωσης και σε ένα ποσοστό 10-54% παρατηρούνται δυσκολίες στον προφορικό λόγο. Συγκεκριμένα, τα παιδιά παρουσιάζουν δυσκολίες στην ανάκληση των λέξεων και στην επιλεκτική προσοχή, αδυναμία ακουστικής διάκρισης, μειωμένη κατανόηση προφορικών ή γραπτών κειμένων και μειωμένη ευχέρεια στη χρήση του λόγου. Ακόμα, δυσκολεύονται να εφαρμόσουν απλούς γραμματικούς κανόνες και χρειάζονται περισσότερο χρόνο από τα άλλα παιδιά για να αποκωδικοποιήσουν το νόημα των λέξεων. Όσον αφορά τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, δυσκολεύονται να κάνουν διάλογο, μιλούν υπερβολικά, παρέχοντας ασαφείς πληροφορίες και ξεφεύγουν από το θέμα. Επίσης, παρουσιάζουν προβλήματα στη μη λεκτική επικοινωνία: δυσκολεύονται να διατηρήσουν βλεμματική επαφή με το συνομιλητή ή κάνουν πολλές χειρονομίες.
Αργότερα, πήρε το λόγο η παιδοψυχίατρος κ. Τζίλα, η οποία μίλησε για τη φαρμακευτική αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ, παρουσιάζοντας δεδομένα από διάφορες ερευνητικές μελέτες. Οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη ΔΕΠΥ είναι η Μεθυλφαινιδάτη (Ritalin), που αποτελεί διεγερτικό του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και η Ατομοξετίνη (Strattera), που ανήκει στην κατηγορία των Εκλεκτικών Αναστολέων Επαναπρόσληψης της Νοραδρεναλίνης. Η πρώτη επιτυγχάνει τη διέγερση ενός μέρους του εγκεφάλου που επηρεάζει τις συμπεριφορικές αντιδράσεις. Η δεύτερη ουσία χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με την Μεθυλφαινιδάτη και συνεισφέρει στη βελτίωση της ικανότητας συγκέντρωσης και στον έλεγχο της συμπεριφοράς. Η χορήγηση τους συνίσταται σε παιδιά από 6 ετών και πάνω. Η φαρμακοθεραπεία, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με άλλες μεθόδους ψυχοθεραπείας, συμβάλλει στον περιορισμό των πυρηνικών συμπτωμάτων της διαταραχής και στη βελτίωση της σχολικής λειτουργικότητας των παιδιών.
Στην επόμενη ομιλία, η σχολική ψυχολόγος κ. Σιαπάτη μίλησε για τη αντιμετώπιση της διαταραχής, με βάση τη Συστημική-Οικογενειακή θεραπευτική προσέγγιση. Η ΔΕΠΥ συνήθως συνδέεται με διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις, οι οποίες εντείνονται ως αποτέλεσμα της δυσπροσαρμοστικής συμπεριφοράς του παιδιού. Η συγκεκριμένη προσέγγιση έχει ως στόχο να παρέχει ένα οργανωμένο πρόγραμμα θεραπευτικής παρέμβασης, που θα βελτιώσει την επικοινωνία των μελών της οικογένειας και θα συνεισφέρει στην αντιμετώπιση του άγχους. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η αποφυγή της στοχοποίησης του παιδιού με βάση τη διάγνωση. Για αυτό το λόγο πρέπει να εστιάσουμε στην επιβράβευση της θετικής συμπεριφοράς που εμφανίζει το παιδί, ώστε να εκπαιδευτεί στην εκμάθηση νέων προτύπων συμπεριφοράς.
Σε επόμενη παρουσίαση, η ειδική παιδαγωγός κ. Λεωνίδου μίλησε για την αντιμετώπιση των παιδιών με ΔΕΠΥ στο γενικό σχολείο. Επεσήμανε ότι κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική η σχέση του δασκάλου με το μαθητή και η δημιουργία προγραμμάτων εξατομικευμένης παρέμβασης, που θα λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού. Γενικότερα,τα παιδιά αυτά μπορούν να επωφεληθούν από ένα δομημένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα προωθεί την τήρηση κανόνων, οπτικά βοηθήματα που θα βοηθούν στην κατανόηση του εκπαιδευτικού υλικού, από στρατηγικές οργάνωσης του χώρου και του χρόνου και παιχνίδια ρόλων. Είναι σημαντικό να ενισχύεται η θετική συμπεριφορά με τη χρήση διαφορετικών μεθόδων επιβράβευσης, ώστε τα παιδιά να μη χάνουν το ενδιαφέρον τους κι εγκαταλείψουν την προσπάθεια. Μια μέθοδος που χρησιμοποιείται με επιτυχία γι αυτό το σκοπό είναι το Σύστημα Ανταλλάξιμων Αμοιβών. Στη μέθοδο αυτή χρησιμοποιούνται κάποιες συμβολικές αμοιβές (π.χ. αυτοκόλλητα, κουπόνια) που στη συνέχεια το παιδί μπορεί να ανταλλάξει με άλλους πραγματικούς ενισχυτές.
Τέλος, η παιδοψυχίατρος κ. Κώτση μίλησε για την εμπειρία της σε θεραπευτικά πλαίσια με εφήβους χρήστες ουσιών, που εμφάνιζαν συμπτώματα της διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας στην παιδική ηλικία.
---------------------------
Συγγραφέας:
Μαρία Στογιάννη
Κοινωνική Ψυχολόγος MSc
Η Μαρία Στογιάννη ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές της
σπουδές στην Ψυχολογία το 2013 στο Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και είναι κάτοχος της άδειας
άσκησης του επαγγέλματος.
