Τα πραγματικά αίτια, όμως, όπως και τα πραγματικά «θέματα» αποκαλύπτονται σιγά σιγά, κατά την πορεία της θεραπείας.
O Πάνος Ασημάκης είναι Ψυχολόγος με διδακτορικό στη συμβουλευτική, πλούσια εμπειρία στο χώρο της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας και με ενδιαφέρον να μεταδώσει τις γνώσεις του στους νέους ψυχολόγους που επιθυμούν να μετεκπαιδευθούν σχολαστικά και αξιόπιστα στην ψυχοθεραπεία.
Συναντηθήκαμε με τον κύριο Ασημάκη, για να συζητήσουμε τις εξελίξεις στο χώρο της ψυχοθεραπείας, να μας μεταφέρει την εμπειρία του για τα καθοριστικά στοιχεία που καθιστούν αποτελεσματική την ψυχοθεραπεία καθώς και για το μέλλον της ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα.
Κύριε Ασημάκη καλησπέρα σας, αρχικά θα θέλαμε να μας πείτε τι είναι η Συνθετική Ψυχοθεραπεία και ποιες οι διαφορές της από τις άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις;
Σε επίπεδο θεωρίας και τεχνικής, όπως δηλώνει και το όνομά της, είναι η σύνθεση δύο ή περισσότερων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων. Αυτή η σύνθεση δεν έχει τη μορφή «πάτσγουορκ», την απλή συρραφή, δηλαδή, τεχνικών από διάφορες προσεγγίσεις, αλλά ενός ενιαίου όλου, χωρίς ραφές. Η χρήση απλά τεχνικών στον χώρο ονομάζεται εκλεκτική προσέγγιση.
Σε επίπεδο φιλοσοφίας, όμως, αναφέρεται σε μια ολιστική θεώρηση του ατόμου, που βλέπει τον άνθρωπο ως σύνθετο όλον: συναισθηματικά, γνωστικά, συμπεριφορικά, σωματικά και πνευματικά. Αυτή η θεώρηση αποτελεί και τη βάση της συνθετικής ψυχοθεραπείας που αποσκοπεί στη σύνθεση όλων των μερών που αποτελούν το άτομο έτσι ώστε να μπορεί να γίνει «ολόκληρο» και να πάρει τα ηνία της ζωής του στα χέρια του.
Γιατί ένας εκπαιδευόμενος να επιλέξει τη συνθετική προσέγγιση ως την ψυχοθεραπευτική μέθοδο που θα εργαστεί;
Εφόσον την επιλογή την κάνει ο ίδιος ο εκπαιδευόμενος, ίσως να είναι και ο μόνος αρμόδιος να απαντήσει σ’ αυτό το «γιατί». Θα μπορούσα να σας πω γιατί την επέλεξα εγώ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλοι την επιλέγουν για τους ίδιους λόγους.
Τόσο μέσα από τις σπουδές μου όσο και μέσα από την άσκησή μου ως ψυχολόγου, συνειδητοποίησα ότι η κάθε προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία, μεμονωμένη, δεν κάλυπτε, όλο το φάσμα των ιδιαιτεροτήτων και των αναγκών των ανθρώπων που καταφεύγουν σε έναν ψυχοθεραπευτή. Όπως επίσης καμία, από μόνη της, δεν μπορούσε να καλύψει όλο το φάσμα των αναγκών ενός συγκεκριμένου ανθρώπου σε κάθε στάδιο της ψυχοθεραπείας, σε κάθε στάδιο της σχέσης του με τον ψυχοθεραπευτή, σε κάθε περίοδο της ζωής του, σε κάθε στάδιο της εξέλιξής του.
Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και όλοι είμαστε «έργο εν εξελίξει». Αυτό δεν ισχύει μόνο για τον θεραπευόμενο αλλά και για τον θεραπευτή, και το να παραμένει κανείς καθηλωμένος σε μία και μόνο προσέγγιση τον κάνει ίσως να παραβλέπει τις αλλαγές που υφίσταται ο ίδιος κατά την πορεία του, αλλά και ο θεραπευόμενος. Η συνθετική ψυχοθεραπεία προσφέρει μια ευελιξία, ένα μεγάλο εύρος επιλογών που, σε συνδυασμό με την εμπειρία αλλά και την ευαισθησία του θεραπευτή, μπορούν να ανταποκριθούν στις διάφορες φάσεις της ψυχοθεραπείας.
Στις ανοιχτές ομιλίες που διοργανώνετε κάθε χρόνο, πραγματεύεστε θέματα θεραπείας. Ποια είναι τα κύρια θέματα που φέρνουν έναν άνθρωπο στη θεραπεία;
Θα μπορούσα να σας απαντήσω με δύο λέξεις μόνο, που περιλαμβάνουν όλα τα πιθανά θέματα που θα αναδυθούν στη θεραπεία: ο ψυχικός πόνος. Ο πόνος που προκαλεί η απουσία επαφής με τον εαυτό μας, οι εσωτερικές μας συγκρούσεις, οι σχέσεις μας με τους άλλους, τα ανεπούλωτα τραύματα του παρελθόντος, ο φόβος και οι φοβίες, η ανασφάλεια, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, τα υπαρξιακά αδιέξοδα, η κατάθλιψη, ή απελπισία… ο κατάλογος των θεμάτων είναι πολύ μακρύς, αλλά όλα έχουν ως κοινό παρονομαστή τον πόνο, κι αυτός είναι που, ουσιαστικά, φέρνει έναν άνθρωπο στη θεραπεία. Πολύ συχνά, αυτό που φέρνει κάποιος στη θεραπεία ως αρχικό αίτημα είναι απλώς η επιφάνεια, αυτό που εκείνος θεωρεί ότι είναι το βασικό του πρόβλημα, η πηγή του πόνου του. Τα πραγματικά αίτια, όμως, όπως και τα πραγματικά «θέματα» αποκαλύπτονται σιγά σιγά, κατά την πορεία της θεραπείας.
Από την εμπειρία σας, ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες της θεραπευτικής αποτελεσματικότητας; Είναι η προσέγγιση, οι τεχνικές, ο θεραπευτής ή η θεραπευτική σχέση;
Πιστεύω πως καμία προσέγγιση, καμία τεχνική, κανένας θεραπευτής δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά αν δεν λειτουργεί η θεραπευτική σχέση. Και σ’ αυτήν, εφόσον μιλάμε για σχέση, χρειάζεται να συμβάλλουν δύο –τόσο ο θεραπευτής όσο και ο θεραπευόμενος. Ο καθένας χρειάζεται να κάνει αυτό που του αναλογεί.
Ο μεν θεραπευτής να είναι ουσιαστικά παρών, να είναι αυθεντικός, να παρέχει σεβασμό, κατανόηση, αίσθηση ασφάλειας, στήριξη, να ακούει πραγματικά τον θεραπευόμενο χωρίς προκαταλήψεις και κριτική διάθεση, να του δίνει «χώρο» για να εκφραστεί, να διαθέτει ενσυναίσθηση, ζεστασιά, να μην θεωρεί τον εαυτό του παντογνώστη ή «σωτήρα» επιβάλλοντας τις απόψεις του ή δίνοντας συνεχώς λύσεις και δημιουργώντας έτσι εξάρτηση στον θεραπευόμενο αντί να τον βοηθάει να σταθεί κάποια στιγμή στα δικά του πόδια.
Ο δε θεραπευόμενος να θέλει πραγματικά την αλλαγή και να έχει διάθεση συνεργασίας. Λέω συχνά στους θεραπευόμενούς μου, «Μπορώ να σας βοηθήσω, αν θέλετε. Αλλά δεν μπορώ να σας κάνω να θέλετε».
Ποια είναι τα εργαλεία που πρέπει να διαθέτει ένας θεραπευτής για να μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο που τον εμπιστεύεται στη θεραπεία;
Το βασικό «εργαλείο» του θεραπευτή, παράλληλα, βέβαια, με την κατάλληλη εκπαίδευσή του, τη συνεχή του ενημέρωση και την προσφυγή του στην εποπτεία του όταν χρειάζεται, είναι ο εαυτός του. Ο αυθεντικός του εαυτός. Ο άνθρωπος που πονάει είναι σαν το τραυματισμένο ζώο: «οσμίζεται» τις προθέσεις αυτού που το πλησιάζει.
Σε ενστικτώδες, ίσως, επίπεδο, αντιλαμβάνεται την αυθεντικότητα ή το ψεύδος και αντιδρά αναλόγως. Αυτό που συχνά άλλες προσεγγίσεις ονομάζουν «αντίσταση» του θεραπευόμενου, ίσως να είναι μια υγιής άμυνα σ’ αυτό που διαισθάνεται σαν «δήθεν». Όλα όσα αναφέραμε ως απάντηση στην προηγούμενη ερώτηση, πρέπει να είναι αυθεντικά, να τα αισθάνεται πραγματικά ο θεραπευτής, όχι να τα «χρησιμοποιεί» σαν τεχνικές.
Γι’ αυτό λέμε ότι η σύνθεση δεν αφορά μόνο στη σύνθεση προσεγγίσεων, αλλά και στην επίγνωση, την αποδοχή και τη σύνθεση όλων των μερών της προσωπικότητας του θεραπευτή, γιατί τότε μόνο μπορεί να είναι αυθεντικός, και να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να συνθέσει κι εκείνος όλες τις πλευρές του σε ένα υγιές όλον.
Η θεραπεία τελειώνει ποτέ και αν ναι, πότε καταλαβαίνει ένας θεραπευόμενος ότι έχει φτάσει η ώρα να πει αντίο στο θεραπευτή του;
Ναι, τελειώνει –και πρέπει να τελειώνει γιατί διαφορετικά γίνεται εξάρτηση, δεκανίκι-, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ένας θεραπευόμενος δεν μπορεί να επιστρέψει κάποια στιγμή σε κάποια άλλη φάση της ζωής του. Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, αλλά και μετά το τέλος της, συμβαίνουν πολλές αλλαγές στον θεραπευόμενο και στη ζωή του, γενικότερα.
Μερικές φορές, ο θεραπευόμενος χρειάζεται κάποιο χρόνο για να τις εμπεδώσει και να τις διαχειριστεί και μπορεί, μετά από συζήτηση με τον θεραπευτή, να διακόψει τη θεραπεία για ένα διάστημα, μέχρι η νέα επίγνωση που θα έχει αποκτήσει στο μεταξύ να φέρει στην επιφάνεια άλλα θέματα που χρειάζονται θεραπευτική επεξεργασία.
Όσο για το πότε καταλαβαίνει ο θεραπευόμενος ότι πρέπει να πει αντίο… το καταλαβαίνει όταν το καταλαβαίνει! Ίσως όταν έχει πάψει να πονάει τόσο πολύ, όταν αισθάνεται έτοιμος να σταθεί στα πόδια του ή να δοκιμάσει τις δυνάμεις του χωρίς τη βοήθεια του θεραπευτή, ή, αντίθετα, αν αισθάνεται ότι η «χημεία» μεταξύ τους δεν ήταν καλή ή ότι δεν βοηθήθηκε αρκετά.
Καλό είναι, πάντως, όταν η θεραπεία φτάνει προς το τέλος της, η διακοπή να μην γίνεται απότομα. Όταν έχει συμφωνηθεί και από τους δύο, πρέπει να προετοιμάζεται μερικές συνεδρίες πριν, γιατί μπορεί μεν να είναι μια θεραπευτική σχέση που κάποτε θα τελειώσει, αλλά δεν παύει να είναι μια ανθρώπινη σχέση και η διακοπή της είναι οδυνηρή τόσο για τον ψυχοθεραπευόμενο όσο και για τον ψυχοθεραπευτή. Καλό είναι επίσης να υπάρξουν και κάποιες συνεδρίες σε πιο αραιά διαστήματα πριν το οριστικό τέλος, τόσο για παρακολούθηση της κατάστασης του θεραπευόμενου όσο και για να γίνει η διακοπή λιγότερο οδυνηρή.
Στο βιβλίο "Eίσαι το Σύμπαν" (Εκδόσεις Ασημάκης) οι συγγραφές Chopra & Καφάτος υποστηρίζουν ότι "κατοικούμε σε ένα ενσυνείδητο σύμπαν, ένα σύμπαν που αποκρίνεται στο πώς σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε. Και αυτό το ανθρώπινο σύμπαν είναι το αληθινό σύμπαν, το μόνο που έχουμε". Τελικά, αλληλεπιδρούμε με το σύμπαν χωρίς να το γνωρίζουμε και αν ναι με ποιους τρόπους;
Νομίζω ότι το ίδιο το βιβλίο δίνει την απάντηση σ’ αυτό το τεράστιο ερώτημα, και το κάνει με την παράθεση επιστημονικών στοιχείων που δύσκολα μπορούν να αμφισβητηθούν από έναν μη ειδικό. Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του βιβλίου είναι ότι ενώ καταπιάνεται με έννοιες με τις οποίες ο περισσότερος κόσμος δεν είναι εξοικειωμένος, όπως κβαντική φυσική ή η θεωρία της σχετικότητας και άλλες, το κάνει με πολύ κατανοητό τρόπο και με απλά παραδείγματα από την καθημερινότητα με τα οποία μπορούμε όλοι να ταυτιστούμε.
Αν πράγματι αλληλεπιδρούμε με το σύμπαν, η ευθύνη μας για τις σκέψεις και τις πράξεις μας είναι πολύ μεγάλη. Η επίδρασή τους δεν περιορίζεται μόνο στον εαυτό μας και το άμεσο περιβάλλον μας, αλλά αποκτά συμπαντικές διαστάσεις. Αν ο καθένας μας αναλογιστεί τον αριθμό των αρνητικών σκέψεων αλλά και πράξεων που καθημερινά εκπέμπουμε ως ενέργεια προς το σύμπαν, ίσως να μην είναι τυχαία όλα αυτά τα δεινά που πλήττουν τόσο τους ανθρώπους όσο και τον πλανήτη μας σε κάθε επίπεδο.
Υπάρχει ανθρώπινη βούληση ή όλα όσα ζούμε είναι προκαθορισμένα από το σύμπαν ή μία ανώτερη δύναμη που απλά της δίνουμε ένα όνομα για να τη νοηματοδοτήσουμε;
Το ερώτημα που θέτετε απασχολεί τον άνθρωπο ίσως από την αυγή της παρουσίας του στη Γη. Κάθε εποχή, κάθε κουλτούρα, κάθε φιλοσοφική ή επιστημονική θεωρία, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, δίνει τη δική της απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Προσωπικά, επιλέγω να πιστεύω πως υπάρχει. Θα μπορούσα να επιλέξω το αντίθετο ή να μην ασχοληθώ καν με το θέμα ή να μην απαντήσω στο ερώτημά σας ή σε κανένα από τα ερωτήματά σας ή να αρνηθώ εντελώς αυτή τη συνέντευξη ή… ή… ή.
Αν τώρα όλες αυτές οι επιλογές που έκανα δεν οφείλονται στην ελεύθερη βούλησή μου και ήταν ήδη προκαθορισμένες από το σύμπαν ή μια ανώτερη δύναμη… Προτιμώ να πιστεύω ότι ήταν αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησής μου και να αισθάνομαι υπεύθυνος γι’ αυτές και για την πιθανή τους επίδραση στο σύμπαν, παρά το αντίθετο.
Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον της ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα;
Θα μπορούσα να σας απαντήσω για το μέλλον της ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα αν μπορούσα να προβλέψω το μέλλον της Ελλάδας! Κι αυτό το λέω μισοαστεία – μισοσοβαρά. Δεν ξέρω αν νέοι, ταλαντούχοι θεραπευτές θα μείνουν στην Ελλάδα να εργαστούν ή αν θα επιστρέψουν στην Ελλάδα μετά τις σπουδές τους στο εξωτερικό. Δεν ξέρω αν η οικονομική κατάσταση θα φτάσει ή όχι στο σημείο η ψυχοθεραπεία να θεωρείται πολυτέλεια όταν ακόμα και η απλή επιβίωση θα είναι πρόβλημα για την πλειονότητα των Ελλήνων.
Μπορώ μόνο να σας πω πώς ελπίζω να είναι το μέλλον της ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα. Ελπίζω, λοιπόν, να υπάρχουν καλά εκπαιδευμένοι ψυχοθεραπευτές, που να βλέπουν την ψυχοθεραπεία ως λειτούργημα πρώτα και μετά σαν επάγγελμα, που θα είναι συμφιλιωμένοι με τον εαυτό τους, που θα έχουν ανοιχτό μυαλό και καρδιά ώστε να δέχονται το καινούργιο και το διαφορετικό –σε κάθε τομέα· που δεν θα μένουν στάσιμοι σ’ αυτό που διδάχτηκαν κάποτε στο πανεπιστήμιο, που δεν θα επιδίδονται σε άκαρπες συγκρούσεις για το τίνος ο θεωρητικός προσανατολισμός είναι ο καλύτερος, που θα αναζητούν το μέρος της αλήθειας της κάθε προσέγγισης και θα το συνθέτουν με τα μέρη της αλήθειας άλλων προσεγγίσεων προς όφελος του θεραπευόμενου, που θα αναζητούν τα κοινά σημεία αυτών των προσεγγίσεων και όχι τις διαφορές τους.
Ελπίζω επίσης, κάθε σχολείο, κάθε ίδρυμα, κάθε επιχείρηση, κάθε φυλακή να έχει σε μόνιμη βάση έναν ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή. Ελπίζω ακόμα να πάψει ο πολύς κόσμος να θεωρεί σαν ένδειξη αδυναμίας την αναζήτηση βοήθειας από έναν ψυχοθεραπευτή ή σαν ένδειξη ότι είναι «προβληματικός». Και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι αυτή η προκατάληψη εξακολουθεί να υπάρχει σε ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού.
Ποιος είναι ο Πάνος Ασημάκης:
- Έχει ολοκληρώσει ακαδημαϊκή εκπαίδευση στην ψυχολογία (Ph.D.) και στη συμβουλευτική.
- Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συνθετικής Ψυχοθεραπείας (2004-2008) και της Εθνικής Εταιρείας Ψυχοθεραπείας Ελλάδος.
- Έχει διατελέσει πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής, είναι πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ανθρωπιστικής και Συνθετικής Θεραπευτικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας.
- Μέσα από το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης Greekta, προσφέρει ο ίδιος και οι συνεργάτες του, σε βάθος εκπαίδευση στη συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία βασισμένη στην ανθρωπιστική και συνθετική παράδοση.
- Πρόσφατα έργα του είναι: Η Εκπαίδευση των Ψυχοθεραπευτών στην Ελλάδα (επιμέλεια και κεφάλαιο) καθώς και Διαχείριση Στρες με την Ιωάννα Παπαϊωάννου. Προηγούμενα εξαντλημένα βιβλία: Οδηγός Μεταπτυχιακών Σπουδών, Σύγχρονες Ψυχοθεραπείες στην Ελλάδα, Διαλογισμός και Προσωπική Ανάπτυξη, Η Ψυχολογία της Συνειδητότητας κα.
