Στις μέρες μας, παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Στις αναπτυγμένες χώρες, η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης έφερε στο προσκήνιο την άνοια (α στερητικό + νους, απώλεια του νου) με πιο συχνή μορφή τη νόσο Αλτσχάιμερ (50% του συνόλου) ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομοτεχνικό πρόβλημα.
Στην Ευρώπη, οι ανοϊκοί ασθενείς είναι σήμερα 10 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 200.000. Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 44.000.000 και αναμένεται να φτάσουν τα 65,7 εκ. μέχρι το 2030 και τα 115,4 εκατομμύρια μέχρι το 2050.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η νόσος Αλτσχάιμερ απορροφά αυτή τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την υγεία. Οι έρευνες, οι επενδύσεις και η συνεργασία στον συγκεκριμένο τομέα σήμερα είναι ζωτικής σημασίας, τόσο για την επιστημονική έρευνα και τον έλεγχο του κοινωνικού κόστους της άνοιας, όσο και για την προσφορά ελπίδας, αξιοπρέπειας και ποιότητας ζωής στα εκατομμύρια των πασχόντων και στις οικογένειές τους. (1)
Να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι πολύ συχνά ο όρος «άνοια» χρησιμοποιείται λανθασμένα από το ευρύ κοινό και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως συνώνυμος της νόσου Αλτσχάιμερ.
Η άνοια είναι ένας περιγραφικός, γενικός όρος, ενώ η νόσος Αλτσχάιμερ είναι συγκεκριμένη ασθένεια, η οποία ευθύνεται για περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις άνοιας. Η αμέσως επόμενη σε συχνότητα άνοια είναι η αγγειακή άνοια, η οποία προκαλείται από πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια, μικρά ή μεγάλα. Άλλες μορφές άνοιας οφείλονται σε σπανιότερα αίτια, όπως π.χ. η νόσος με σωμάτια Lewy, η άνοια της νόσου Πάρκινσον, οι μετωποκροταφικές άνοιες κ.λπ.
Για να μάθουμε περισσότερα για την άνοια, συναντηθήκαμε με την κυρία Όλγα Λυμπεροπούλου, γνωστική νευροψυχολόγο με ειδίκευση στην Τρίτη Ηλικία και τις Άνοιες, η οποία μας παρέθεσε μία ενημερωτική αλλά και βοηθητική συνέντευξη για όσους φροντίζουν ανθρώπους με άνοια.
Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο για εσάς, τις σπουδές σας και την πορεία σας;
Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό γιατί ανήκω στους ανθρώπους εκείνους που ανακάλυψαν πολύ νωρίς στην πορεία της ζωής τους τι είναι αυτό με το οποίο θέλουν να ασχοληθούν επαγγελματικά. Αυτό που μου έδωσε τη δυνατότητα να σχεδιάζω προσεκτικά τα επόμενα βήματά μου και να επιλέγω πάντα μονοπάτια που με οδηγούσαν ένα βήμα πιο κοντά στο στόχο μου: την ειδίκευση στον τομέα της Τρίτης Ηλικίας και της Άνοιας.
Οι σπουδές μου ξεκίνησαν στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και σχεδόν ταυτόχρονα, έγινα δεκτή ως εκπαιδευόμενη στο Ιατρείο Μνήμης του Ν.Ι.Μ.Τ.Σ. όπου και παρέμεινα έως και την αποφοίτησή μου. Αυτή ήταν η αφορμή με την οποία γνώρισα την μέντορά μου, την νευρολόγο - ψυχίατρο και Πρόεδρο του Εθνικού Παρατηρητηρίου για την Άνοια Δρ. Παρασκευή Σακκά, αλλά και ο λόγος για τον οποίο σήμερα έχω ήδη 16 πολύτιμα χρόνια κλινικής εμπειρίας.
Στη συνέχεια, έκανα μεταπτυχιακές σπουδές στη Γνωστική Νευροψυχολογία στο University of Essex του Ηνωμένου Βασιλείου και επιστρέφοντας, εντάχθηκα στη διεπιστημονική ομάδα του Τμήματος Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου - Ιατρείου Μνήμης του Νοσοκομείου "Υγεία", όπου εργάζομαι έως και σήμερα. Παράλληλα, μαζί με επαγγελματίες υγείας και συγγενείς ανθρώπων με άνοια ιδρύσαμε την Εταιρεία Νόσου Αλτσχάιμερ Αθηνών -μία από τις πρώτες και πιο δραστήριες εταιρείες Αλτσχάιμερ της χώρας- και επί μία δεκαετία συμμετείχα ενεργά στη διαμόρφωση των δομών και των υπηρεσιών της.
Τα τελευταία χρόνια το κλινικό και ερευνητικό μου ενδιαφέρον εστιάζεται στην προαγωγή της νοητικής ευεξίας, τη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου και την πρόληψη της άνοιας. Αυτό με οδήγησε στη δημιουργία του trainyourbrain.gr, μίας ιστοσελίδας που έχει ως βασικό στόχο να μεταδώσει στο ευρύ κοινό με απλό και κατανοητό τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένες γνώσεις σχετικά με τη φροντίδα της υγείας του εγκεφάλου.
Ποια ήταν εκείνη η αφορμή η οποία σας ώθησε να ασχοληθείτε με έναν τομέα αρκετά δύσκολο και μερικές φορές επίπονο;
Ως παιδί, έζησα για πολλά χρόνια από κοντά όχι μόνο τους παππούδες και γιαγιάδες μου, αλλά και τους δικούς τους γονείς. Αυτό με έκανε να αναπτύξω μία ιδιαίτερη αγάπη για ανθρώπους της Τρίτης Ηλικίας.
Εκτός από την αναμφισβήτητη γοητεία που ασκούσε επάνω μου ο εγκέφαλος, αυτό το εξαιρετικά πολύπλοκο και παντοδύναμο όργανο, ένας άλλος λόγος για τον οποίο επέλεξα να ασχοληθώ με την άνοια, είναι ότι εκτέθηκα στην εμπειρία του τι σημαίνει να έχει κανείς αυτή τη διάγνωση πολύ νωρίς. Θυμάμαι χαρακτηριστικά την προγιαγιά μου να κάθεται μαζεμένη στην άκρη του ντιβανιού και να κοιτάζει με δυσπιστία και αγριεμένο βλέμμα τα δισέγγονα που έπαιζαν γύρω της.
Τότε, στα 5 μου, πίστευα ότι δεν ήταν παρά μια κακιασμένη, αγριεμένη γιαγιά που δεν αγαπούσε κανέναν παρά μόνο τα λουλούδια της. Πέρασαν αρκετά χρόνια για να καταλάβω ότι η γιαγιά ήταν απλά άρρωστη: είχε άνοια. Μεγαλώνοντας, θέλησα να κατανοήσω ποιες είναι οι αλλαγές εκείνες που συντελούνται στον εγκέφαλο και που έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν σε τέτοιο δραματικό βαθμό τις νοητικές λειτουργίες και τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου.
Όταν αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την άνοια, βρήκατε εμπόδια από το προσωπικό σας περιβάλλον ή από το επαγγελματικό;
Κάθε άλλο, το αντίθετο θα έλεγα. Η οικογένειά μου πάντα στήριζε και εξακολουθεί να στηρίζει τις επιλογές μου, οπότε αυτή ήταν η στάση τους και όταν τους ανακοίνωσα τον τομέα με τον οποίο θέλω να ασχοληθώ. Το επαγγελματικό περιβάλλον ήταν κι εκείνο ιδιαίτερα υποστηρικτικό μιας και υπήρξα μία από τους πρώτους νευροψυχολόγους στην Ελλάδα που επέλεξαν να ασχοληθούν με τις νευροεκφυλιστικές παθήσεις του εγκεφάλου και οι γνώσεις μου αξιοποιήθηκαν άμεσα στους τομείς της διάγνωσης, της παρακολούθησης και της θεραπευτικής διαχείρισης των ανθρώπων με άνοια.
Η Ελλάδα και οι Έλληνες πώς διαχειρίζονται την άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ στα δικά τους πρόσωπα; Θεωρείτε πως έχει αλλάξει η πεποίθησή τους και κατ' επέκταση οι τρόποι που το διαχειρίζονται;
Οι εταιρείες Αλτσχάιμερ, αλλά και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, κάνουν ότι είναι εφικτό για να ενημερώσουν το κοινό για αυτή την τόσο συχνή στους ηλικιωμένους κατάσταση. Παρόλα αυτά, εξακολουθούμε σε μεγάλο βαθμό να κρύβουμε τους ανθρώπους με άνοια, από φόβο μήπως κάποιος καταλάβει πως κάτι πάει "στραβά".
Ή, ακόμα χειρότερα, τους επιτρέπουμε να συνεχίσουν να κάνουν όσα έκαναν και πριν κρατώντας τη διάγνωσή τους κρυφή - και αποκλείοντας έτσι εξ' ορισμού την πιθανότητα να λάβουν βοήθεια αν τη χρειαστούν και εμείς δεν είμαστε δίπλα τους. Στην Ελλάδα, το στίγμα εξακολουθεί να συνοδεύει τους ανθρώπους με άνοια και πρέπει να κάνουμε ότι περνάει από το χέρι μας για να αλλάξουμε αυτή τη δυσάρεστη πραγματικότητα.
Από την άλλη πλευρά βέβαια, είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει την αξία της έγκαιρης διάγνωσης και γι' αυτό και τώρα πια είναι πολλοί εκείνοι απευθύνονται στον ειδικό αμέσως μόλις διαπιστώσουν ότι οι ίδιοι ή κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο εκδηλώνουν κάποια ανησυχητικά συμπτώματα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την καλύτερη διαχείριση της νόσου από τον άνθρωπο που νοσεί και την οικογένειά του, αλλά και την αποτελεσματικότερη θεραπευτική αντιμετώπισή της από τους επαγγελματίες υγείας.
Θεωρώ επίσης εξίσου σημαντικό το γεγονός ότι σταδιακά γίνονται ευρύτερα γνωστές οι μη φαρμακευτικές θεραπείες της άνοιας -όπως είναι τα προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης- οι οποίες, σε συνδυασμό με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, βοηθούν τους ανθρώπους με άνοια να παραμείνουν λειτουργικοί και ανεξάρτητοι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Θέλετε να μας μιλήσετε για την άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ, ορισμός, πορεία, σε ποιους τομείς και πώς επηρεάζει και βέβαια την ηλικία που εμφανίζεται;
Ο όρος "άνοια" προέρχεται από το στερητικό -α και τη λέξη νους, σημαίνει δηλαδή απώλεια του νου. Πρόκειται για ένα γενικό όρο που αναφέρεται στα συμπτώματα που παρουσιάζουν άνθρωποι με νοσήματα που καταστρέφουν τα κύτταρα του εγκεφάλου. Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η συχνότερη μορφή της και εμφανίζεται στα 2/3 των ανθρώπων με άνοια. Πρόκειται για μία εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου που εμφανίζεται κυρίως σε άτομα άνω των 65 ετών.
Η συχνότητα της νόσου αυξάνεται με την ηλικία: άνοια έχει το 2% του πληθυσμού ηλικίας 65-74 ετών, το 19% των ανθρώπων ηλικίας 75-84 ετών και το 42% των ηλικιωμένων 85+ ετών. Αυτή τη στιγμή ζουν παγκοσμίως 43 εκατομμύρια άνθρωποι με άνοια, οι 200.000 εκ των οποίων βρίσκονται στην Ελλάδα. Με δεδομένο ότι κάθε 3 δευτερόλεπτα κάπου στον κόσμο διαγιγνώσκεται ένα νέο περιστατικό άνοιας, μέχρι το 2050 ο αριθμός των ανθρώπων με άνοια αναμένεται να φτάσει τα 131 εκατομμύρια.
Το αρχικό σύμπτωμα της νόσου Αλτσχάιμερ είναι συνήθως οι διαταραχές μνήμης, οι οποίες είναι ήπιες και αφορούν κατά κύριο λόγο στα πρόσφατα γεγονότα. Καθώς όμως η νόσος εξελίσσεται, αργά και προοδευτικά επηρεάζονται και άλλες νοητικές λειτουργίες όπως η προσοχή, ο λόγος και η κρίση και η ικανότητα προσανατολισμού στο χρόνο και το χώρο.
Επιπλέον, η νόσος Αλτσχάιμερ παρουσιάζει και ψυχιατρικού χαρακτήρα συμπτώματα όπως αλλαγές στη διάθεση, επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, απάθεια, παραληρήματα και ψευδαισθήσεις. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι ο κάθε ασθενής με νόσο Αλτσχάιμερ είναι διαφορετικός καθώς τα συμπτώματα να εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε άνθρωπο.
Θέλετε να μας μιλήσετε για το trainyourbrain.gr;
Το trainyourbrain.gr, το οποίο κλείνει το δεύτερο χρόνο ζωής του, είναι ένα εγχείρημα για το οποίο είμαι πολύ υπερήφανη. Πρόκειται για μία ιστοσελίδα στην οποία μπορεί κανείς να βρει εύληπτη και επιστημονικά τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με την πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία της άνοιας, αλλά και πρωτοποριακές υπηρεσίες για τους ανθρώπους με άνοια και τις οικογένειές τους, όπως είναι η Υπηρεσία Αποστολής Ασκήσεων Νοητικής Ενδυνάμωσης μέσω email και η online συμβουλευτική για φροντιστές ανθρώπων με άνοια που πρόκειται να ξεκινήσει μέσα στους επόμενους μήνες. Επιπλέον, από το Σεπτέμβριο το trainyourbrain.gr αποκτά τη δική του "στέγη" σε έναν καινούριο, φιλόξενο χώρο στο Χολαργό, ο οποίος θα αποτελέσει τη βάση για την υλοποίηση πολλών καινοτόμων ιδεών.
Τι μπορεί να κάνει κάποιος για να βοηθήσει έγκαιρα και σωστά τους γονείς του ώστε να προληφθεί η εμφάνιση άνοιας ή αν έχουν ήδη εμφανίσει, πώς μπορεί να τους βοηθήσει να έχουν καλύτερη πορεία;
Σε αντίθεση με τα όσα πιστεύαμε πριν κάποια χρόνια, η πρόληψη της άνοιας δεν αφορά αποκλειστικά τους γονείς μας, αλλά ακόμα και εμάς τους ίδιους. Στην πραγματικότητα, ποτέ δεν είναι πολύ νωρίς ή πολύ αργά για να ασχοληθεί κανείς με τη φροντίδα της υγείας του εγκεφάλου του!
Η νόσος Αλτσχάιμερ μπορεί να προληφθεί, αλλά για να καταφέρουμε να κερδίσουμε τη μάχη με τη νόσο θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να βγούμε έξω από την προσωπική μας ζώνη άνεσης, να εγκαταλείψουμε παλιές συνήθειες και να υιοθετήσουμε έναν φιλικό προς τον εγκέφαλο τρόπο ζωής. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Παγκόσμιας Εταιρείας Αλτσχάιμερ για το 2014, υπάρχουν πέντε οδηγίες με βάση τις οποίες θα πρέπει να διαμορφώσουμε την καθημερινότητά μας ώστε να για να μειώσουμε την πιθανότητά μας να εμφανίσουμε κάποια μορφή άνοιας:
1. Φρόντισε την καρδιά σου
2. Γυμνάσου
3. Υιοθέτησε μία ισορροπημένη διατροφή
4. Κράτησε το μυαλό σου σε φόρμα
5. Μη μένεις μόνος
Στους ανθρώπους που φροντίζουν έναν γονιό με άνοια θα έλεγα πρώτα απ' όλα να επιλέξουν έναν γιατρό που να τους εμπνέει εμπιστοσύνη και να ακολουθήσουν πιστά τις κατευθύνσεις που θα τους δώσει, καθώς η διαδικασία της αναζήτησης δεύτερης, τρίτης ή και τέταρτης γνώμης πολύ συχνά οδηγεί σε λάθη στη διάγνωση και τη θεραπευτική αντιμετώπιση που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί.
Επίσης, μία άλλη παράμετρος που κατά την άποψή μου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο να έχει ο άνθρωπος με άνοια μία όσο το δυνατόν καλύτερη πορεία είναι η ενημέρωση και η εκπαίδευση του φροντιστή. Η πολύχρονη εμπειρία μου μου έχει δείξει ότι ο φροντιστής ο οποίος γνωρίζει ποια είναι η διάγνωση του γονιού του, ποια είναι η πορεία της νόσου, τι είδους συμπτώματα αναμένεται να εμφανιστούν και ποιος είναι ο σωστός τρόπος διαχείρισης και αντιμετώπισής τους είναι και αυτός ο οποίος είναι σε θέση να παρέχει στο αγαπημένο του πρόσωπο μία πολύ υψηλού επιπέδου φροντίδα και την καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής.
Κάποιος που θα ήθελε να ασχοληθεί με το χώρο της άνοιας πώς θα μπορούσε να ξεκινήσει, σε ποιους να απευθυνθεί, θα μπορούσε να κάνει κάπου πρακτική αν έχει ήδη ένα συναφές με την επιστήμη πτυχίο;
Θεωρώ ότι οι εταιρείες Αλτσχάιμερ θα πρέπει να αποτελέσουν το σημείο εκκίνησης για οποιονδήποτε νέο επαγγελματία υγείας επιθυμεί να ασχοληθεί με το χώρο της άνοιας. Η εμπειρία που μπορεί κανείς να αποκομίσει κάνοντας την πρακτική του σε ένα Κέντρο Ημέρας για άτομα με άνοια ή σε ένα από τα Ιατρεία Μνήμης των εταιρειών είναι ανεκτίμητη, καθώς έχει την ευκαιρία να δει σε πραγματικές συνθήκες πώς είναι να δουλεύει κανείς με ανθρώπους με άνοια, αλλά και να εκπαιδευτεί από επιστημονικό προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης.
Κλείνοντας θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας ένα περιστατικό το οποίο πήγε πολύ καλά και αποτέλεσε αφορμή να πάρετε μεγαλύτερη δύναμη για να προσπαθήσετε ακόμα περισσότερο; Παίρνετε δύναμη από τα περιστατικά σας, σας κινητοποιούν;
Θα ήταν άδικο να αναφερθώ σε ένα μόνο περιστατικό - στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι που μου δίνουν τη δύναμη να συνεχίσω να δίνω τον καλύτερό μου εαυτό βρίσκονται γύρω μου καθημερινά. Είναι όλοι εκείνοι οι ηλικιωμένοι που, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται ξαφνικά αντιμέτωποι με μία διάγνωση που απειλεί να κλέψει τις αναμνήσεις και την ταυτότητά τους, έχουν την ψυχική δύναμη να διαχειριστούν με ψυχραιμία τα "κακά μαντάτα", τη σύνεση να ακολουθήσουν πιστά την προτεινόμενη φαρμακευτική και μη φαρμακευτική θεραπεία και τη σοφία να μετατρέψουν τις οδηγίες μας σε "χειροπιαστές" αλλαγές στην καθημερινότητά τους.
Είναι οι άνθρωποι που όταν ολοκληρώνεται η επαναληπτική νευροψυχολογική αξιολόγηση ρωτούν με την αγωνία του μαθητή και ένα κρυφό χαμόγελο πώς τα πήγαν, ενώ έχουν ήδη νιώσει πως χάρη στη βοήθειά μας, η μνήμη τους έχει βελτιωθεί. Και είναι οι ήρωές μου.
Επισκεφθείτε τo trainyourbrain.gr
*Η Όλγα Λυμπεροπούλου εργάζεται από το 2002 με ηλικιωμένους, ανθρώπους με άνοια και τις οικογένειές τους, ενώ την τελευταία δεκαετία είναι μέλος της διεπιστημονικής ομάδας του Τμήματος Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου - Ιατρείου Μνήμης του Νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ.
(1) http://dementia-community.gr/
Επιμέλεια συνέντευξης: Δέσποινα Γαζή, Ψυχολόγος
