Το «Γίγνεσθαι», η Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας δημιουργήθηκε το 2004 με σκοπό την μελέτη και εφαρμογή της Υπαρξιακής προσέγγισης στην Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική. Ο σκοπός αυτός αναδύθηκε από την πεποίθηση ότι τα βασικά ερωτήματα που θέτει ο Υπαρξισμός είναι καίρια και καθοριστικά για τη ζωή μας.
Σύμφωνα με τον Υπαρξισμό, κάθε άνθρωπος είναι μια μοναδική, ξεχωριστή, αναντικατάστατη και ανεπανάληπτη οντότητα, άρρηκτα συνδεδεμένη με τους άλλους και τον "Κόσμο". Πώς ο άνθρωπος όμως αντιλαμβάνεται την υπαρξή του και την ορίζει με τέτοιο τρόπο που είναι προς όφελός του; Ερωτήματα υπαρξιακά για το νόημα της ζωής, το θάνατο και την ελευθερία του ανθρώπου, βρίσκουν ξεχωριστές απαντήσεις από την Ευγενία Γεωργαντά, Κλινικό Ψυχολόγο, Ψυχοθεραπεύτρια και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Υπαρξιακής Ψυχολογίας.
- Τι πραγματεύεται η υπαρξιακή ψυχολογία και ποια ήταν η ιστορική ανάγκη δημιουργίας της συγκεκριμένης προσέγγισης;
Η υπαρξιακή ψυχολογία αξιοποιεί τη φιλοσοφική σκέψη του υπαρξισμού στο πεδίο της ψυχοθεραπείας. Δίνει έμφαση στην ύπαρξη ως σύνολο και αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως όλον. Θεωρεί πως το άθροισμα των μερών είναι μεγαλύτερο από το σύνολο των μερών χωριστά. Στόχος της είναι η διευκρίνιση, ανασκόπηση και κατανόηση της ζωής του κάθε ανθρώπου που έρχεται στη θεραπεία, έτσι ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει συγκεκριμένα προβλήματα και να επιλύσει τα διλήμματα που τον απασχολούν. Συνοψίζοντας θα μπορούσε κανείς να πει πως στόχος της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας είναι να μάθει κανείς τον εαυτό του με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ειλικρίνεια, αυθεντικότητα και ανοιχτότητα ως προς την ίδια του την ύπαρξη.
Ιστορικά, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία ξεκίνησε όταν σημαντικοί ψυχαναλυτές αναζήτησαν τρόπους να συμπεριλάβουν μέρος της φιλοσοφικής σκέψης του υπαρξισμού στην θεραπευτική τους πρακτική. Η επίδραση αυτή υπήρξε τόσο καταλυτική ώστε στην πορεία φάνηκαν σημαντικές διαφορές με την ψυχαναλυτική παράδοση και τις ψυχαναλυτικές υποθέσεις και άρχισε να δημιουργείται ένα ευρύ και αυτόνομο θεραπευτικό κίνημα που ονομάστηκε στη συνέχεια υπαρξιακή προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία.
- Σε ποιους άξονες στηρίζεται η υπαρξιακή ψυχολογία;
Οι άξονες στους οποίους δίνει κυρίως έμφαση η υπαρξιακή ψυχολογία είναι να βοηθήσει το άτομο να επιλέξει την στάση του απέναντι σε καίρια υπαρξιακά θέματα όπως η θνητότητα, το νόημα της ζωής, η ελευθερία, η προσωπική μας ευθύνη, η υπαρξιακή ενοχή, το υπαρξιακό άγχος, η αυθεντικότητα και μοναδικότητα της ύπαρξης αλλά και ο οίστρος της ζωής. Το «γίγνεσθαι», η Ελληνική Εταιρία Υπαρξιακής Ψυχολογίας δημιουργήθηκε το 2004 με σκοπό την μελέτη και εφαρμογή της Υπαρξιακής προσέγγισης στην Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική. Ο σκοπός αυτός αναδύθηκε από την πεποίθηση ότι τα βασικά ερωτήματα που θέτει ο Υπαρξισμός είναι καίρια και καθοριστικά για τη ζωή του ανθρώπου.
Ο Υπαρξισμός εστιάζει στα βασικά δεδομένα της ανθρώπινης ύπαρξης:
- Ο κάθε άνθρωπος είναι μια μοναδική, ξεχωριστή, αναντικατάστατη και ανεπανάληπτη οντότητα.
- Η ανθρώπινη ύπαρξη ενέχει παράδοξα και αντιφάσεις.
- Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και ικανός να επιλέξει τη στάση του απέναντι στις δυνατότητες και τους περιορισμούς της ζωής.
- Η ελευθερία του κάθε ατόμου να δημιουργήσει τον εαυτό του συνεπάγεται την ευθύνη των επιλογών του και του αυτοπροσδιορισμού του.
- Η ζωή δεν έχει εγγενές νόημα, οπότε κάθε ένας καλείται να νοηματοδοτήσει την ύπαρξη του και να πάρει θέση ακόμα και σε αυτό το δίλημμα.
- Η επίγνωση του θανάτου, όταν αντιμετωπίζεται με θάρρος καθίσταται μοχλός αλλαγής και διευκολύνει τη συνεχή και αυθεντική δημιουργία της ύπαρξης του κάθε ανθρώπου.
Τέλος, η Υπαρξιακή Θεραπευτική Προσέγγιση πρεσβεύει ότι ο θεραπευτής:
- Δημιουργεί μια ισότιμη σχέση με τον θεραπευόμενο βασισμένη στον σεβασμό και την αυτονομία.
- Δεν χρησιμοποιεί δογματικές τεχνικές και θεωρίες. Αντί΄ αυτού προτιμά την βαθύτερη, φαινομενολογική κατανόηση του κάθε ατόμου ως την μοναδική οντότητα που είναι.
- Πιστεύει ότι δεν υπάρχουν έτοιμες απαντήσεις στα υπαρξιακά διλήμματα.
- Δίνει έμφαση στην σχέση του ατόμου με τους άλλους και στην θεραπευτική διαδικασία στο «εδώ και τώρα».
- Ποιοι είναι οι κύριοι ιστορικοί αλλά και σύγχρονοι εκπρόσωποι της υπαρξιακής ψυχολογίας;
Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δεν στηρίζεται σε έναν σημαντικό θεραπευτή που θα καθόριζε και την ταυτότητα της. Έτσι, ενώ η ψυχανάλυση έχει τον Freud, η προσωποκεντρική τον Carl Rogers, ή η Gestalt τον Fritz Perls, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δεν βασίζεται κυρίως σε έναν άνθρωπο. Πατέρας της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας μπορεί να θεωρηθεί ο Ludwig Binswanger. Άλλα σημαντικά ονόματα υπαρξιακών θεραπευτών του παρελθόντος που μπορούν να αναφερθούν είναι ο Rollo May, o Victor Frankl, o Medard Boss, ο R.D. Laing, και ο James Bugental.
Από τους σύγχρονους σημαντικούς υπαρξιακούς θεραπευτές μπορούμε να αναφέρουμε τον Irvin Yalom, τον Kirk Schneider, τον Ernesto Spinelli, και την Emmy van Deurzen.
- Από το κίνημα των διάσημων φιλοσόφων που την εμπνεύστηκαν στο γραφείο του υπαρξιακού θεραπευτή. Πώς η υπαρξιακή ψυχολογία περνάει από τη θεωρία στην πράξη και εφαρμόζεται μέσω της υπαρξιακή θεραπείας;
Η υπαρξιακή προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία δεν βασίζεται σε τεχνικές ούτε σε προσχεδιασμένους τρόπους θεραπευτικών παρεμβάσεων. Βασίζεται κυρίως στην φαινομενολογική μέθοδο δουλειάς ως τον τρόπο με τον οποίο ο θεραπευτής διερευνά τον ιδιόμορφο και πολύ προσωπικό κόσμο του θεραπευόμενου. Επιπλέον αξιοποιούνται οι ευκαιρίες που πάντοτε αναδύονται κατά τη θεραπευτική διαδικασία για δουλειά με τα υπαρξιακά θέματα που εξορισμού, αφορούν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τον κάθε θεραπευόμενο. Επίσης γίνεται ιδιαίτερη αξιοποίηση της διεργασίας και του εδώ-και-τώρα στην θεραπεία.
Κυρίως όμως, ο τρόπος που ένας υπαρξιακός θεραπευτής δουλεύει είναι μέσω της άμεσης και γνήσιας ανθρώπινης παρουσίας του στην θεραπευτική σχέση. Με αυτή την έννοια, ο υπαρξιακός θεραπευτής, δουλεύοντας πρώτα ο ίδιος με τον εαυτό του σε βάθος τα υπαρξιακά θέματα καλλιεργεί και διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται και εφαρμόζει την θεραπευτική του δράση.
- Ποιος είναι ο σκοπός της υπαρξιακής θεραπείας και τι μπορεί να κερδίσει ο θεραπευόμενος που θα μπει σε μία θεραπευτική διεργασία μέσω της υπαρξιακής προσέγγισης;
Η υπαρξιακή θεραπεία είναι όπως έχουν δείξει και πλήθος από επιστημονικές έρευνες μία αποτελεσματική θεραπεία. Επειδή η έμφαση της είναι στην ίδια την ύπαρξη του θεραπευόμενου, βλέπει το κάθε σύμπτωμα ως μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου συνόλου. Χωρίς να αγνοεί τα συμπτώματα λοιπόν ο υπαρξιακός θεραπευτής διερευνά μαζί με τον θεραπευόμενο τον τρόπο με τον οποίο υπάρχει στον κόσμο.
Τα οφέλη μιας επιτυχημένης υπαρξιακής θεραπείας είναι κυριολεκτικά ανεκτίμητα καθώς η υπαρξιακή διερεύνηση αποσκοπεί εν τέλει στο να μπορέσει ο θεραπευόμενος να ανακαλύψει ή να δημιουργήσει τις δικές του απαντήσεις στα πιο βασικά ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, όχι γενικά και αφηρημένα αλλά με έναν τρόπο που αφορούν άμεσα τον ίδιο.
- Ποια ήταν η ανάγκη δημιουργίας της Ελληνικής Εταιρείας Υπαρξιακής Ψυχολογίας «γίγνεσθαι»; Πώς υπερασπίζεται την υπαρξιακή ψυχολογία στη χώρα μας;
Το «γίγνεσθαι» η Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας ξεκίνησε την λειτουργία του το 2004 επειδή μέχρι τότε δεν υπήρχε ένας οργανωμένος χώρος που να παρέχει τη δυνατότητα για τη μελέτη της υπαρξιακής ψυχολογίας και κυρίως τη συστηματική εκπαίδευση στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Από την αρχή στόχος μας ήταν η δημιουργία ενός εκπαιδευτικού φορέα υψηλής ποιότητας που θα ασχολείται αποκλειστικά με την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε και επίσημα όταν αποκτήσαμε την πιστοποίηση από την Ευρωπαϊκή Εταιρία Ψυχοθεραπείας (European Association for Psychotherapy Training Institute). Ήδη υπάρχουν απόφοιτοι τους τετραετούς προγράμματος μας στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Πρόκειται για ανθρώπους που ολοκλήρωσαν με επιτυχία το μακροχρόνιο και ιδιαίτερα απαιτητικό πρόγραμμα μας.
Πέρα από τη δημιουργία του τετραετούς πιστοποιημένου προγράμματος εκπαίδευσης στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, το «γίγνεσθαι» έχει επιδοθεί σε μία σειρά από δραστηριότητες που στόχο έχουν την εξάπλωση της υπαρξιακής προσέγγισης στη χώρα μας. Έχουμε επιμεληθεί την έκδοση στα Ελληνικά σημαντικών βιβλίων της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, προάγουμε ερευνητικό έργο γύρω από την υπαρξιακή ψυχολογία και έχουμε συνεργαστεί με άλλους φορείς της Ελλάδας, αλλά και του εξωτερικού. Πρόσφατα η συνεργασία μας με άλλες δύο φαινομενολογικές εταιρείες είχε ως αποτέλεσμα τη μετάφραση στα Ελληνικά του σημαντικού έργου του Heidegger «Σεμινάρια Τσόλικον» και την συνδημιουργία ενός επιστημονικού περιοδικού που είναι αφιερωμένο στη φαινομενολογία, την ψυχοθεραπεία και την τέχνη. Πρόκειται για το περιοδικό Εποχή το πρώτο τεύχος του οποίου έτυχε ιδιαίτερα θερμής υποδοχής από τον χώρο μας.
Στο πλαίσιο των συνεργασιών να αναφέρουμε ότι έχουμε διοργανώσει δύο επιστημονικά συνέδρια υπαρξιακής ψυχολογίας στην Κάρπαθο σε συνεργασία με τη Σουηδική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας και φέτος πραγματοποιήθηκε το πρώτο κοινό συνέδριο μας με τον αντίστοιχο Τουρκικό φορέα, στην Κωνσταντινούπολη. Τέλος έχουμε συμμετάσχει σε συνέδρια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και έχουμε παρουσιάσει αλλά και δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με την έννοια του «οίστρου της ζωής».
• Ποια η "πρόλευση" της ανθρώπινης ύπαρξης και πώς μπορούμε να την κατανοήσουμε τελικά; Είναι δεκτική από κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις ή έχει μία στεγανή και αυθαίρετη στάση;
Αναμφίβολα η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ‘εν-τω-κόσμο’ πράγμα που σημαίνει πως δεν είναι ανεπηρέαστη από κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις. Βρισκόμαστε συνέχεια σε αλληλεπίδραση με τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε. Επηρεάζουμε και επηρεαζόμαστε από τους άλλους και γι’ αυτό είναι σημαντικό να μπορούμε να κατανοήσουμε την ευθύνη που φέρουμε τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους άλλους και το περιβάλλον. Η φαινομενολογική ματιά μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από μια στάση ‘ανοιχτότητας’ προς τον άλλο αναγνωρίζοντας ότι ‘εν οίδα ότι ουδέν οίδα’. Αυτή η στάση μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε την αξία της υποκειμενικότητας και της μοναδικότητας της κάθε ύπαρξης.
• Πώς αντιμετωπίζει η υπαρξιακή προσέγγιση τις ψυχικές διαταραχές; Ποια είναι η αφετηρία των ψυχικών διαταραχών σύμφωνα με την υπαρξιακή ψυχολογία;
Σύμφωνα με τον Irvin Yalom, έναν από τους σημαντικότερους εν ζωή υπαρξιακούς θεραπευτές, η αφετηρία των ψυχικών διαταραχών μας είναι η επίγνωση των τεσσάρων βασικών υπαρξιακών ανησυχιών. Δηλαδή η επίγνωση μας ότι θα πεθάνουμε και η αγωνία που προξενείτε από την αντιμετώπιση αυτού του δεδομένου καθώς και η επίγνωση της μοναξιάς μας και της έλλειψης εγγενούς νοήματος της ζωής. Σημαντική ανησυχία επίσης δημιουργείται από την συνειδητοποίηση της ελευθερίας μας που, αν και συχνά θεωρούμε ότι είναι ένα ζητούμενο, στη βάση της δημιουργεί τεράστιο φορτίο ευθύνης που συχνά μας οδηγεί στην χρήση μηχανισμών αποφυγής.
Γενικότερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η έλλειψη ενός εγχειριδίου σχετικά με το πώς να ζήσουμε την ζωή μας μπορεί να μας δημιουργήσει τεράστια αγωνία και ενοχή σχετικά με την λήψη αποφάσεων και χειρισμού της ζωής μας. Μια συνήθης πρακτική αποφυγής της ευθύνης για μια πιο προσωπική, πιο αυθεντική στάση στη ζωή είναι το να ‘πέσουμε στους άλλους’ δηλαδή να ακολουθούμε αυτό που κάνουν οι πολλοί που συχνά ορίζουμε και ως φυσιολογικούς. Η αυθεντική/ προσωπική ύπαρξη επιζητεί αποθέματα ψυχικής δύναμης και ανθεκτικότητας που συχνά στερούμαστε.
• Η ελευθερία είναι βασική ιδέα στην υπαρξιακή ψυχολογία. Πόσο ελεύθεροι τελικά είμαστε να σκεφτούμε και να επιλέξουμε αυτό που θέλουμε; Πώς μπλέκεται η επιθυμία στο εδώ και τώρα μέσα σε παρελθοντικά βιώματα και φίλτρα;
Η ελευθερία δεν είναι από συνθήκες και δεδομένα που συχνά βρίσκονται πέρα από τον έλεγχό μας. Η ελευθερία είναι η δυνατότητά μας να απαντήσουμε και να σταθούμε απέναντι στα γεγονότα με τον δικό μας προσωπικό τρόπο. Αναμφίβολα η δυνατότητά μας να αποκριθούμε υπεύθυνα και με τον δικό μας τρόπο σε αυτά που συμβαίνουν εξαρτάται από το βαθμό συνειδητότητας και γνησιότητας που έχουμε επιτύχει. Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία στοχεύει ακριβώς στην διεύρυνση της επίγνωσης των επιρροών που έχουμε δεχτεί και την ανάληψη της ευθύνης για την στάση μας απέναντι σε αυτές αλλά και σε όλα τα δεδομένα μας.
Βασικό στοιχείο της ελευθερίας μας είναι η δυνατότητα να οικειοποιηθούμε τα δεδομένα μας (βιολογικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά, οικογενειακά, υπαρξιακά) και να τα κάνουμε δικά μας. Κατά μία έννοια να επιτύχουμε αυτό που μας προτρέπει ο Νίτσε με τα αποφθέγματά του «γίνε αυτό που είσαι» και «amor fati», δηλαδή να αποδεχτούμε αλλά και να αγαπήσουμε όλα αυτά που είμαστε και που μπορεί να μας συμβούν πέρα από την βούλησή μας.
• Αν θεωρήσουμε όπως υποστηρίζει το αξίωμα της υπαρξιακής ψυχολογίας ότι ο άνθρωπος είναι μοναδικό ον, αυτό τότε δεν αποτελεί μία απειλή για την ύπαρξη του που του δημιουργεί το συναίσθημα του φόβου για μοναξιά και απομόνωση; Πώς μπορεί να διαχειριστεί ή να καταπολεμήσει τη μοναξιά του στο σύγχρονο κόσμο;
Ο άνθρωπος είναι ένα μοναδικό και διαφορετικό ον και αυτή την μοναδικότητα και διαφορετικότητα καλείται να αναδείξει στην ζωή του. Αναμφίβολα το κόστος αυτής της δυνατότητάς του, να αναδείξει τον εαυτό του ως το άτομο που είναι, τον βγάζει από την αγέλη και την ασφάλεια του ανήκειν. Χρειάζεται να σταθεί μόνος του και να μην φοβάται να είναι ο εαυτός του. Η υπαρξιακή μοναξιά, το γεγονός ότι μόνοι μας γεννιόμαστε και μόνοι μας πεθαίνουμε, δημιουργεί τρόμο όπως και η επίγνωση του θανάτου. Είναι όμως σημαντικό να μπορέσει να αναγνωρίσει κανείς τα δεδομένα της ύπαρξης και να συμφιλιωθεί με αυτά αν είναι να ζήσει μια πλήρη και ολοκληρωμένη ζωή.
Η συμφιλίωση με την ιδέα του βέβαιου θανάτου μας αλλά και το γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να ζήσει την ζωή μας για μας μπορεί να έχει μια αφυπνιστική δύναμη ως προς το πώς ζούμε την ζωή μας. Έτσι, αν και συχνά επώδυνη, η συνειδητοποίηση της μοναξιάς και της φθαρτότητας μπορούν να λειτουργήσουν ως κινητήριος μοχλός για μια πιο αυθεντική ύπαρξη. Άλλωστε το καλύτερο αντίδοτο στην υπαρξιακή μοναξιά είναι η δυνατότητά μας για μια καλή σχέση με τον εαυτό μας και κατ’ επέκταση με τους άλλους γύρω μας.
• Το άγχος είναι μία συνέπεια του τρόπου που έχουμε μάθει να βιώνουμε τις μεταμοντέρνες συνθήκες, με οδυνηρές συνέπειες στον ψυχισμό, στις σχέσεις, στη συμπεριφορά μας. Πώς προσεγγίζει την έννοια του άγχους η υπαρξιακή ψυχολογία;
Όσον αφορά το άγχος θα χρειαστεί να κάνουμε ένα διαχωρισμό ανάμεσα στο νευρωτικό άγχος που είναι υπέρμετρο και δυσλειτουργικό και το υπαρξιακό άγχος. Το νευρωτικό άγχος χρειάζεται να το αντιμετωπίσουμε ψυχοθεραπευτικά ανακαλύπτοντας τις πιθανές πηγές του, όπως τελειομανία, επιθυμία υπερβολικού ελέγχου, έλλειψη αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, κλπ. Το υπαρξιακό άγχος δεν είναι προς θεραπεία γιατί ουσιαστικά είναι το ‘κάλεσμα της συνείδησης’ που προσπαθεί να μας αφυπνίσει προς μια ουσιαστικότερη και αυθεντικότερη ύπαρξη. Η αναγνώριση των βασικών υπαρξιακών δεδομένων μας δεν μπορεί παρά να μας προκαλεί αγωνία. Είναι όμως ταυτόχρονα και η ευκαιρία μας να εξετάσουμε την ζωή μας και να δούμε πως την ζούμε. Συχνά αφήνουμε τον χρόνο να περνάει σαν να πρόκειται να ζήσουμε αιώνια αδυνατώντας να αδράξουμε την στιγμή και να ζήσουμε με μεγαλύτερη συνειδητότητα το εδώ-και-τώρα.
• O Heidegger υποστήριζε ότι ανακαλύπτουμε τη ζωή και ζούμε αυθεντικά όταν καταλάβουμε ότι είμαστε φθαρτοί και κάποια στιγμή θα πεθάνουμε. Πώς η απειλητική ιδέα του θανάτου μπορεί να μεταβολιστεί σε ζωή;
Ο θάνατος είναι το μόνο που ξέρουμε ότι σίγουρα θα μας συμβεί. Έτσι ο Heidegger αναφέρεται στο ‘είναι-προς-θάνατο’ αναγνωρίζοντας ότι από την στιγμή της γέννησης μας προχωράμε προς αυτό το βέβαιο τέλος, χωρίς απλά να γνωρίζουμε το πότε ακριβώς θα συμβεί. Όπως αναφέρει και ο Yalom, ενώ η φυσικότητα του θανάτου μας καταστρέφει η ιδέα του μας σώζει γιατί μας φέρνει αντιμέτωπους με το βασικό ερώτημα του ‘πώς ζω την ζωή μου τώρα που είμαι ζωντανός’. Οι διαταραχές άγχους, κρίσεις πανικού, κλπ. συχνά είναι μια ένδειξη ότι δεν ζούμε την ζωή μας έτσι όπως θα θέλαμε αλλά την σπαταλάμε αφήνοντας πολύτιμο χρόνο να χάνεται. Η αντιμετώπιση του φόβου του θανάτου μπορεί να μας βοηθήσει να ζήσουμε την ζωή πιο ουσιαστικά, πιο αυθεντικά και δημιουργικά.
Στο γίγνεσθαι έχουμε ασχοληθεί πολύ και έχουμε δημοσιεύσει άρθρα που αφορούν τον «οίστρο της ζωής» ως το αντίπαλο δέος προς τον «φόβο του θανάτου». Ορμώμενοι από το γνωστό ποίημα του Εμπειρίκου ‘Στην οδό των Φιλελλήνων’ μελετήσαμε την έννοια/ φράση: «… Θαρρώ πως οι Έλληνες πρώτοι έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου». Μπορούμε να μετασχηματίσουμε τον φόβο μας σε οίστρο αρκεί να είμαστε διατεθειμένοι να κοιτάξουμε και να αντιμετωπίσουμε αυτό το δεδομένο αντί να το αποφεύγουμε.
• Πού κρύβεται το νόημα της ζωής τελικά; Πώς χρειάζεται να προσεγγίσουμε τη ζωή για να τη ζήσουμε ευχαριστιακά.
Οι υπαρξιακοί φιλόσοφοι και ψυχοθεραπευτές αντιμετωπίζουν το θέμα του νοήματος διαφορετικά ανάλογα με το αν είναι ένθεοι ή άθεοι. Για κάποιους, όπως ο Victor Frankl, η αναζήτηση νοήματος είναι το βασικό ψυχοθεραπευτικό έργο εξ’ ου και ο όρος της προσέγγισής του ως «Λογοθεραπεία». Για άλλους, όπως ο Irvin Yalom, το ερώτημα του νοήματος δεν έχει απάντηση και ως εκ τούτου μας προτρέπει, όπως και ο Βούδας, απλά να βουτήξουμε στην ζωή και να την ζήσουμε αντί να στεκόμαστε στην όχθη του ποταμού και να αναρωτιόμαστε πιο είναι το νόημα.
Η έλλειψη ενιαίας προσέγγισης καταδεικνύει την σοβαρότητα του θέματος. Ο άνθρωπος από την φύση του προσπαθεί συνέχεια να νοηματοδοτεί τα πράγματα. Έχει ανάγκη το νόημα για να νιώθει ότι υπάρχει λόγος που κάνει όλα όσα κάνει. Η αξία του νοήματος γίνεται ακόμα πιο εμφανής στις περιπτώσεις όπου ο άνθρωπος υποφέρει. Μπορεί να αντέξει στον βαθμό που δίνει νόημα στην ύπαρξη του ή και στον πόνο του. Διαφορετικά φαίνεται συχνά να παραιτείται και να περνάει στην κατάθλιψη και την απάθεια. Όπως αναφέρει όμως και ο Frankl το νόημα δεν μπορεί να δοθεί (από κάποιον άλλο, πχ. ψυχίατρο ή ψυχοθεραπευτή) αλλά χρειάζεται να ανακαλυφθεί από το ίδιο το άτομο.
Έτσι και εδώ καταδεικνύεται η σημασία της ελευθερίας αλλά και της ευθύνης του ανθρώπου προς την ζωή του και τον εαυτό του. Το νόημα δεν κάνει απαραίτητα πιο ευχάριστη την ζωή απλά την κάνει πιο ενδιαφέρουσα και άξια να την ζήσουμε παρά τις δυσκολίες της.
Δείτε την oμιλία της Ευγενίας Γεωργαντά "Ο θάνατος ως αφύπνιση"
Επιμέλεια συνέντευξης: Χαράλαμπος Πίσχος, Ψυχολόγος
