Ο ψυχολόγος και συγγραφέας του μπεστ σέλερ «Thinking, Fast and Slow» αποκαλύπτει τη νέα του έρευνα και μιλάει για το πώς ο κόσμος μας μπορεί να γίνει καλύτερος.
Ο Ντάνιελ Κάνεμαν είναι ο ορισμός του ανεπιτήδευτου: ένας απλός, γλυκομίλητος άνθρωπος στα 80 του, το πρόσωπο και οι τρόποι του ήπιοι, η συμπεριφορά του ενός προσεκτικού παρατηρητή. Είναι ένας άνθρωπος του οποίου τα πειραματικά ευρήματα έχουν μετατοπίσει ριζικά την κατανόησή μας για τη σκέψη.
Με τον επί χρόνια συνεργάτη του Άμος Τβέρσκι, ο οποίος πέθανε το 1996, ερεύνησε σε βάθος τις προκαταλήψεις που διαστρεβλώνουν την κρίση μας. Το 2002 του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας, απόδειξη της ριζοσπαστικής φύσης της έρευνάς του.
Το βιβλίο του Thinking, Fast and Slow (2011) κέρδισε τόσο το βραβείο βιβλίου της Ομοσπονδιακής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ όσο και την ενθουσιώδη αποδοχή των συναδέλφων του. Αφηγείται την ιστορία δύο συστημάτων σκέψης, το ένα αυτόματο και διαισθητικό, που είναι το βασίλειο των συστηματικών προκαταλήψεων, το άλλο συνειδητό και διαβουλευτικό. Είναι ένα δύσκολο έργο, γραμμένο με σαφήνεια, που εκθέτει σύνθετους προβληματισμούς.
Tο συναρπαστικό είναι ότι το έργο του Κάνεμαν κολυμπά ξεκάθαρα ενάντια στο κοινώς αποδεκτό ρεύμα της ανθρώπινης σκέψης. Ούτε καν αυτός δεν πιστεύει ότι τα διάφορα ελαττώματα που υπονομεύουν τη λήψη αποφάσεων μπορούν να διορθωθούν με επιτυχία.
Το πιο επιζήμιο από αυτά τα ελαττώματα όμως είναι η υπερβολική αυτοπεποίθηση: το είδος της αισιοδοξίας που οδηγεί τις κυβερνήσεις να πιστεύουν ότι οι πόλεμοι κερδίζονται γρήγορα και τα κεφαλαιουχικά έργα θα ενταχθούν στον προϋπολογισμό, παρά τις στατιστικές που προβλέπουν ακριβώς το αντίθετο.
Είναι η προκατάληψη που λέει ότι θα ήθελε πολύ να εξαλείψει αν είχε ένα μαγικό ραβδί. Αλλά, όπως συμπληρώνει, αυτό το ελάττωμα είναι χτισμένο τόσο βαθιά στη δομή του νου που δεν θα μπορούσαμε να το αλλάξουμε χωρίς να αλλάξουμε και πολλά άλλα πράγματα.
Το ίδιο ισχύει και για τη συνήθειά μας να προβλέπουμε στερεότυπα. Όταν αναφερόμαστε σε έναν μαθητή που προτιμά τα τακτοποιημένα και τα οργανωμένα συστήματα και έχει μια κλίση για ασχολίες που αφορούν την επιστημονική φαντασία, οι περισσότεροι από εμάς υποθέτουμε ότι σπουδάζει επιστήμες υπολογιστών και όχι κάποια ανθρωπιστική επιστήμη.
Μία από τις μορφές στερεοτύπων έχει να κάνει με την κατανόηση του κόσμου. Έχω ένα στερεότυπο για το πώς μοιάζει ένα τραπέζι ή μια καρέκλα. Έτσι συμβαίνει και με τις κοινωνικές ομάδες, έτσι είναι ο ανθρώπινος νους, γιατί αυτό χρειάζεται για να κινηθεί στον κόσμο. Ο υποκείμενος μηχανισμός δεν πρόκειται να αλλάξει, αναφέρει ο Κάνεμαν.
Διαβάστε σχετικά: Αυτοεκτίμηση - Αυτοπεποίθηση
Σε γενικές γραμμές, ο Κάνεμαν δεν είναι αισιόδοξος ότι η ικανότητα του τύπου ψυχολογίας που ερευνά θα επιφέρει αλλαγές στον κόσμο. Αλλά υπάρχουν πιο προσγειωμένοι τρόποι με τους οποίους οι ιδέες του μπορούν να μας βοηθήσουν να αποφύγουμε να κάνουμε λάθη.
Συμβουλεύει, για παράδειγμα, οι συναντήσεις να ξεκινούν με τους συμμετέχοντες να γράφουν όλες τις ιδέες τους για το υπό συζήτηση θέμα πριν μιλήσει κάποιος. Με αυτόν τον τρόπο, το φαινόμενο κατά το οποίο οι ανησυχίες που εκφράστηκαν πρώτα και πιο δυναμικά κυριαρχούν στη συζήτηση μπορεί να μετριαστούν και να εξεταστεί αρχικά μια σειρά απόψεων. Έπειτα, υπάρχει η έννοια της ανταγωνιστικής συνεργασίας, μια προσπάθεια να εξαλείψουμε τις άσκοπες διαμάχες στον εργασιακό και τον ακαδημαϊκό χώρο.
Το επόμενο πρόβλημα στη λίστα του είναι ο «θόρυβος» ή η τυχαία μεταβλητότητα: το γεγονός ότι διαφορετικοί άνθρωποι στην ίδια κατάσταση διαμορφώνουν πολύ διαφορετικές κρίσεις. Το τυχαίο λάθος είναι ένα πολύ διαφορετικό φαινόμενο από τις συστηματικές προκαταλήψεις που μελετά ο Κάνεμαν εδώ και δεκαετίες. Είναι το είδος του λάθους που δεν μπορείς να προβλέψεις με αξιοπιστία.
Ο «θόρυβος», αναφέρει, ισχύει για άτομα που εγκρίνουν δάνεια, για τους ασφαλιστές, για τους ακτινολόγους. Ένας εργαζόμενος μπορεί να είναι πιο αισιόδοξος από έναν άλλο, ας πούμε, και γίνεται δύσκολο να διασφαλιστεί η ομοιομορφία. Η διάθεση είναι επιβλαβής. Ο «θόρυβος» είναι δαπανηρός για τους οργανισμούς, οι οποίοι είναι ουσιαστικά εργοστάσια για τη λήψη αποφάσεων.
Ο Κάνεμαν ενδιαφέρεται να εξετάσει πώς μπορεί να αυξήσει τη συνέπεια των λειτουργιών – κάτι που δεν είναι το ίδιο, όπως εξηγεί, με τις ελεγχόμενες προκαταλήψεις. Ακούγεται σαν ένα νέο και συναρπαστικό κεφάλαιο. Και όταν αποφασίσει να το γράψει, ένα πράγμα είναι πλέον σίγουρο – μπορεί να υπολογίζει σε εκατομμύρια αναγνώστες.
Απόδοση: Κατερίνα Κακουλάκη, ειδικευόμενη Σχολική Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
