PsychologyNow Team

Στο εδώλιο η ψυχιατρική πρακτική καθήλωσης

Στο εδώλιο η ψυχιατρική πρακτική καθήλωσης

PsychologyNow Team

Τα διαχρονικά κενά στη διαχείριση ψυχικά ασθενών στην Ελλάδα και η δίκη για την πρακτική της καθήλωσης στο ΨΝΑ ύστερα από το θάνατο τριών ασθενών σε πυρκαγιά το 2015.


Το πρωί της 4ης Σεπτεμβρίου 2015, το πρόγραμμα στο 7ο τμήμα χρονίως πασχόντων του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής δεν παρεξέκλινε από την καθημερινή ρουτίνα. Μπάνιο όλων των ασθενών και δερματολογική αγωγή στις 08.00. Γεύμα στην τραπεζαρία στις 09.00. Καθήλωση τεσσάρων νοσηλευομένων με υφασμάτινους ιμάντες, βάσει πάγιων ιατρικών εντολών, μετά τις 10.00. Έξι ώρες αργότερα, όμως, μετά την εκδήλωση φωτιάς στο «ήσυχο δωμάτιο» της πτέρυγας, δύο εφημερεύοντες νοσηλευτές, δύο καθαρίστριες και ο φύλακας της κεντρικής πύλης πάσχιζαν να σώσουν όποιον μπορούσαν.

PsyxPraktKathilwsis es1

Η φωτιά επεκτάθηκε γρήγορα στο 7ο τμήμα του ΨΝΑ παρά τις προσπάθειες του προσωπικού για κατάσβεση.

Οι κουβάδες με το νερό δεν βοήθησαν. Με κάθε ρίψη φούντωνε περισσότερο ο καπνός. Το ηλεκτρικό ρεύμα έπεσε και επικράτησε πλήρες σκότος. Οι νοσηλευτές της μεσημεριανής βάρδιας άρπαξαν δύο ασθενείς από τα αναπηρικά τους αμαξίδια (ο ένας εξ αυτών τυφλός) για να τους βγάλουν από το κτίριο. Ηταν τόσο περιορισμένη η ορατότητα, που παρότι ένας νοσηλευτής ήξερε καλά τη διαρρύθμιση του χώρου, χτύπησε πάνω σε τοίχο προτού βρει την έξοδο.

Τρεις ασθενείς πέθαναν από τις αναθυμιάσεις. Οι δύο βρέθηκαν σε ύπτια θέση στον διάδρομο του τμήματος. Το τρίτο θύμα, ο 51χρονος Γαβριήλ Δασκαλάκης, εντοπίστηκε από τους πυροσβέστες καθισμένος στο ξύλινο παγκάκι απέναντι από τη «στάση» των νοσηλευτών, δεμένος με ιμάντα.

Τη Δευτέρα 14/1 ξεκινάει η εκδίκαση μιας πτυχής αυτής της υπόθεσης στο Ε΄ Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών. Οκτώ άτομα, μεταξύ των οποίων γιατροί, νοσηλευτές και πρώην μέλος της διοίκησης του ΨΝΑ, αντιμετωπίζουν την κατηγορία της παράνομης κατακράτησης που διήρκεσε μακρό χρονικό διάστημα και της απλής συνέργειας σε παράνομη κατακράτηση.

Η δίκη φέρνει ξανά στο προσκήνιο τα διαχρονικά κενά στη διαχείριση των ψυχικά ασθενών στη χώρα μας, αλλά και το ζήτημα της χρήσης μηχανικών μέσων για την καθήλωση νοσηλευομένων. Στην ιατρική ορολογία ο περιορισμός ασθενών αποκαλείται «προστατευτικός κλινοστατισμός». Αν και η εφαρμογή του διέπεται από αυστηρούς κανόνες, είναι ένα μέτρο που διχάζει.

PsyxPraktKathilwsis es2

Υφασμάτινοι ιμάντες, όπως και αυτός στη φωτογραφία, χρησιμοποιούνται στο ΨΝΑ για την καθήλωση, μια μέθοδος που αποκαλείται στα ψυχιατρεία «προστατευτικός κλινοστατισμός». (Φωτογραφία: Enri Canaj)

Τελευταία επιλογή

Ο Γαβριήλ Δασκαλάκης δεν είναι ο πρώτος ψυχικά ασθενής που πεθαίνει καθηλωμένος στην Ελλάδα. Στις 3/6/2007 κάηκε στο Δρομοκαΐτειο νοσηλευόμενος που ήταν δεμένος στο κρεβάτι του. Το ίδιο συνέβη στις 15/2/2013 στον ψυχιατρικό τομέα του νοσοκομείου Τρίπολης. Ο «προστατευτικός κλινοστατισμός» χρησιμοποιείται ευρέως και σήμερα και όχι μόνο στις πτέρυγες του ΨΝΑ.

Τον περασμένο Απρίλιο μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων επισκέφθηκαν για εννέα ημέρες την Ελλάδα και κατέγραψαν τις συνθήκες νοσηλείας στο Δρομοκαΐτειο, στα ψυχιατρικά τμήματα των νοσοκομείων «Ευαγγελισμός», «Γ. Γεννηματάς», «Σωτηρία», σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική στα Βριλήσσια και στο ψυχιατρείο των φυλακών Κορυδαλλού. Διαπίστωσαν ότι οι περισσότερες δομές ήταν υποστελεχωμένες και ότι ήταν «διαδεδομένη πρακτική η υπερβολική χρήση μηχανικών μέσων περιορισμού». Στις προκαταρκτικές τους παρατηρήσεις αναφέρουν, μεταξύ άλλων, ότι διαπίστωσαν «έλλειψη κατάλληλης κατάρτισης και αυστηρών κριτηρίων σχετικά με τη χρήση μέτρων περιορισμού και ακατάλληλες μεθόδους περιορισμού».

Ήταν ένα μέτρο που το εφάρμοζαν συχνά. Ειδικά τη νύχτα ήταν κάτι σταθερό. Κατά τα λεγόμενά τους φαινόταν ότι ήταν τελευταία λύση, σε κάποια στιγμή μεγάλης κρίσης, λέει στην «Κ» ο Ευάγγελος Δασκαλάκης αδελφός του Γαβριήλ, ο οποίος πέθανε καθηλωμένος στο 7ο τμήμα του ΨΝΑ στη φωτιά του 2015.

 

Όποτε τον έβλεπα τα τελευταία χρόνια ήταν έντονα τα σημάδια στα χέρια του που έμοιαζαν σα βραχιόλι. Είχε σκληρύνει το δέρμα του εκεί που τον έδεναν, λέει.

 

Για την οικογένεια Δασκαλάκη η νοσηλεία του ενός γιου στο Δαφνί δεν ήταν πρώτη επιλογή. Ο Γαβριήλ γεννήθηκε το 1964 και ως βρέφος έμεινε κωφός. Ο πατέρας του, υπάλληλος του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου, είχε προγραμματίσει στις 23 Απριλίου 1967 να μεταβεί με τον Γαβριήλ στη Βουλγαρία για να αναζητήσει εκεί τη βοήθεια ειδικών. Το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, όμως, άλλαξε τα σχέδιά του.

Το ταξίδι τελικά πραγματοποιήθηκε το 1980, στη Βάρνα της Βουλγαρίας. «Έλεγαν τότε ότι οι “Ανατολικοί” μπορεί να έχουν λύσεις», θυμάται ο Ευάγγελος Δασκαλάκης. Η κατάσταση του Γαβριήλ όμως δεν βελτιώθηκε. Ως παιδί δεν είχε καταφέρει να μάθει τη νοηματική. Με τις περιορισμένες γνώσεις της εποχής, δεν είχαν εξηγήσει τότε στην οικογένεια ότι ο γιος τους έπασχε από βαριά μορφή αυτισμού. Στη Βουλγαρία, θυμάται ο αδελφός του, τους είχαν κάνει μέχρι και πρόταση για ευθανασία.

PsyxPraktKathilwsis es3

Η πρακτική του περιορισμού εφαρμόζεται ευρέως σε ψυχιατρικές δομές στην Ελλάδα.

Το χρονικό των περιορισμών

Το 1981, ο Γαβριήλ Δασκαλάκης εισήχθη στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Νοσηλευόταν στο 7ο τμήμα χρονίως πασχόντων μαζί με άλλους ασθενείς με βαριά νοητική υστέρηση (ορισμένοι εξ αυτών με δείκτη νοημοσύνης κάτω του 20), αυτιστικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς. Για τους νοσηλευτές αυτοί οι ασθενείς ήταν «τα παιδιά». Ετσι τους αποκαλούσαν, καθώς οι περισσότεροι δεν είχαν τη δυνατότητα να καλύψουν μόνοι τις βασικότερες ανάγκες.

Σύμφωνα με στοιχεία της δικογραφίας για τη φωτιά στο 7ο τμήμα του ΨΝΑ που είναι σε γνώση της «Κ», στις 6/4/2012 η θεράπουσα γιατρός είχε εισηγηθεί με έγγραφό της τον καθημερινό περιορισμό συγκεκριμένων ασθενών του τμήματος από τις 9 μ.μ. έως τις 9 π.μ., «προληπτικά, λόγω επικινδυνότητας προς συνασθενείς, κίνδυνο πτώσης από το κρεβάτι ή αυτοτραυματισμού». Στις 17/5/2012 το διοικητικό συμβούλιο του ΨΝΑ ενέκρινε την καθήλωση αυτών των ασθενών με ιμάντες κατά τις νυχτερινές ώρες, με την προϋπόθεση να γίνονται ανά τρίωρο μετρήσεις ζωτικών σημείων από τους νοσηλευτές.

Στις 17/9/2013, σε απροειδοποίητη επίσκεψή τους μέλη της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές διαπίστωσαν ότι δύο νοσηλευόμενοι ήταν καθηλωμένοι στον διάδρομο και ότι εννέα περιορίζονταν προληπτικά κάθε νύχτα. Σύμφωνα με τη δικογραφία, από το βιβλίο περιοριστικών μέτρων του 7ου τμήματος φέρεται να προκύπτει ότι υπήρχαν πάγια περιορισμένοι ασθενείς (κατά τη διάρκεια της νύχτας κυρίως, αλλά και ορισμένες ώρες της ημέρας) από τον Ιανουάριο του 2015 έως και τις 4/9/2015.

Το απόγευμα εκείνης της ημέρας, μετά το ξέσπασμα της φωτιάς, βρέθηκε δεμένος μόνο ο Γαβριήλ Δασκαλάκης.

PsyxPraktKathilwsis es4

Τρεις ασθενείς πέθαναν στη φωτιά που εκδηλώθηκε στο 7ο τμήμα χρονίως πασχόντων.

Οι αναφορές

Στο πόρισμα των επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας που ερεύνησαν την υπόθεση και είναι σε γνώση της «Κ», εργαζόμενος στο ΨΝΑ ανέφερε ότι: Στη βάρδιά μου φροντίζω να ελαχιστοποιώ τη χρονική διάρκεια των περιορισμών για ηθικούς και ιατρικούς λόγους. Αντίστοιχα, γιατρός του ΨΝΑ ανέφερε στους επιθεωρητές ότι ασθενείς περιορίζονται όχι μόνο λόγω της διέγερσής τους, αλλά και για περιπτώσεις κοπροφαγίας, αυτοτραυματισμών και λόγω κινδύνου πνιγμού από την κατάποση πλαστικών ειδών. Η γιατρός προσέθεσε ακόμη ότι κάποιοι ασθενείς έχουν αστάθεια στη βάδιση και περιορίζονται για να μη χτυπήσουν. Είπε ότι γίνονται έλεγχοι τη νύχτα, αλλά δεν τηρείται αυστηρά το τρίωρο του πρωτοκόλλου επίσκεψης των γιατρών, επειδή είναι αμετάβλητη η κλινική εικόνα.

Οι περιορισμοί δεν διενεργούνται μόνο για θεραπευτικούς λόγους, αλλά και λόγω του ολιγάριθμου και χαμηλών προσόντων προσωπικού της απογευματινής και βραδινής βάρδιας, έγραψαν στα συμπεράσματα της έρευνάς τους για τη φωτιά στο 7ο τμήμα του ΨΝΑ οι επιθεωρητές Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας.

Ο αντεισαγγελέας Πρωτοδικών, που ερεύνησε την υπόθεση της φωτιάς στο Δαφνί, ανέφερε στο πολυσέλιδο πόρισμά του ότι η μηχανική καθήλωση, αν και αμφισβητούμενη, αποτελεί κοινή πρακτική στις ψυχιατρικές μονάδες. Σημείωσε ότι διεθνώς έχουν σχετιστεί θάνατοι με την εφαρμογή της, που προκλήθηκαν από ασφυξία, στραγγαλισμό, λόγω φωτιάς, ή και οξύ τραύμα στο στήθος. Τόνισε ότι ο περιορισμός δικαιολογείται μόνο όταν δεν αποδίδουν τα μέτρα αποκλιμάκωσης και ότι η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά αποτελεί σπανιότερα ένδειξη καθήλωσης και απαιτεί συνεχή επίβλεψη του νοσηλευομένου. Σημείωσε ακόμη ότι η χρήση περιοριστικών μέτρων επιβάλλει περισσότερη, όχι λιγότερη ενασχόληση με τον ασθενή.

Από την πλευρά τους, οι εργαζόμενοι του ΨΝΑ που κατηγορούνται για παράνομη κατακράτηση υποστήριξαν σε προσφυγή τους κατά του κλητηρίου θεσπίσματος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών ότι η μέθοδος του «προστατευτικού κλινοστατισμού» δεν χρησιμοποιείτο ως τιμωρία και ότι «αποτελεί μια διεθνώς αναγνωρισμένη θεραπευτική πράξη, η οποία μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο αυτοκαταστροφικής και ετεροκαταστροφικής συμπεριφοράς του ασθενούς».

Υποστήριξαν ακόμη ότι κατά καιρούς είχαν δοκιμαστεί και άλλες λύσεις, όπως τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων, προστατευτικού κράνους ή γαντιών στους ασθενείς, οι οποίες όμως δεν απέδωσαν. Ανέφεραν ότι οι συγκεκριμένοι ασθενείς που καθηλώνονταν είχαν ολική αδυναμία επικοινωνίας και συνεννόησης και ότι άλλες τεχνικές αποκλιμάκωσης –προ του περιορισμού– θα ήταν ατελέσφορες.

 

Δεν είμαστε δεσμοφύλακες. Μας αναγκάζουν η δουλειά, οι περιστάσεις. Ο περιορισμός δεν γίνεται εκδικητικά, αλλά κατόπιν ιατρικής εντολής, λέει στην «Κ» εργαζόμενος με πολυετή εμπειρία στο ΨΝΑ, που μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Οι συστάσεις

Από το 2008, η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές (φορέας του υπουργείου Υγείας) είχε προβεί σε συγκεκριμένες συστάσεις για την εφαρμογή της μηχανικής καθήλωσης. Σύμφωνα με αυτές: Η καθήλωση διαρκεί όσο το δυνατόν λιγότερες ώρες και εποπτεύεται. Ανά 15 λεπτά νοσηλευτής πρέπει να επισκέπτεται και να ελέγχει τον καθηλωμένο ασθενή (να εξετάζει τα ζωτικά σημεία, λήψη υγρών, διούρηση). Αντίστοιχα, ο ψυχίατρος ανά μία ώρα επισκέπτεται τον ασθενή και επανεκτιμά τη σκοπιμότητα της καθήλωσης. Νοσηλευτής ενημερώνει ανά ημίωρο το ειδικό τετράδιο περιορισμού, ενώ το ίδιο πράττει ανά ώρα ο ψυχίατρος. Σε αυτό καταγράφονται το σκεπτικό, η ώρα έναρξης και ο τερματισμός της καθήλωσης. Ακόμη, η καθήλωση δεν επιτρέπεται να γίνεται οπουδήποτε, αλλά σε μονόκλινο ή δίκλινο θάλαμο που θα έχει επαρκή φωτισμό, πυρανίχνευση-πυρασφάλεια, όσο πιο κοντά στο γραφείο των νοσηλευτών.

Τον Ιούνιο του 2018, μετά και τις διαπιστώσεις των μελών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Υγείας Γεώργιος Γιαννόπουλος εξέδωσε εγκύκλιο για τη χρήση μέτρων περιορισμού κατά τη ψυχιατρική νοσηλεία. Σε αυτή αναφέρει ότι περιορίζονται οι ψυχικά ασθενείς μόνο εφόσον η χρήση τεχνικών μέσων αποκλιμάκωσης δεν επιφέρει αποτελέσματα. Επισημαίνει ότι «η έλλειψη προσωπικού δεν δικαιολογεί την προσφυγή σε μέτρα περιορισμού ασθενών» και απαγορεύει σε κάθε περίπτωση την καθήλωση ασθενών στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές.

Απαγορεύει τη χρήση σεντονιών, χειροπέδων ή αλυσίδων ως μέσων καθήλωσης και δέχεται τη χρήση εσωτερικά ενισχυμένων υφασμάτινων ιμάντων. Αναφέρει ακόμη ότι «για την προστασία της αξιοπρέπειάς του ο ασθενής δεν πρέπει να υποβάλλεται ή να παραμένει σε καθήλωση παρουσία άλλων ασθενών, εκτός εάν το ζητήσει ρητά ο ίδιος».

Όσον αφορά τη διάρκεια της επίβλεψης προβλέπει τον έλεγχο του ασθενούς από νοσηλευτή ανά μισάωρο και από ψυχίατρο ανά μία ώρα, ο οποίος και εκτιμά εάν χρειάζεται παράταση του μέτρου. Σε περίπτωση που ο περιορισμός ξεπεράσει τις 12 ώρες μέσα σε ένα 48ωρο προβλέπεται ότι η κατάσταση του ασθενούς θα επανεκτιμάται από δεύτερο ψυχίατρο της ίδιας μονάδας.

Ακατάλληλη δομή

Προτού καταστραφεί από τη φωτιά, το 7ο τμήμα χρονίως πασχόντων στεγαζόταν στο μέσον του συγκροτήματος του ΨΝΑ, σε μία πτέρυγα του κτιρίου ΠΡΟΚΑΤ 1. Στο κέντρο του είχε διάδρομο πλάτους επτά μέτρων με θαλάμους ασθενών δεξιά και αριστερά. Στο μέσον του διαδρόμου βρισκόταν η «στάση», το γραφείο των νοσηλευτών.

Σύμφωνα με παλαιότερους ελέγχους της Ειδικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα των ψυχικά ασθενών οι τρόφιμοι του συγκεκριμένου τμήματος θα έπρεπε να νοσηλεύονται σε οικοτροφεία αυξημένης φροντίδας και όχι σε αυτό τον χώρο.

Στο παρελθόν εργαζόμενοι του ΨΝΑ είχαν διαμαρτυρηθεί με αναφορές τους για την τοποθέτηση ποινικά ακαταλόγιστου ασθενούς (βάσει του άρθρου 69) στο ίδιο τμήμα και για τη βίαιη συμπεριφορά του κατά άλλων τροφίμων, αλλά και κατά του προσωπικού. Από το ειδικό δωμάτιο που είχε κατασκευαστεί γι’ αυτόν τον ασθενή φαίνεται σύμφωνα με τη δικογραφία ότι ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2015 η φωτιά.


Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το kathimerini.gr και συγγραφέας του άρθρου είναι ο Γιάννης Παπαδόπουλος

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...