Ενώ στις δεκαετίες του 1880 και 1890, η ψυχολογία βρισκόταν σε μια αναπτυξιακή κατάσταση, απομακρυνόμενη οικειοθελώς από την φιλοσοφία, προσπαθώντας να διαμορφώσει έναν καινούργιο επιστημονικό κλάδο. Πώς η αρχή του 20ου αιώνα και ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος επηρέασε την εξέλιξη της;
Η χρονιά του 1914 χαράζει μια γραμμή δια μέσου της ευρωπαϊκής αν όχι της παγκόσμιας ιστορίας. Ο αντίκτυπος του τρομερού και τραγικού πολέμου αναστάτωσε και έστρεψε σε καινούργιες κατευθύνσεις σχεδόν κάθε είδος ανθρώπινων ενδιαφερόντων. Τι είχε συμβεί στην ψυχολογία μέχρι εκείνη την διαχωριστική γραμμή;
Στις δεκαετίες του 1880 και 1890, η ψυχολογία βρισκόταν σε μια αναπτυξιακή κατάσταση, απομακρυνόμενη οικειοθελώς από την φιλοσοφία και διαμόρφωνε έναν καινούργιο επιστημονικό κλάδο:
- Η φυσιολογική ψυχολογία του Wundt ήταν σε άνοδο, ενώ η μελέτη την αισθητηρίων κατωφλιών, οι χρόνοι αντίδρασης και η μνήμη γίνονταν καθοριστικά θέματα.
- Η μελέτη της συμπεριφοράς των ζώων είχε αρχίσει από τους Βρετανούς και σύντομα θα την αναλάμβαναν οι Thorndike Yerkes και Watson.
- Οι προσπάθειες στην παιδική και την ψυχολογία ανάπτυξης είχαν αρχίσει και το ψυχαναλυτικό κίνημα μόλις είχε ξεκινήσει. Το εννοιολογικό πλαίσιο ήταν απλό.
- Οι γενικές ιδέες του Δαρβίνου ήσαν πλατιά αποδεκτές σαν ένα ακαθόριστο υπόβαθρο, ενώ οι ψυχικές διαδικασίες (για παράδειγμα συγκινήσεις) θεωρούνταν ακόμα σαν πραγματικές οντότητες.
- Υπήρχε ελάχιστο ενδιαφέρον για τη βελτίωση των εμπειρικών μεθόδων και τεχνικών. Οι ψυχοφυσικές μέθοδοι του Fechner και οι πειραματικές μέθοδοι του Wundt ήσαν απλά αποδεκτές, αλλά όχι πολύ ανεπτυγμένες.
Η «νέα ψυχολογία» προς το 1898 παρουσίασε μια αρμονική και ενιαία εμφάνιση χωρίς καθόλου σημεία κάποιας ριζικής διαφωνίας. Ήταν αποδεκτό ότι οι ψυχολόγοι άρχιζαν να παρέχουν επαρκείς περιγραφές των ψυχικών διαδικασιών και πως η εφαρμογή της ψυχολογίας σε πρακτικά προβλήματα θα έφθανε σε λίγες δεκαετίες.
Με την στροφή του αιώνα η κατάσταση αυτή είχε αλλάξει. Γύρω στα 1910 υπήρχε μια έντονη αντιπαράθεση μεταξύ των αντιφρονούντων «σχολών» των δομιστών και λειτουργιστών, για τις θεμελιώδεις αρχές της πειραματικής ψυχολογίας. Οι απόψεις του Freud, είχαν διαμορφωθεί και δημοσιευθεί και ξεσήκωναν αντίλογο όχι μόνο μεταξύ αυτού και του Adler, αλλά μεταξύ των υποστηρικτών της ψυχανάλυσης και των επικριτών της, που αρνούνταν την ύπαρξη των ασυνείδητων ενστίκτων σεξουαλικού χαρακτήρα. Γύρω στα 1913, ο Watson είχε δημοσιεύσει την πρώτη του εκδοχή περί μπηχαβιορισμού – απορρίπτοντας τις «νοητικές διαδικασίες» σαν δεδομένα της ψυχολογίας και την ενδοσκόπηση σαν έγκυρη και αντικειμενική μέθοδο. Η εμπειρική έρευνα, κρίνοντας από τα περιεχόμενα των εντύπων, παραβλέφτηκε προς χάρη των θεωρητικών αμφισβητήσεων για τις βασικές αρχές. Ακριβώς πριν τον πόλεμο, η σχολή της Gestalt άρχισε να διαμορφώνει ένα ακόμη βασικό «σύστημα» ψυχολογίας και το θέμα φαινόταν να επανέρχεται σε μια φιλοσοφική φάση. Εντούτοις, η γενική εντύπωση φαινόταν να είναι πως αυτές οι θεωρητικές διαφορές θα εξισορροπούσαν και θα επικρατούσε μια ομοιογένεια, όπως υπήρχε στις πρώτες μέρες του Helmholtz και του Wundt.
Ο πόλεμος δεν αναστάτωσε απλώς την ακαδημαϊκή εργασία. Ψυχολόγοι από όλες τις χώρες που πήραν μέρος αποσπάστηκαν στην πολεμική προσπάθεια και αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν τα πρακτικά προβλήματα στρατιωτών, ναυτικών, βιομηχάνων και πολιτικών. Οι θεωρητικές φιλονικίες πήγαν στην άκρη και η καθαρή επιστήμη περιορίστηκε. Με σκοπό την επιλογή των πιο ικανών ανδρών για εκπαίδευση σε ειδικές τεχνικές ή για υπεύθυνες θέσεις, αναπτύχθηκε ο έλεγχος νοημοσύνης. Επινοήθηκαν τεστ μηχανικής εξυπνάδας και επιδεξιότητας για την επιλογή νεοσύλλεκτων που θα απέδιδαν περισσότερο με την εκπαίδευση σε τεχνικές εργασίες. Κάποιο κοσκίνισμα από νοητικά υστερούντες και νευρωτικούς χρειαζόταν για τη συγκρότηση στρατιωτικών μονάδων με υψηλό ηθικό.
Προβλήματα προσαρμογής των ανθρώπων στις μηχανές ορθώθηκαν για πρώτη φορά, ενώ η ανάγκη τις αναδιοργάνωσης της βιομηχανίας και της αύξησης της αποδοτικότητας μετέβαλλε την βιομηχανική ψυχολογία από φιλολογικό ενδιαφέρον ενός – δύο πρωτοπόρων σε καθημερινή επιχείρηση των ψυχολόγων. Αυτό προφανώς επηρέασε την ανάπτυξη της ψυχολογίας- τα τεστ νοημοσύνης και οι εφαρμογές της ψυχολογίας στην βιομηχανία, έγιναν τα δύο μείζονα πεδία δραστηριότητας μετά τον πόλεμο.
Όμως οι παλιές θεωρητικές διαμάχες μεταξύ των νέων αντιφρονουσών «σχολών» δεν ξεχάστηκαν: οι διαφορές επί των πρώτων αρχών, των μεθόδων και τεχνικών και οι διαφωνίες γύρω από το πρωταρχικό αντικείμενο – θέμα της ψυχολογίας ήρθαν στο προσκήνιο, μόλις ξεπεράστηκε ο πόλεμος και τα προβλήματα του.
Πηγή: Η ιστορία της Ψυχολογίας, Ρόμπερτ Τόμσον
Επιμέλεια: Ιωάννα Πατσαβού, Κλινική Κοινωνική Λειτουργός και Ψυχοθεραπεύτρια μέσω Τέχνης
