Ο εγκέφαλός σου προτιμά να κάνει κάποια πράγματα με τον δύσκολο τρόπο – συμπεριλαμβανομένου της μάθησης. Εδώ θα δεις γιατί.
Το “Easy come, easy go” δεν είναι απλώς ένας στίχος από μία από τις ωραιότερες μπαλάντες των Queen. Είναι και μια ακριβής περιγραφή του πώς φαίνεται να λειτουργεί ο εγκέφαλός μας όσον αφορά τη μάθηση.
Όταν αποκτούμε πληροφορίες χωρίς ιδιαίτερη νοητική προσπάθεια, τείνουν να εξαφανίζονται το ίδιο γρήγορα. Αν κάτι αποκτηθεί χωρίς κόπο, ο εγκέφαλος συχνά αποφασίζει ότι δεν αξίζει να το κρατήσει, και η περίφημη “καμπύλη της λήθης” αναλαμβάνει τα υπόλοιπα.
Πώς Μαθαίνουμε Καλύτερα;
Μετά από δεκαετίες μελέτης των συνθηκών που οδηγούν σε καλύτερη μακροπρόθεσμη αποθήκευση και απόδοση, ο ψυχολόγος Robert Bjork εισήγαγε τον όρο “επιθυμητές δυσκολίες”, αποτυπώνοντας το φαινόμενο τέλεια. Τα ευρήματά του από το 1994 ανέτρεψαν όσα πίστευαν μέχρι τότε μαθητές και εκπαιδευτικοί, δείχνοντας ότι η ευκολία είναι εχθρός της μάθησης.
Στη λίστα με τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές μάθησης του Bjork βρίσκουμε έναν αστερισμό τεχνικών που οι περισσότεροι μαθητές έχουν μάθει να αποφεύγουν: εσκεμμένες δοκιμασίες, επαναλήψεις, απόσταση ανάμεσα στις συνεδρίες μάθησης και εναλλαγή θεμάτων. Αυτές οι τεχνικές μοιάζουν πιο δύσκολες και συχνά φέρνουν χειρότερα άμεσα αποτελέσματα — γι’ αυτό και πολλοί τις αποφεύγουν.
Όμως, όπως έδειξε ο Bjork και επιβεβαίωσαν πολλοί άλλοι μετέπειτα, οδηγούν σε βαθύτερη και πιο εδραιωμένη μάθηση με τον καιρό.
Μεταγενέστερες έρευνες επιβεβαίωσαν και επεκτείνουν το έργο του Bjork. Η διακεκομμένη επανάληψη, η ανάκληση (εξετάζοντας τον εαυτό μας) και η εναλλαγή θεμάτων βάζουν τον εγκέφαλο σε “δύσκολη πίστα”, ενθαρρύνοντάς τον να κωδικοποιήσει τις πληροφορίες πιο γερά.
Μια συγκεκριμένη έρευνα των Deslauriers και συνεργατών (2019) έδειξε ότι οι φοιτητές που συμμετείχαν σε ενεργητικές μεθόδους μάθησης συγκράτησαν πολύ περισσότερα από όσους απλά άκουγαν διαλέξεις — ακόμα κι αν οι τελευταίοι ένιωθαν ότι μάθαιναν περισσότερα.
Φαίνεται, λοιπόν, πως η ψευδαίσθηση της μάθησης είναι ισχυρότερη όταν η μάθηση κυλάει εύκολα. Δυστυχώς, τα εκπαιδευτικά συστήματα συχνά ευνοούν το “εύκολο”, ειδικά όταν πλησιάζουν οι αξιολογήσεις.
Τι Συμβαίνει στον Εγκέφαλο μας Όταν Μαθαίνουμε με Δυσκολία
Για πολλούς από εμάς, είναι ανακουφιστικό όταν μαθαίνουμε ότι το να δυσκολευόμαστε κατά τη μάθηση δεν είναι σημάδι αποτυχίας — είναι σημάδι ότι όντως μαθαίνουμε! Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό;
Οι νευροεπιστήμονες ακόμα ξετυλίγουν το νήμα, αλλά ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο:
Ο εγκέφαλός μας δεν εξελίχθηκε για να μαθαίνει σε αίθουσες με PowerPoint και κλιματιστικό. Εξελίχθηκε για να μαθαίνει σε χαοτικά περιβάλλοντα, όπου η επανάληψη, η μεταβλητότητα, το ρίσκο και η ενεργητική ανάκληση ήταν ζωτικής σημασίας.
Από εξελικτικής σκοπιάς, θυμόμαστε καλύτερα όσα απαιτούν μεγαλύτερη προσπάθεια, γιατί αυτά συχνά σήμαιναν τη διαφορά ανάμεσα στην επιβίωση και την εξαφάνιση. Πληροφορίες που είναι αραιωμένες στον χρόνο, έχουν συναισθηματική αξία ή εμφανίζονται σε διαφορετικά συμφραζόμενα, είναι πολύ πιο πιθανό να παραμείνουν απ΄ότι μια σειρά από ξερά, μεμονωμένα γεγονότα που δεν προσφέρουν καμία πρόβλεψη του κόσμου γύρω μας.
Δεν είναι ότι η μαζική μάθηση και η εντατική προετοιμασία δεν λειτουργούν. Βοηθούν, ειδικά για βραχυπρόθεσμες εξετάσεις. Αλλά εξασθενεί γρήγορα, αφήνοντας χώρο για αυτό που πραγματικά μένει: τη γνώση που αποκτάται με κόπο.
Γι’ αυτό το λόγο ο εγκέφαλός μας διατηρεί πληροφορίες που ανακτούμε υπό πίεση, όπως σε μια εξέταση, ή τις συνδέουμε με μια συνέπεια, όπως έπαινο ή τιμωρία. Αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο τόσοι πολλοί ενήλικες εξακολουθούν να έχουν επαναλαμβανόμενους εφιάλτες για την απώλεια μιας εξέτασης: ο εγκέφαλος επισημαίνει αυτές τις καταστάσεις ως υψηλού ρίσκου και δύσκολο να τις ξεχάσει κανείς.
Σημαντικά Συμπεράσματα για Όσους Θέλουν να Μαθαίνουν Διαρκώς
Η δύσκολη μάθηση είναι καλύτερη μάθηση. Αν θέλεις να θυμάσαι περισσότερα, να αποδίδεις καλύτερα και να διευρύνεις τη σκέψη σου, πρέπει να αγαπήσεις την τριβή.
Αξιοποίησέ την όπως θα αξιοποιούσες ένα πολύτιμο εργαλείο. Γιατί αυτό ακριβώς είναι.
Την επόμενη φορά που θα οργανώσεις ένα διάβασμα, μια εκπαίδευση στη δουλειά ή θα πας να μάθεις μια νέα δεξιότητα, δώσε χώρο στις εξής “επιθυμητές δυσκολίες”:
- Διακεκομμένη επανάληψη: Κάνε μικρότερες συνεδρίες μάθησης σε βάθος χρόνου, αντί για “μάζεμα” της τελευταίας στιγμής. Έτσι διαταράσσεις την καμπύλη της λήθης και δίνεις στον εγκέφαλο ευκαιρίες να ενισχύσει τη μνήμη.
- Εναλλαγή θεμάτων: Μην επικεντρώνεσαι μόνο σε ένα θέμα κάθε φορά. Ανάμειξε προβλήματα και πεδία. Έτσι εκπαιδεύεις τον εγκέφαλο να αναγνωρίζει μοτίβα και να κάνει πιο ευέλικτες συνδέσεις.
- Αυτοέλεγχος (self-testing): Αντί να ξαναδιαβάζεις ή να μαρκάρεις σημειώσεις, δοκίμασε να ανακαλέσεις μόνος σου τις πληροφορίες. Η ανάκληση ενισχύει τη μνήμη πολύ πιο αποτελεσματικά.
Μπορεί όλα αυτά να μοιάζουν πιο δύσκολα τη στιγμή που τα κάνεις — και πράγματι είναι.
Όμως έτσι ακριβώς θέλει ο εγκέφαλός σου να χτίσει πραγματική γνώση: με ενεργή προσπάθεια και όχι με παθητική έκθεση.
Άρα ναι: αξίζει να κάνεις τη μάθηση λίγο πιο δύσκολη επίτηδες. Γιατί αυτά με τα οποία παλεύεις, αυτά μένουν. Και σε έναν κόσμο που ανταμείβει τη βαθιά γνώση, την προσαρμοστικότητα και τη διανοητική περιέργεια, το να μάθεις πώς να δυσκολεύεσαι σωστά μπορεί να είναι μία από τις πιο πολύτιμες δεξιότητες που θα αποκτήσεις ποτέ.
Πηγή: psychologytoday.com
Απόδοση: Ανδριανάκη Σοφία – Μετάφραση ξενόγλωσσων άρθρων
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
