Τα συνεξαρτημένα άτομα, που θα αναζητήσουν – ακούσια ή εκούσια – ένα άτομο-φροντιστή, νιώθουν πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής ούτε να ζήσουν μόνα τους.
Ποικίλες είναι οι δυναμικές των ανθρώπινων σχέσεων – ερωτικών, φιλικών, οικογενειακών και κοινωνικών. Κάποιες από αυτές, όταν είναι υγιείς και ισορροπημένες, οδηγούν τα άτομα σε εμπειρίες ωριμότητας και πλούσια θετικά συναισθήματα. Άλλες, λιγότερο ισορροπημένες ή και βαθιά προβληματικές, καταλήγουν σε αδιέξοδα και φαύλους κύκλους. Μία από αυτές τις δυναμικές, την οποία εξετάζει το παρόν άρθρο, είναι η δυναμική της συνεξάρτησης.
Αρχικά, ο όρος «συνεξάρτηση» χρησιμοποιήθηκε στην ψυχολογία για να περιγράψει τη δυναμική των σχέσεων μεταξύ μελών του άμεσου περιβάλλοντος ή της οικογένειας ατόμων που είχαν διαγνωστεί με εθισμό σε ουσίες. Πλέον, ο όρος περιγράφει ένα ευρύτερο φάσμα ανθρώπινων σχέσεων με συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά.
Στις σχέσεις αυτές, η πρωταρχική ανάγκη είναι η αναζήτηση εγγύτητας. Μια εγγύτητα που, υπό υγιείς συνθήκες, προϋποθέτει να θεωρούμε και να σεβόμαστε τον άλλον ως ξεχωριστό άτομο από τον εαυτό μας. Πάνω σε αυτή τη βασική συνθήκη υπάρχει το περιθώριο να χτιστούν, με τον καιρό, βαθύτερα συναισθήματα, όπως η εμπιστοσύνη και η αγάπη.
Τα συνεξαρτημένα άτομα, που θα αναζητήσουν – ακούσια ή εκούσια – ένα άτομο-φροντιστή, νιώθουν πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής ούτε να ζήσουν μόνα τους. Φοβούνται την εγκατάλειψη και αμφισβητούν το αν μπορούν να υπάρξουν χωρίς να είναι εξαρτημένα από κάποιον που ενσαρκώνει τον ρόλο του φροντιστή. Η συνεχής παρουσία του και ο έλεγχος της συμπεριφοράς του, κατά το δοκούν, τους δίνουν μια ψευδαίσθηση ασφάλειας και προστασίας.
Για τον έλεγχο των άλλων χρησιμοποιούνται θεμιτοί και αθέμιτοι μηχανισμοί, όπως τα αισθήματα ενοχής, οι διάφορες μορφές πίεσης και απειλών, η χειριστική και κυριαρχική συμπεριφορά, καθώς και οι άμεσες και έμμεσες προτροπές και συμβουλές με συγκεκριμένο κίνητρο.
Ο φροντιστής γίνεται αθέμιτα υπεύθυνος για το ευ ζην του εξαρτώμενου, έχοντας τεράστια δυσκολία να λάβει υπόψη τον εαυτό του, τα όριά του και τις προσωπικές του ανάγκες. Ο ίδιος, στις περισσότερες περιπτώσεις, έχει μεγαλώσει μέσα σε ένα άκαμπτο και δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον. Ήταν υποχρεωμένος, χωρίς να έχει την επάρκεια ενηλίκου, να αναλάβει την ευθύνη και τις αρμοδιότητες ενός ενήλικα. Αυτό συνέβη φροντίζοντας, οριοθετώντας, ηρεμώντας και επιβλέποντας – ως παιδί – άλλους ενήλικες, χωρίς παράλληλα να εισπράττει ασφάλεια, αποδοχή και επιβεβαίωση για αυτόν τον ρόλο.
Ενσάρκωσε αδέξια τον ρόλο του δυνατού, του ειρηνοποιού, του σωστού και του καλού προτύπου, ώστε να μπορέσει να κρατήσει ισορροπίες και να επιβιώσει, χωρίς μια μητρική ή πατρική παρουσία να αναλάβει αυτή τη μεγάλη ευθύνη. Όμως, βυθίστηκε σε αυτήν την ευθύνη. Μέσα σε αυτούς τους ρόλους, κάπου έχασε τον πραγματικό του εαυτό, που ωρίμασε άγουρα και διστακτικά. Και έτσι, πλέον, ζει για τους άλλους, υιοθετώντας απόψεις και αποφάσεις που δεν του ανήκουν, γιατί για εκείνον η επιβίωση των άλλων μέσω της δικής του ύπαρξης ήταν ανέκαθεν – και είναι – πιο σημαντική.
Όμως, στις διαπροσωπικές σχέσεις υπάρχει ενεργή και ζωτική αλληλεπίδραση μεταξύ ενηλίκων, με όρια και προσδοκίες. Είναι σημαντικό να μπορούμε να διαχωρίζουμε το τι σημαίνει να σχετιζόμαστε με κάποιον από το να τον χρειαζόμαστε για την επιβίωσή μας.
Μια ψυχοθεραπευτική, ατομική και – ιδανικά – συστημική προσέγγιση των ανθρώπων που σχετίζονται με αυτή τη δυναμική μπορεί να προσεγγίσει τα δύσκολα συναισθήματα, τις ματαιώσεις και τις συνθήκες που οδηγούν σε αυτή τη μη υγιή ισορροπία. Επιτρέπει, επίσης, μια ισορροπημένη οριοθέτηση του «Εγώ» και του «Εμείς».
Η συνειδητοποίηση της αξίας του «Εγώ» – του δικού μας εαυτού – και των ορίων μας προωθεί τις λειτουργικές συμπεριφορές και άμυνες στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Η ψυχοθεραπεία προσφέρει τη δυνατότητα στο άτομο να αυτοπροσδιοριστεί και να υποστηρίξει υγιείς αποστάσεις, ώστε να μπορέσει να ωφεληθεί από τις αντίστοιχες υγιείς δυναμικές στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Βιβλιογραφία
Συνεξάρτηση: μια γάγγραινα της ψυχής / Σάββας Ν. Σαλπιστής
Understanding the Origins and How to Heal From Codependency, Helen Sairany
Understanding Dr. D.W. Winnicott’s True Self & False Self Theory, Trudeau D.
