Παραδέχομαι ότι το θέμα δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι τόσο περίπλοκο το θέμα του ψεύδους. Μερικές φορές απλώς δεν υπάρχει διέξοδος. Μολαταύτα, και πάλι θα σύστηνα να επιλέξετε τη σιωπή αντί να καταφύγετε στα λευκά ψέματα.
Μια φίλη μου έκανε μια ριζική αλλαγή στα μαλλιά της. Κατά βάθος έχω φρικάρει, γιατί θεωρούσα ότι φαινόταν πιο όμορφη πριν τα κόψει κοντά. Το συγκεκριμένο κούρεμα δεν έχει καμιά σημασία εδώ, είναι απλώς ένα παράδειγμα. Όταν με ρωτάει πώς μου φαίνεται, αυτό που θέλω είναι να της φωνάξω: Πώς σου ήρθε αυτή η τρελή ιδέα;
Αλλά έτσι απλώς θα την πλήγωνα. Οπότε προτιμώ να της ζητήσω να γυρίσει το κεφάλι της δεξιά κι αριστερά, ώστε να τη δω από διαφορετικές γωνίες. Η στρατηγική μου είναι να μην αναγκαστώ να πω τίποτα για το ίδιο το κούρεμά της. Αντί γι’ αυτό, χαμογελάω και γνέφω καταφατικά. Την αφήνω να το ερμηνεύσει όπως θέλει. Αν με ρωτήσει πιο άμεσα, ίσως χρειαστεί να πω κάτι. Τότε θα της έλεγα ότι είναι τολμηρή που έκανε τόσο δραστική αλλαγή και τη θαυμάζω γι’ αυτό.
Ή ας δούμε το εξής παράδειγμα: Ο γείτονάς μου επιδεικνύει περήφανα το καινούριο του αμάξι και θέλει να του πω τη γνώμη μου. Επειδή ασχολούμαι με τα αυτοκίνητα από νεαρή ηλικία, ξέρω ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η συγκεκριμένη αγορά δεν θεωρείται πολύ πετυχημένη. Θα μπορούσα να πω: Νταν, αυτό το αμάξι έχει άθλιες επιδόσεις σε όσες δοκιμές έχω διαβάσει. Πώς σου ήρθε να το διαλέξεις; Παρότι θα έλεγα την αλήθεια, πιθανότατα θα έδινα την εικόνα γκρινιάρη λεπτολόγου. Και δεν το θέλω αυτό. Εδώ είναι που πρέπει να σκεφτώ την επιλογή να καταφύγω στο ψέμα.
Παρορμητικά μπορεί να του έλεγα: Λατρεύω αυτό το χρώμα! Κλασική τακτική αντιπερισπασμού. Θα ξέφευγα από το θέμα μεταθέτοντας την προσοχή σε κάτι άλλο πέρα από την ποιότητα αν όντως μου άρεσε το χρώμα. Δυστυχώς, δεν μου άρεσε. Στην πραγματικότητα πιστεύω ότι τα σύγχρονα αυτοκίνητα συνήθως είναι μπάζα (πρόκειται για τεχνικό όρο). Άρα θα ήταν κατάφωρο ψέμα να το ισχυριστώ.
Αντί γι’ αυτό, λοιπόν, πηγαίνω στον ιδιωτικό δρόμο του γείτονά μου, χαμογελάω και φέρνω μερικές βόλτες γύρω από το αυτοκίνητο. Αμίλητος όμως. Εκείνος χαμογελάει πλατιά, ερμηνεύοντας τη σιωπή μου ως επιδοκιμασία. Όλοι είναι ευχαριστημένοι. Μπορεί να κάνω μια ερώτηση για το χρώμα ή για τα αξεσουάρ. Αλλά δεν σχολιάζω το αυτοκίνητο αυτό καθαυτό. Και ναι, όλοι είναι ευχαριστημένοι. Ως την τέταρτη φορά που αναγκάζεται να καλέσει την οδική βοήθεια…
Άλλο παράδειγμα: Η γυναίκα μου λατρεύει τα ζώα. Θέλει να αγοράσει άλογο. Όμως τα άλογα είναι μεγάλα ζώα. Δεν έχουμε αρκετό χώρο και, το σημαντικότερο, δεν έχουμε ούτε κατά διάνοια τον χρόνο που απαιτεί η φροντίδα ενός αλόγου. Αγχώνομαι και μόνο στη σκέψη να αποκτήσουμε άλογο. Είναι εντελώς ανέφικτο.
Ποια θα ήταν η ειλικρινής μου αντίδραση εδώ; Θα άρχιζα να αραδιάζω αντεπιχειρήματα. Θα μπορούσα να τονίσω πόσο μακριά μένουμε από τους πιο κοντινούς στάβλους ή ότι απλούστατα δεν έχουμε χρόνο να φροντίζουμε ένα άλογο. Θα μπορούσα να της πω ότι το άλογο είναι σοβαρή δέσμευση κι ότι είναι άσπλαχνο να πάρει κανείς όταν δεν είναι σε θέση να του προσφέρει τις συνθήκες και τη φροντίδα που χρειάζεται.
Η όλη υπόθεση θα κατέληγε σε τρικούβερτο καβγά. Γιατί; Επειδή η γυναίκα μου είναι 100% Κόκκινη. Έχει μόνο ένα χρώμα: Κόκκινο. Τίποτε άλλο. Αν αρχίζαμε έναν καβγά περί αλόγων, θα με έτρωγε ζωντανό. Παρ’ όλα αυτά, αντί να επισημάνω το προφανές, μπορούσα να καταφύγω στο ψέμα. Μπορούσα να πω ότι θα ήταν φανταστικό αν μπορούσαμε να φέρουμε ένα άλογο στο σπίτι. (Που δεν θα ήταν, διότι είμαι αλλεργικός σε οτιδήποτε έχει τρίχωμα, και θα υπέφερα τα πάνδεινα.) Μπορούσα να της πω πως θα ήταν χαρά μου να φροντίζω το άλογό της όταν θα έλειπε ταξίδι. (Που κι αυτό ψέμα θα ήταν. Δεν έχω την παραμικρή επιθυμία να το κάνω. Δεν είμαστε όλοι λάτρεις των ζώων, κι επιπλέον ταξιδεύω πολύ πιο συχνά απ’ ό,τι εκείνη.)
Βεβαίως, θα μπορούσα επίσης να τονίσω ότι σχεδόν σίγουρα θα βρίσκαμε στη γειτονιά κάποιο αγόρι ή κορίτσι που θα ήταν πρόθυμο να βγάλει ένα χαρτζιλίκι φροντίζοντας το άλογο. (Μπορείτε να με θεωρήσετε σπαγγοραμμένο τώρα, δεν έχω αντίρρηση, απλώς δεν θέλω να ξοδεύω τα λεφτά μου σε κάτι τέτοιο.)
Δεν θέλω να διαφωνήσω και να τσακωθώ με τη γυναίκα μου. Κι ούτε θέλω να την εξαπατήσω κάνοντάς τη να πιστέψει ότι συμφωνώ με την ιδέα να έχουμε ένα άλογο μόνο και μόνο για να αποφύγω μια λογομαχία. Αρνούμαι να πω ψέματα στη γυναίκα μου. Οπότε τι κάνω; Μένω σιωπηλός. Συγκατανεύω, την ακούω προσεκτικά και αφομοιώνω τα επιχειρήματα με τα οποία εξηγεί γιατί θέλει άλογο. Το πόσο θα της άρεσε να ξαναρχίσει την ιππασία τώρα που μένουμε στην εξοχή. (Ουσιαστικά μένουμε σε δάσος.) Δεν συμφωνώ, αλλά ούτε διαφωνώ. Απλώς ακούω.
Και παρακαλώ να μη με ρωτήσει ευθέως πώς μου φαίνεται η ιδέα. Με λίγη τύχη δεν θα φτάσει ποτέ ως εκεί. Ελπίζω ότι αν ακούσει τα ίδια της τα επιχειρήματα για την απόκτηση αλόγου, θα της κοπεί η φόρα. (Αν με ρωτούσε ευθέως πάντως, θα της έλεγα την αλήθεια: Είναι εξαιρετικά κακή ιδέα. Και θα έπρεπε να αντιμετωπίσω τον καβγά. Γιατί δεν μπορώ να πω ψέματα στη γυναίκα μου, απλά δεν μπορώ.)
Άρα, ήταν σωστό εκ μέρους μου να προτιμήσω τη σιωπή;
Και στις δύο περιπτώσεις, την ατυχή επιλογή αυτοκινήτου από τον γείτονά μου και το ανύπαρκτο άλογο της γυναίκας μου, μπορώ απλώς να κρατήσω το στόμα μου κλειστό και να τους αφήσω να μιλούν εκείνοι, με την ελπίδα ότι δεν θα παρατηρήσουν πως προφανώς δεν τους δίνω θετική ανατροφοδότηση.
Τώρα ίσως σκεφτείτε: Η απόκρυψη των αληθινών σου σκέψεων από ανθρώπους που θεωρείς κοντινούς σου δεν αποτελεί κι αυτή ψέμα από μία άποψη; Και ναι, σωστή παρατήρηση.
Παραδέχομαι ότι το θέμα δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι τόσο περίπλοκο το θέμα του ψεύδους. Μερικές φορές απλώς δεν υπάρχει διέξοδος.
Μολαταύτα, και πάλι θα σύστηνα να επιλέξετε τη σιωπή αντί να καταφύγετε στα λευκά ψέματα.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Ανάμεσα σε ψεύτες του Thomas Erikson που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα στο dioptra.gr και σε όλα τα συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεία.
