PsychologyNow Team

Το μοντέλο των 5 παραγόντων της προσωπικότητας

Το μοντέλο των 5 παραγόντων της προσωπικότητας

PsychologyNow Team
μια χαμογελαστή γυναίκα με εξωστρεφή προσωπικότητα
Image credit: Priscilla Du Preez / unsplash.com

Το μοντέλο των 5 Μεγάλων Παραγόντων της Προσωπικότητας (Big Five Personality Model), σχεδιάστηκε για να συμπεριλάβει εκείνα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τα οποία οι άνθρωποι θεωρούν ως τα πιο σημαντικά για τη ζωή τους.


Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να απαριθμήσουν και να καταγράψουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Μερικές από τις πιο γνωστές προσπάθειες είναι αυτή του Gordon Allport, ο οποίος έφτιαξε έναν κατάλογο με 4.000 χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, οι 16 παράγοντες προσωπικότητας του Raymond Cattell και η θεωρία των τριών παραγόντων του Hans Eysenck.

Ωστόσο, πολλοί θεώρησαν ότι η θεωρία Cattell ήταν περίπλοκη ενώ η αντίστοιχη του Eysenck είχε περιορισμένο πεδίο εφαρμογής. Η θεωρία των Πέντε Παραγόντων, έρχεται για να καλύψει τα κενά των προηγούμενων.

Η Μεγάλη Πεντάδα (Big Five), σχεδιάστηκε για να συμπεριλάβει εκείνα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τα οποία οι άνθρωποι θεωρούν τα πιο σημαντικά για τη ζωή τους. Ο Goldberg (1990), θεώρησε πως πίσω από αυτή την προσέγγιση ενυπάρχουν οι πιο σημαντικές πλευρές της αλληλεπίδρασης για τους ανθρώπους. Έρευνες αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι σε διαφορετικούς πολιτισμούς με διαφορετικές γλώσσες ερμηνεύουν την προσωπικότητα σύμφωνα με το μοντέλο των πέντε παραγόντων.

Ο όρος μεγάλη πεντάδα αναφέρεται στα ευρήματα ότι σε κάθε ένα από τα πέντε χαρακτηριστικά εντοπίζονται πολλά ακόμη επιμέρους χαρακτηριστικά. Αν και έχουν χρησιμοποιηθεί διαφορετικοί όροι για την μεγάλη πεντάδα εδώ θα χρησιμοποιήσουμε τους όρους νευρωτικότητα, εξωστρέφεια, πνευματική διαθεσιμότητα, καλή προαίρεση και ευσυνειδησία.

Κατά τους Costa & McCrae (1985), κάθε μια από τις παραπάνω έννοιες περιγράφει κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία οι άνθρωποι έχουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά γίνονται κάποιες διακρίσεις προσωπικότητας που περιγράφονται ακολούθως.

Το χαρακτηριστικό του νευρωτισμού αξιολογεί την προσαρμογή σε αντίθεση με τη συναισθηματική αστάθεια, προσδιορίζει την τάση των ατόμων προς την κατάθλιψη, τις ουτοπικές ιδέες, τους πόθους και ορμές και τις δυσπροσαρμοστικές αποκρίσεις. Άτομα που παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά νευρωτισμού είναι συνήθως ανήσυχα, ανασφαλή, υποχόνδρια κι αισθάνονται ανεπάρκεια. Αντίθετα, άτομα που παρουσιάζουν χαμηλή βαθμολογία σε αυτό το χαρακτηριστικό τείνουν να είναι πιο ήρεμα, χαλαρά, θαρραλέα, να αισθάνονται ικανοποίηση από τον εαυτό τους και να νιώθουν ασφαλή.

Το χαρακτηριστικό της εξωστρέφειας αξιολογεί την ποσότητα και την ένταση των διαπροσωπικών αλληλεπιδράσεων, το βαθμό ενεργητικότητας, τα κίνητρα και την ικανότητα για χαρά. Άτομα που παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό εξωστρέφειας είναι κοινωνικά, ενεργητικά, ομιλητικά, αισιόδοξα, τρυφερά, εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους και αγαπούν το χιούμορ. Από την άλλη, άτομα που παρουσιάζουν χαμηλό βαθμό εξωστρέφειας συνήθως είναι πιο συγκρατημένα, συνεσταλμένα, επιφυλακτικά, υποχωρητικά, ήσυχα και έχουν αυξημένη την αίσθηση του καθήκοντος.

Η πνευματική διαθεσιμότητα αξιολογεί την ανάγκη για δραστηριότητα, την εκτίμηση της εμπειρίας, την ανοχή απέναντι στο αβέβαιο και την διερεύνηση του αγνώστου. Άτομα με υψηλή βαθμολογία αυτού του χαρακτηριστικού συνήθως είναι περίεργα, με πολλά ενδιαφέροντα, δημιουργικά, εφευρετικά και πρωτότυπα. Αντίθετα, άτομα με χαμηλή βαθμολογία σε αυτό το χαρακτηριστικό φαίνεται να είναι περισσότερο προσγειωμένα, με περιορισμένα ενδιαφέροντα, συμβατικά, χωρίς καλλιτεχνικά αισθητήρια και με δυσκολία στην αναλυτική σκέψη.

Όσον αφορά στην καλή προαίρεση και την συνεργατικότητα, αυτή αναφέρεται στην ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων του ατόμου. Είναι σαν ένα συνεχές που από τη μια άκρη είναι η συμπόνοια ενώ από την άλλη ο ανταγωνισμός. Το χαρακτηριστικό αυτό αναφέρεται τόσο στις σκέψεις και τα συναισθήματα, όσο και στις πράξεις. Άτομα που παρουσιάζουν υψηλή βαθμολογία στην καλή προαίρεση έχουν έντονη ενσυναίσθηση, είναι ευσπλαχνικά, καλόκαρδα, πρόθυμα, συγχωρητικά, εύπιστα και σαφή. Αντίθετα άτομα που παρουσιάζουν χαμηλή βαθμολογία σε αυτό το χαρακτηριστικό είναι συνήθως κυνικά, αγενή, καχύποπτα, άσπλαχνα, παρεμβατικά και εκδικητικά.

Τέλος, σχετικά με το χαρακτηριστικό της ευσυνειδησίας, αυτή αξιολογεί το βαθμό οργάνωσης, σταθερότητας και κινητοποίησης ενός ατόμου προς κάποιον στόχο. Άτομα με υψηλό βαθμό ευσυνειδησίας είναι συνήθως οργανωμένα, εργατικά, πειθαρχημένα, σχολαστικά, φιλόδοξα, καρτερικά και αξιόπιστα. Αντίθετα, άτομα με χαμηλή βαθμολογία στην ευσυνειδησία δεν έχουν στόχους, είναι οκνά, απρόσεκτα, άβουλα και αναξιόπιστα.

Οι ερευνητές των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας δημιούργησαν πολλά ερωτηματολόγια, τα οποία βαθμολογούν τις παραπάνω πτυχές της προσωπικότητας. Ωστόσο, ερωτήματα σχετικά με το πως διαμορφώνεται η προσωπικότητα από την βρεφική ηλικία έως και την ενήλικη ζωή δεν έχουν απαντηθεί. Όμως, φαίνεται να υπάρχει μία γενική παραδοχή ότι μετά την ηλικία περίπου των 30 τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας παραμένουν σταθερά.

Αντικείμενο μεγάλης συζήτησης έχει αποτελέσει το κατά πόσο το άτομο διαμορφώνεται από γενετικούς παράγοντες. Σε έρευνα των Plomin & Daniels (1987), οι οποίοι μελέτησαν δίδυμα αδέρφια, οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα πως ακόμα και για παιδιά της ίδιας οικογένειας το περιβάλλον δεν είναι το ίδιο. Οικογενειακοί, περιβαλλοντικοί παράγοντες, βιώνονται διαφορετικά από τα παιδιά που μεγαλώνουν στην ίδια οικογένεια.

Αδέρφια μοιάζουν στην προσωπικότητα κυρίως λόγω κοινών γονιδίων και όχι τόσο λόγω κοινής εμπειρίας. Το μοναδικό οικογενειακό περιβάλλον, όπως το βιώνει κάθε παιδί είναι πολύ σπουδαιότερο από το κοινό περιβάλλον που μοιράζονται τα παιδιά της ίδιας οικογένειας. Επιπλέον υπάρχουν γονιδιακές επιδράσεις στο περιβάλλον, δηλαδή τα κληρονομικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των παιδιών επηρεάζουν και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται από τους γονείς τους (Plomin & Bergeman, 1991).

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως οι γενετικοί παράγοντες παίζουν σίγουρα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, αλλά και οι εξωγενετικοί παράγοντες ευθύνονται για τις διαφορές μεταξύ των ανθρώπων. Τα οικογενειακά βιώματα είναι σημαντικά αλλά δεν είναι ποτέ ίδια ακόμα και για παιδιά που μεγαλώνουν στην ίδια οικογένεια. Χρειάζεται να έχει κανείς στο μυαλό του ότι τα γονίδια και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση και εν τέλει συνδιαμορφώνουν τον άνθρωπο.

Οι υποστηρικτές του μοντέλου, το θεωρούν ιδιαίτερα χρήσιμο και για το χώρο του επαγγελματικού προσανατολισμού, της διάγνωσης και της θεραπείας ψυχικών διαταραχών.

Το μοντέλο δεν προτείνει κάποια θεραπευτική προσέγγιση ούτε εστιάζει σε μηχανισμούς αλλαγής. Αποτελεί μια δομημένη και χρήσιμη περιγραφή των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των ανθρώπων.


Βιβλιογραφία:

  • Lawrence P. Pervin, Oliver P.John (2001), Θεωρίες προσωπικότητας, έρευνα και εφαρμογές. Εκδόσεις Τυπωθήτω.
  • Costa P.T. & McCrae (1985), The Neo personality inventory manual. Odessa, Fla: Psychological Assessment Resources
  • Goldberg L.R., (1990), An alternative description of personality : The big five factor structure. Journal of personality and social psychology, 59, 1216-1229.
  • Plomin R., Bergeman C.S., (1991), The nature of nature: Genetic influence of environmental measures. Behavioral and Brain Sciences, 14, 375- 385.
  • Plomin R., Daniels D., (1987), Why are children in the same family so different from each other? Behavioral and Brain Sciences, 10, 1-16

glykeriaapos

 

Απόδοση: Γλυκερία Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος.
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr

 

 

*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*

2. banner diafhmishs mypsychologist koino

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...