Οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να αξιολογήσουν χαρακτηριστικά τους όπως η εξωστρέφεια και η ευσυνείδησία, όχι όμως την τερπνότητα η οποία δείχνει αν κάποιος αντιμετωπίζει ένα άλλο πρόσωπο με καλό τρόπο στο εδώ και τώρα.
Όταν μιλάμε για τα γνωρίσματα της προσωπικότητας ενός ατόμου, εστιάζουμε συχνά σε αυτό που οι ψυχολόγοι ορίζουν ως ''χαρακτηριστικά''. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι οι πτυχές της προσωπικότητας που παραμένουν περίπου ίδια με το πέρασμα του χρόνου. Ένας αγχώδης άνθρωπος (χαρακτηριστικό κάποιου με υψηλό δείκτη νευρωτισμού) δεν είναι απαραίτητα αγχωμένος κάθε στιγμή και κάθε μέρα, αλλά γενικά είναι πιο ανήσυχος από κάποιον άλλο με χαμηλό δείκτη νευρωτισμού.
Εκτός από αυτά τα χαρακτηριστικά, υπάρχουν στιγμιαίες διακυμάνσεις στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά που μπορεί να αντικατοπτρίζουν συγκεκριμένες καταστάσεις ή διαθέσεις. Για παράδειγμα, ακόμη και ένα άτομο που σπάνια αντιμετωπίζει πολύ άγχος, μπορεί να αισθανθεί ανήσυχο λίγο πριν βγει να μιλήσει στη σκηνή μπροστά σε 3.000 άτομα ή σε μία τηλεοπτική εκπομπή. Αυτές οι πιο επίκαιρες αλλαγές στις σκέψεις και τη συμπεριφορά ονομάζονται 'καταστάσεις'.
Συχνά, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μετρώνται χρησιμοποιώντας κλίμακες αυτοαξιολόγησης, στις οποίες οι άνθρωποι βαθμολογούνται με βάση ένα σύνολο χαρακτηριστικών. Αυτή η προσέγγιση υποθέτει ότι οι άνθρωποι είναι γενικά ευαισθητοποιημένοι ως προς τα γενικά χαρακτηριστικά τους. Γενικά, αυτός είναι ένας λογικός τρόπος προσέγγισης για να αξιολογήσουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.
Μια ενδιαφέρουσα ερώτηση - που διερευνήθηκε σε ένα άρθρο του 2019 στο επιστημονικό περιοδικό Psychological Science διερευνά το κατά πόσο οι άνθρωποι είναι επίσης ευαισθητοποιημένοι στις αλλαγές των καταστάσεων.
Εξέτασαν αυτό το ερώτημα με έναν ενδιαφέροντα τρόπο. Εκατοντάδες συμμετέχοντες φόρεσαν μια μία ηλεκτρονικά ενεργοποιημένη συσκευή ηχογράφησης (Electronically Activated Recorder) η οποία είχε προγραμματιστεί να καταγράφει σύντομα αποσπάσματα ήχου σε τυχαία χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό επέτρεψε στους ερευνητές να εμπλακούν σε αυτό που ονομάζεται εμπειρική δειγματοληψία, όπου συγκεντρώνουν μια ποικιλία παραδειγμάτων της εμπειρίας ενός ατόμου.
Τέσσερις φορές την ημέρα για δεκαπέντε ημέρες, οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τέσσερα από τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που αναφέρονται στο μοντέλο των Πέντε Παραγόντων Big Five (Τερπνότητα, Νευρωτισμός, Εξωστρέφεια και Ευσυνειδησία) και τους ζητήθηκε να απαντήσουν πώς αισθάνονταν εκείνη τη στιγμή (δηλαδή, να αξιολογήσουν την κατάσταση τους) και όχι πώς αισθάνονται γενικά (κάτι που θα ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα).
Στη συνέχεια, εκπαιδευμένοι προγραμματιστές άκουσαν τα ηχητικά αρχεία που είχαν ηχογραφηθεί από τις συσκευές EAR και τα οποία είχαν ήδη αξιολογήσει οι συμμετέχοντες. Οι συμμετέχοντες μπορούσαν να ακούσουν όλα όσα είχαν καταγραφεί προτού οι προγραμματιστές αποκτήσουν πρόσβαση στα δεδομένα, έτσι ώστε να μπορούν να εξαλείψουν τυχόν εγγραφές που δεν ήθελαν να ακούσουν οι άλλοι. Οι προγραμματιστές χρησιμοποίησαν αυτές τις ηχογραφήσεις προκειμένου να αξιολογήσουν το βαθμό στον οποίο ο συμμετέχων εμφάνιζε τα ίδια τέσσερα χαρακτηριστικά προσωπικότητας.
Το βασικό ερώτημα ήταν εάν οι αξιολογήσεις των συμμετεχόντων σχετικά με τις καταστάσεις τους ταίριαζαν με αυτές των προγραμματιστών αναφορικά με τις ενέργειες των συμμετεχόντων.
Οι συμμετέχοντες φάνηκε να είναι αρκετά ευαισθητοποιημένοι σε στιγμιαίες αλλαγές της κατάστασής τους για δύο από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: εξωστρέφεια και ευσυνείδησία. Έτσι λοιπόν, οι συμμετέχοντες και οι προγραμματιστές ήταν σε συμφωνία για το αν κάποιος συμμετέχοντας ήταν περισσότερο ή λιγότερο εξωστρεφής ή ευσυνείδητος από ό,τι συνήθως.
Ωστόσο, υπήρχε μια αδύναμη συσχέτιση μεταξύ των αξιολογήσεων των συμμετεχόντων σχετικά με τις μεταβολές των καταστάσεων ως προς την τερπνότητα και τον νευρωτισμό και τις αξιολογήσεις αυτών των χαρακτηριστικών από τους κωδικοποιητές που εξέτασαν τη συμπεριφορά τους.
Η τερπνότητα δείχνει αν κάποιος αντιμετωπίζει ένα άλλο πρόσωπο με καλό τρόπο στο εδώ και τώρα. Οι άνθρωποι συχνά δυσκολεύονται να καταλάβουν τον αντίκτυπο των ενεργειών τους στους άλλους ανθρώπους σε μία δεδομένη στιγμή και έτσι μπορεί να μην καταφέρνουν να αναγνωρίσουν πότε είναι περισσότερο (ή λιγότερο) ευχάριστοι σε σχέση με κάποιον που είναι σε θέση να αναλύσει τη συμπεριφορά τους.
Ο νευρωτισμός αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αισθάνονται εσωτερικά. Όντας κάποιος πιο νευρωτικός από ό,τι συνήθως, συχνά υποβόσκουν συναισθήματα στρες ή άγχους που μπορεί να είναι ευκολότερο για τα άτομα να τα εντοπίζουν στον εαυτό τους από ό,τι για τους προγραμματιστές που παρατηρούν τη συμπεριφορά τους αποσπασματικά.
Αυτή η ανάλυση υποδηλώνει ότι οι συμμετέχοντες μπορεί στην πραγματικότητα να είναι αρκετά καλοί στο να παρατηρούν τις αλλαγές σε μία κατάσταση με χαρακτηριστικό το νευρωτισμό, ενώ φαίνεται να μην μπορούν εύκολα να κρίνουν τις αλλαγές στην κατάσταση τους όσον αφορά την τερπνότητα.
Αυτή η έρευνα προσθέτει μια ενδιαφέρουσα ιδέα για την έρευνα της προσωπικότητας. Δείχνει ότι οι άνθρωποι έχουν κάποια αίσθηση των γενικών χαρακτηριστικών τους προσωπικότητας τους, αλλά καταλαβαίνουν επίσης ότι η συμπεριφορά τους δεν συνάδει διαρκώς με τα χαρακτηριστικά τους.
Μελέτη: Do People Know What They’re Like in the Moment?
Απόδοση: Άννα Μπαρδακά
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
