Ένα δίλημμα που διχάζει εδώ και αιώνες φιλοσόφους και επιστήμονες.
Η αντιπαράθεση «φύση εναντίον ανατροφής» είναι ένα από τα παλαιότερα φιλοσοφικά ζητήματα στην ψυχολογία. Η συζήτηση των επιστημόνων επικεντρώνεται στη συμβολή της γενετικής κληρονομιάς και των περιβαλλοντικών παραγόντων στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Όμως, τι ακριβώς σημαίνει φύση και τι ανατροφή;
• Η έννοια της φύσης αναφέρεται σε όλα τα γονίδια και τους κληρονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν το ποιοι είμαστε: από τη φυσική εμφάνισή μας μέχρι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας.
• Η ανατροφή αναφέρεται σε όλες τις περιβαλλοντικές μεταβλητές που επηρεάζουν το ποιοι είμαστε, συμπεριλαμβανομένων των εμπειριών μας στην πρώιμη παιδική ηλικία, του τρόπου με τον οποίο ανατραφήκαμε, των κοινωνικών σχέσεών μας και της κουλτούρας που μας περιβάλλει.
Ακόμη και σήμερα, οι διάφοροι κλάδοι της ψυχολογίας υιοθετούν συχνά τη μια προσέγγιση έναντι της άλλης. Για παράδειγμα, η βιολογική ψυχολογία τείνει να τονίζει τη σημασία της γενετικής και των βιολογικών επιρροών. Ο συμπεριφορισμός, από την άλλη πλευρά, επικεντρώνεται στην επίδραση που έχει το περιβάλλον στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Κατά το παρελθόν, οι συζητήσεις αναφορικά με τις σχετικές συνεισφορές της φύσης έναντι της ανατροφής, ακολουθούσαν συχνά μια πολύ μονόπλευρη προσέγγιση, με τη μία πλευρά να υποστηρίζει ότι η φύση έπαιζε τον σημαντικότερο ρόλο και την άλλη πλευρά να ισχυρίζεται ότι η ανατροφή ήταν περισσότερο σημαντική.
Σήμερα, οι περισσότεροι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι και οι δύο παράγοντες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Όχι μόνο αυτό, αλλά επίσης συνειδητοποιούν ότι η φύση και η ανατροφή αλληλεπιδρούν με σημαντικούς τρόπους καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Διαβάστε σχετικά: Έρευνα: Τα γονίδια επηρεάζουν αν θα γίνει κάποιος καλός ή κακός γονέας
Μια πιο προσεκτική ματιά στην αντιπαράθεση «φύση εναντίον ανατροφής»
Οι γενετικοί ή οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν περισσότερο τη συμπεριφορά σας; Τα κληρονομικά χαρακτηριστικά ή οι εμπειρίες της ζωής σας παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς σας;
Ορισμένοι φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας και ο Ντεκάρτ, υποστήριζαν ότι ορισμένα πράγματα είναι εγγενή ή ότι συμβαίνουν με φυσικό τρόπο, ανεξάρτητα από τις περιβαλλοντικές επιρροές που δεχόμαστε.
Ο ιδεολογία του νατιβισμού, υποστηρίζει τη θέση ότι όλες ή οι περισσότερες συμπεριφορές μας και τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά μας είναι αποτελέσματα της κληρονομικότητας.
Οι υποστηρικτές αυτής της θέσης, πιστεύουν ότι όλα τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές μας είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης εξέλιξης. Τα γενετικά χαρακτηριστικά που μεταφέρονται από τους γονείς στα παιδιά, επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις μεμονωμένες διαφορές που καθιστούν το κάθε άτομο μοναδικό.
Άλλοι γνωστοί φιλόσοφοι όπως ο Τζων Λοκ, πίστευαν σε μία θεωρία που είναι γνωστή ως tabula rasa, η οποία υποδηλώνει ότι το μυαλό μας παρομοιάζεται κατά τη γέννησή μας με έναν άγραφο πίνακα. Σύμφωνα με αυτή τη θέση, όλα όσα είμαστε και όλη μας η γνώση καθορίζονται από την εμπειρία μας.
Οι εμπειριστές, οι οποίοι υποστηρίζουν την θέση της ανατροφής στην ανθρώπινη ύπαρξη, υποστηρίζουν ότι όλες ή οι περισσότερες συμπεριφορές και τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά προκύπτουν από τη μάθηση. Ο συμπεριφορισμός είναι ένα καλό παράδειγμα μιας θεωρίας που βασίζεται στον εμπειρισμό.
Οι συμπεριφοριστές πιστεύουν ότι όλες οι ενέργειες και οι συμπεριφορές είναι αποτελέσματα της μάθησης. Οι ψυχολόγοι από το χώρο του συμπεριφορισμού, όπως ο Τζον Γουάτσον πίστευαν ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν για να κάνουν και να γίνουν οτιδήποτε, ανεξάρτητα από το γενετικό τους υπόβαθρο.
Παραδείγματα «φύσης εναντίον ανατροφής»
Όταν ένας άνθρωπος πετυχαίνει ένα μεγάλο ακαδημαϊκό επίτευγμα, το κατάφερε επειδή είναι γενετικά προδιατεθειμένος να είναι επιτυχής ή είναι αποτέλεσμα ενός εμπλουτισμένου περιβάλλοντος; Αν κάποιος κακοποιεί τη σύζυγό του και τα παιδιά του, σημαίνει ότι γεννήθηκε με βίαιες τάσεις ή είναι κάτι που έμαθε παρατηρώντας τη συμπεριφορά του γονέα του;
Μερικά παραδείγματα βιολογικά καθορισμένων χαρακτηριστικών (κληρονομικότητα) περιλαμβάνουν ορισμένες γενετικές ασθένειες, το χρώμα ματιών, το χρώμα μαλλιών και το χρώμα δέρματος. Άλλα χαρακτηριστικά όπως το προσδόκιμο ζωής και το ύψος χαρακτηρίζονται από ένα ισχυρό βιολογικό στοιχείο, αλλά επηρεάζονται επίσης από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τον τρόπο ζωής.
Ένα παράδειγμα νατιβιστικής θεωρίας στην ψυχολογία, είναι η θεωρία του Νόαμ Τσόμσκι σύμφωνα με την οποία υπάρχει ένας έμφυτος μηχανισμός κατάκτησης της γλώσσας (language acquisition device), και όλα τα παιδιά γεννιούνται με μια ενστικτώδη πνευματική ικανότητα που τους επιτρέπει να μαθαίνουν και να παράγουν τη γλώσσα.
Ορισμένα χαρακτηριστικά συνδέονται με τις περιβαλλοντικές επιρροές. Η συμπεριφορά ενός ατόμου μπορεί να συνδέεται με επιρροές όπως τους τύπους γονεϊκής φροντίδας και τις εμπειρίες που έχουν αποκτηθεί.
Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να μάθει μέσω της παρατήρησης και της επιβράβευσης να λέει «παρακαλώ» και «ευχαριστώ». Ένα άλλο παιδί μπορεί να μάθει να συμπεριφέρεται επιθετικά παρατηρώντας τα μεγαλύτερα παιδιά να ασκούν βίαιη συμπεριφορά στην παιδική χαρά.
Ένα παράδειγμα εμπειρικής θεωρίας στην ψυχολογία είναι η θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Άλμπερτ Μπαντούρα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι άνθρωποι μαθαίνουν παρατηρώντας τη συμπεριφορά των άλλων. Στο περίφημο πείραμα της κούκλας Bobo, ο Μπαντούρα έδειξε ότι τα παιδιά θα μπορούσαν να μάθουν τις επιθετικές συμπεριφορές, απλά παρατηρώντας ένα άλλο άτομο να ενεργεί επιθετικά.
Ακόμη και σήμερα, η έρευνα στην ψυχολογία συχνά τονίζει τη μια επιρροή έναντι της άλλης. Στη βιοψυχολογία, για παράδειγμα, οι ερευνητές διεξάγουν μελέτες που διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο οι νευροδιαβιβαστές επηρεάζουν τη συμπεριφορά, γεγονός που υποστηρίζει την πλευρά της κληρονομικότητας. Στην κοινωνική ψυχολογία, οι ερευνητές διεξάγουν μελέτες που εξετάζουν πώς οι συνθήκες, όπως η πίεση από τους συνομηλίκους και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν τις συμπεριφορές, επισημαίνοντας τη σημασία της ανατροφής.
Πώς αλληλεπιδρούν η φύση και η ανατροφή
Αυτό που γνωρίζουν οι ερευνητές είναι ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ φύσης και ανατροφής είναι συχνά ο πιο σημαντικός παράγοντας όλων.
Για παράδειγμα, η τέλεια μουσική αντίληψη είναι η δεξιότητα ανίχνευσης ενός μουσικού τόνου. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι αυτή η ικανότητα εντοπίζεται σε οικογενειακά γονίδια και ισχυρίζονται ότι μπορεί να συνδεθεί με ένα μόνο γονίδιο. Ωστόσο, έχουν επίσης ανακαλύψει ότι η ύπαρξη αυτού του γονιδίου από μόνο του δεν είναι αρκετή για να αναπτύξει αυτή τη δεξιότητα. Αντιθέτως, είναι απαραίτητη η μουσική εκπαίδευση κατά την πρώιμη παιδική ηλικία προκειμένου να επιτρέψει σε αυτή την κληρονομική ικανότητα να εκδηλωθεί.
Το ύψος είναι ένα άλλο παράδειγμα ενός χαρακτηριστικού που επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση φύσης και ανατροφής. Ένα παιδί μπορεί να προέρχεται από μια οικογένεια όπου όλοι είναι ψηλοί και μπορεί να έχει κληρονομήσει αυτά τα γονίδια ύψους. Ωστόσο, αν μεγαλώσει σε ένα υποβαθμισμένο περιβάλλον όπου δεν λαμβάνει σωστή διατροφή, δεν θα μπορούσε να έχει το ύψος που θα είχε, αν είχε μεγαλώσει σε ένα πιο υγιεινό περιβάλλον.
Διαβάστε σχετικά: Πόσο μοιραία μπορεί να είναι τα λάθη στην ανατροφή των παιδιών
Σύγχρονες απόψεις για την επιστημονική συζήτηση «φύση εναντίον ανατροφής»
Σε όλη την ιστορία της ψυχολογίας, ωστόσο, αυτή η συζήτηση συνέχισε και συνεχίζει να προκαλεί διαμάχες. Η ευγονική, για παράδειγμα, ήταν ένα κίνημα που επηρεάστηκε έντονα από την προσέγγιση του νατιβισμού.
Ο ψυχολόγος Φράνσις Γκάλτον, ξάδερφος του φυσιοδίφη Καρόλου Δαρβίνου, επινόησε τους όρους «φύση έναντι ανατροφής» και «ευγονική» και πίστευε ότι η νοημοσύνη ήταν αποτέλεσμα της γενετικής. Ο Γκάλτον πίστευε ότι τα νοήμοντα άτομα πρέπει να ενθαρρύνονται να παντρεύονται και να έχουν πολλά παιδιά, ενώ τα λιγότερο ευφυή άτομα πρέπει να αποθαρρύνονται από την αναπαραγωγή.
Σήμερα, η πλειοψηφία των επιστημόνων πιστεύουν ότι τόσο η φύση όσο και η ανατροφή, επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την ανάπτυξη. Ωστόσο, το θέμα συζήτησης εξακολουθεί να εξαπλώνεται σε πολλούς τομείς, όπως στη συζήτηση σχετικά με την προέλευση της ομοφυλοφιλίας και τις επιρροές στη νοημοσύνη. Ενώ λίγοι είναι οι άνθρωποι που υποστηρίζουν την ακραία φυσική ή τη ριζοσπαστική εμπειρική προσέγγιση, οι ψυχολόγοι εξακολουθούν να διαπραγματεύονται για το βαθμό στον οποίο η βιολογία και το περιβάλλον επηρεάζουν τη συμπεριφορά.
Όλο και περισσότερο σήμερα, οι άνθρωποι αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι το ερώτημα «κατά πόσο οι κληρονομικοί ή οι περιβάλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό» δεν είναι η σωστή προσέγγιση για να εξηγήσουμε την ανθρώπινη προέλευση. Η πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει ένας απλός τρόπος για να απελευθερώσουμε το πλήθος των δυναμικών που έχουμε.
Αυτές οι επιρροές περιλαμβάνουν γενετικούς παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, περιβαλλοντικούς παράγοντες που αλληλεπιδρούν όπως οι κοινωνικές εμπειρίες και ο η γενικότερη κουλτούρα, καθώς επίσης και ο τρόπος με τον οποίο οι κληρονομικές και οι περιβαλλοντικές επιρροές αλληλοσυνδέονται. Αντί αυτού, πολλοί ερευνητές σήμερα ενδιαφέρονται να δουν πώς τα γονίδια διαμορφώνουν τις περιβαλλοντικές επιρροές και αντίστροφα.
Βιβλιογραφία:
• Bandura, A. Ross, D., & Ross, S. A. Transmission of aggression through the imitation of aggressive models. Journal of Abnormal and Social Psychology. 1961;63, 575-582.
• Chomsky, N. Aspects of the Theory of Syntax. MIT Press; 1965.
• Galton, F. Inquiries into Human Faculty and Its Development. London: Macmillan; 1883.
• Watson, J. B. Behaviorism. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers; 1930.
Πηγή: verywellmind.com
Απόδοση-Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
