Στις μέρες μας, θεωρείται δεδομένο πώς αν κάποιος γίνει μάρτυρας ενός επείγοντος περιστατικού, θα σπεύσει αμέσως να βοηθήσει.
Παρ’όλα αυτά, φαίνεται ότι υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την αντίδραση των ανθρώπων τη στιγμή ενός έκτακτου συμβάντος, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε στο ότι αν θα παρέμβει κάποιος ή όχι, εξαρτάται από τον αριθμό των άλλων ανθρώπων που είναι παρόντες.
To “bystander effect” ή αλλιώς «η επίδραση του παρευρισκόμενου» αναφέρεται στο φαινόμενο όπου διαφαίνεται ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται στο συμβάν, τόσο λιγότερο πιθανό είναι οι άνθρωποι αυτοί να βοηθήσουν το άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο. Σε ένα επείγον περιστατικό, οι παρατηρητές έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναλάβουν δράση, αν υπάρχουν λίγοι ή δεν υπάρχουν καθόλου άνθρωποι σε κοντινή απόσταση από το συμβάν. Η αίσθηση ότι το άτομο αποτελεί μέρος μιας “ομάδας”, το καθιστά μεμονωμένα μη υπεύθυνο για τη λήψη ευθύνης για μια ενέργεια, ή και το αντίθετο.
Στηριζόμενοι στις μελέτες των Μπίμπ Λάτεϊν και Τζον Ντάρλεϊ, διαπιστώθηκε πως ο χρόνος που χρειάζεται να λάβει δράση ο συμμετέχων, εξαρτάται αποκλειστικά από τον αριθμό των παρατηρητών.
Γιατί δεν σπεύδουμε σε βοήθεια στη θέα ενός επείγοντος περιστατικού;
Η επίδραση των παρευρισκομένων σαφώς μπορεί να έχει ισχυρό αντίκτυπο στην κοινωνική συμπεριφορά, αλλά γιατί ακριβώς συμβαίνει αυτό; Γιατί δεν βοηθάμε όταν είμαστε μέρος του πλήθους;
Υπάρχουν δύο σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στο bystander effect. Πρώτον, η παρουσία άλλων ανθρώπων δημιουργεί διάχυση της ευθύνης. Επειδή υπάρχουν και άλλοι παρατηρητές, τα άτομα δεν αισθάνονται πίεση για να αναλάβουν δράση, δεδομένου ότι η ευθύνη μοιράζεται. Ο δεύτερος λόγος είναι η ανάγκη συμπεριφοράς με σωστούς και κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Όταν και οι άλλοι παρατηρητές αδυνατούν να αντιδράσουν, θεωρείται αυτόματα από τα παρόντα άτομα, ότι δεν είναι αναγκαία η βοήθεια.
Επίσης, τα χαρακτηριστικά της συνθήκης μπορεί να διαδραματίσουν και αυτά σημαντικό ρόλο. Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, τα πράγματα είναι συχνά χαοτικά και η κατάσταση δεν είναι πάντα πεντακάθαρη. Οι θεατές μπορεί να αναρωτιούνται τι ακριβώς συμβαίνει. Κατά τη διάρκεια των εν λόγω χαοτικών στιγμών, οι άνθρωποι συχνά αναζητούν τον κατάλληλο να αντιδράσει στα άλλα μέλη της ομάδας. Αφού οι άνθρωποι κοιτάξουν στο πλήθος και δουν ότι κανένας άλλος δεν αντιδρά, αυτό είναι ένα σήμα που ίσως υποδεικνύει ότι δεν απαιτείται καμία ενέργεια από μέρους τους.
'Ενα απ’τα πιο γνωστά περιστατικά, είναι η βάναυση δολοφονία μιας νεαρής γυναίκας με το όνομα Κάθριν Τζινοβέσε. Την Παρασκευή 13 Μαρτίου 1964, η 28χρονη γυναίκα επέστρεφε στο σπίτι από τη δουλειά. Καθώς πλησίασε την είσοδο του διαμερίσματός της, δέχθηκε επίθεση και μαχαιρώθηκε από έναν άνθρωπο που αργότερα αναγνωρίστηκε ως ο Γουίντον Μούζλεϋ. Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της για βοήθεια, κανείς απο την πολυκατοικία ή την γειτονιά ενώ άκουγαν τις κραυγές της, δεν κάλεσε την αστυνομία για να αναφέρει το περιστατικό.
Τι υποστηρίζει η Κοινωνική Ψυχολογία;
Μια σειρά από πειράματα στο χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας, έθεσε ως στόχο να γίνουν κατανοητές οι συμπεριφορές που σχετίζονται με την παροχή βοήθειας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πείραμα των Darley και Latane (1968), οι οποίοι προσπάθησαν να διερευνήσουν πως θα αντιδρούσε ένα τυχαίο δείγμα ατόμων σε μια παρόμοια συνθήκη. Προπτυχιακοί φοιτητές ψυχολογίας από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε μια έρευνα, όπου θα συζητούσαν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν κατά τη διάρκεια της φοιτητικής τους ζωής.
Οι φοιτητές ενημερώθηκαν ότι η συζήτηση θα γινόταν μέσω ενός συστήματος ενδοεπικοινωνίας και δε θα μπορούσαν να δουν τους υπόλοιπους ομιλητές, με το πρόσχημα ότι κατ’αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να τηρηθεί η ανωνυμία των συμμετεχόντων. Καθώς οι ερευνητές υποψιάζονταν ότι ο αριθμός των παρευρισκομένων έπαιζε κάποιο ρόλο στις παρεμβάσεις σε επείγοντα περιστατικά, χώρισαν τους συμμετέχοντες σε 3 πειραματικές ομάδες και τους ανακοίνωσαν ότι θα συνομιλούσαν με 1 άτομο, με 2 ή με 5 άλλα άτομα αντίστοιχα. Κάθε φοιτητής που έπαιρνε μέρος στο πείραμα καθόταν μόνος του σε ένα δωμάτιο και άκουγε τις ομιλίες των υπολοίπων μέσω ακουστικών. Στη συνέχεια είχε τη δυνατότητα να πάρει το λόγο χρησιμοποιώντας το μικρόφωνο που είχε στη διάθεση του.
Στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν άλλοι συνομιλητές στα διπλανά δωμάτια και οι φωνές που άκουγε ο καθένας ήταν μαγνητοφωνημένες. Κάποια στιγμή ξεκινούσε να μιλάει ένας «φοιτητής» για τις δυσκολίες προσαρμογής που αντιμετώπιζε από τότε που ξεκίνησε το πανεπιστήμιο, αναφέροντας επίσης ότι πάθαινε συχνά επιληπτικές κρίσεις. Ξαφνικά, κατά τη διάρκεια της συζήτησης ο «επιληπτικός φοιτητής» άρχιζε να παθαίνει κρίση και καλούσε απεγνωσμένα σε βοήθεια. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά! Στις περιπτώσεις όπου οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι συνομιλούσαν μόνοι τους με τον «επιληπτικό φοιτητή» έσπευσαν αμέσως να φέρουν βοήθεια. Συγκεκριμένα, το ποσοστό των φοιτητών που αντέδρασε έτσι ανέρχεται στο 85%. Από την άλλη, στις πειραματικές συνθήκες όπου οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι μιλούσαν με άλλους 4 φοιτητές μόλις το 31% των παρευρισκομένων προθυμοποιήθηκε να βοηθήσει.
Οι παραπάνω ερευνητές πρότειναν το Γνωστικό Μοντέλο ως εξήγηση για τις εν λόγω συμπεριφορές, με βάση το οποίο οι εξής διαδικασίες εμπλέκονται στην κινητοποίηση των παρευρισκομένων όταν έρχονται αντιμέτωποι με καταστάσεις άμεσης ανάγκης: Αρχικά, θα πρέπει να αξιολογήσουν το περιστατικό ως επείγον, να αντιληφθούν ότι ενέχει κάποιο στοιχείο κινδύνου που απαιτεί άμεση δράση για την αποφυγή του, κι έπειτα να αποφασίσουν πως θα δράσουν. Ωστόσο, για να υπάρξει το κίνητρο για βοήθεια πρέπει ο εκάστοτε παρευρισκόμενος να αισθανθεί υπεύθυνος.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να μην πέσουμε στην παγίδα της αδράνειας;
Ορισμένοι ψυχολόγοι αναφέρουν ότι απλά η απόκτηση της αίσθησης αυτής της κατάστασης, ίσως είναι ο καλύτερος τρόπος για να σπάσει ο κύκλος της αδράνειας. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση που απαιτεί την ανάληψη δράσης, κατανοώντας πώς το “bystander effect” μπορεί να σας κρατά πίσω, θα μπορέσετε να λάβετε συνειδητά μέτρα για να βοηθήσετε. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να βάλετε τον εαυτό σας σε κίνδυνο.
Εάν βρεθείτε στην απέναντι πλευρά, δηλαδή στην ανάγκη για βοήθεια, προτείνεται η τακτική του διαχωρισμού ενός ατόμου από το πλήθος, δηλαδή ο εστιασμός σε ένα άτομο ζητώντας από αυτό άμεσα βοήθεια. Στη συνέχεια, αποκτήστε ευθεία βλεμματική επαφή και επιμέρους έκκληση για βοήθεια από το άτομο αυτό. Κατ’αυτο τον τρόπο, με την προσωποποίηση και εξατομίκευση του αίτηματός σας, γίνεται πολύ πιο δύσκολο για τους ανθρώπους να σας απορρίψουν.
Πηγή: Latané, B. and Darley, J. M. (1970) The unresponsive bystander: Why doesn’t he help? Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
