Η αύξηση της ηλικίας επιφέρει ορισμένες παρατηρήσιμες επιδράσεις στον τρόπο λειτουργίας της ανθρώπινης νόησης.
Όλες οι επιμέρους γνωστικές λειτουργίες (μνήμη, αντίληψη, προσοχή, σκέψη) υφίστανται ποιοτικές και ποσοτικές αλλαγές, οι οποίες γίνονται αντιληπτές από τους ανθρώπους κατά την έκτη δεκαετία της ζωής τους, και συχνά αποτελούν αιτία απογοήτευσης κι έντονης ανησυχίας.
Όπως είναι αναμενόμενο, τα πρώτα σε συχνότητα εμφάνισης παράπονα αφορούν τη μνήμη. Οι άνθρωποι αναφέρουν πολύ συχνά ότι μπαίνουν σε ένα δωμάτιο και αδυνατούν να θυμηθούν γιατί πήγαν, ή ανοίγουν το ντουλάπι και δεν θυμούνται τι ήθελαν να πάρουν. Συμπεριφέρονται και δρουν δίχως επίγνωση, «μηχανικά». Επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές που αναφέρουν ότι ξέχασαν αυτό που μόλις άκουσαν ή διάβασαν, κάτι που σχετίζεται με την ικανότητα διατήρησης της προσοχής, κι είναι ένα έλλειμμα το οποίο προκαλεί ιδιαίτερη απογοήτευση. Το άτομο δυσκολεύεται σε δραστηριότητες κριτικής σημασίας για την ποιότητα ζωής, όπως η συμμετοχή σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, η παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης ή η ανάγνωση ενός βιβλίου.
Άλλοτε, κατά τη διάρκεια του λόγου συναντούν δυσχέρεια στην ενθύμηση μιας λέξης που ήθελαν να χρησιμοποιήσουν, ή ενός ονόματος. Φαίνεται, δηλαδή, ότι υπάρχει δυσκολία στη σημασιολογική σύνδεση μεταξύ εικόνας και λέξης ή εικόνας και ονόματος. Στην περίπτωση των ονομάτων δε, το φαινόμενο είναι ακόμη πιο συχνό, και μάλιστα αγγίζει και νεότερες ηλικίες. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι τα ονόματα δεν φέρουν απολύτως σημασιολογικό περιεχόμενο, που μπορεί να αναλυθεί όπως αυτό των λέξεων, αλλά «ψευδο-σημασιολογικό». Η δυσκολία έγκειται στο ότι ο ανθρώπινος νους μπορεί να αποθηκεύσει και να ανακαλέσει αποτελεσματικότερα τις πληροφορίες των οποίων το νόημα έχει προηγουμένως επεξεργαστεί σε βάθος.
Σε επίπεδο εγκεφάλου, με το πέρασμα του χρόνου φθίνει η συνδεσιμότητα μεταξύ των νευρώνων και η ποσότητα της μυελίνης, της λευκής ουσίας που έχει ως ρόλο να επιταχύνει τη μετάδοση των σημάτων από κύτταρο σε κύτταρο. Επακόλουθο αυτής της αλλαγής είναι η μείωση της ταχύτητας επεξεργασίας πληροφοριών και της επίδοσης σε γνωστικά έργα. Επιπλέον, ο ιππόκαμπος, η εγκεφαλική δομή που είναι υπεύθυνη για το σχηματισμό και τη συγκράτηση νέων μνημών, είναι αρκετά ευαίσθητος και χάνει την αποτελεσματικότητά του, λόγω ηλικίας και χρόνιας έκθεσης στο στρες.
Έτσι, πλήττεται η μνήμη για πρόσφατα γεγονότα, διότι ο ιππόκαμπος αδυνατεί να τα υποθηκεύσει. Τα παλαιά γεγονότα, όμως, τα θυμόμαστε σε ικανοποιητικό βαθμό, ακόμη και στα προχωρημένα γηρατειά. Ο λόγος είναι ότι οι παλαιές μνήμες έχουν μεταφερθεί από τον ιππόκαμπο, που είναι το σημείο της προσωρινής συγκράτησης, στο φλοιό για μακροχρόνια αποθήκευση.
Όλα αυτά όμως δεν σημαίνουν επ’ ουδενί ότι η νόηση παίρνει την κατιούσα μέσα στη δεκαετία των εξήντα! Οι άνθρωποι πάντα είναι ικανοί να μάθουν νέες πληροφορίες, απλά με διαφορετικό τρόπο: χρειάζονται περισσότερο χρόνο, προσπάθεια, κι επιστράτευση αντισταθμιστικών στρατηγικών. Ο εγκέφαλος είναι ένα εύπλαστο όργανο, το οποίο μεταβάλλεται σύμφωνα με τις εμπειρίες στις οποίες τον εκθέτουμε. Αυτό σημαίνει ότι όσο βάζουμε στη ζωή μας νέες κι ευχάριστες δραστηριότητες, τόσο ενδυναμώνουμε τη συνδεσιμότητα μεταξύ των νευρώνων του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα την πιο εύρωστη λειτουργία του.
Βιβλιογραφία:
- Stuart-Hamilton, I. (2011). An Introduction to Gerontology. New York, NY: Cambridge University Press.
- Verhaeghen, P. and Salthouse, T.A. (1997) Meta-analyses of age-cognition relations in adulthood: estimates of linear and non-linear age effects and structural models, Psychological Bulletin, 122, 231–49.
- Park, D.C., Polk, T., Mikels, J. et al. (2001) Cerebral aging: integration of brain and behavioral models of cognitive function, Dialogues in Clinical Neuroscience, 3, 151–
