Η ταυτότητα του Έλληνα άνδρα αποτελεί συνάρτηση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών κάθε εποχής, μπαίνοντας σε συγκεκριμένα καλούπια που εξυπηρετούσαν και ανταποκρίνονταν στις υπάρχουσες ανάγκες.
Άλλοτε πολεμιστής για την υπεράσπιση της πατρίδας του, άλλοτε ναυτικός και μετανάστης, καθώς και σκληρά εργαζόμενος στους σύγχρονους καιρούς για την επιβίωση της οικογένειάς του, ο άνδρας παρέμενε μακριά από το σπίτι, την οικογένεια αλλά και από τον εαυτό του. Επενδύοντας ανέκαθεν περισσότερο στον δημόσιο βίο και μαθαίνοντας αναγκαστικά τις δεξιότητες που χρειαζόταν για να επιβιώσει εκεί – άλλοτε την τέχνη του πολέμου και άλλοτε την αγριάδα της επιτυχίας και του ανταγωνισμού – παρέβλεπε τη συναισθηματική ΄΄ επένδυση ΄΄ στην οικογένειά του.
Οι άνδρες στην πλειονότητά τους δείχνουν να αγνοούν την ιστορία και την εξελικτική πορεία του φύλου τους στο διάβα της ιστορίας. Ακόμη λιγότεροι είναι εκείνοι που έχουν συνειδητοποιήσει πόσο εγκλωβισμένοι παραμένουν σε στερεότυπα και πεποιθήσεις που απαγορεύουν την ανάπτυξη και έκφραση της ευαίσθητης και ανθρώπινης πλευράς τους. Τα διφορούμενα μηνύματα για την έννοια του ανδρισμού, που κυριαρχούν σήμερα, ακροβατούν ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο, δημιουργώντας στους άνδρες σύγχυση και αγωνία. (Μπαρμπαλιού, 2017).
Στη σημερινή συγκυρία, ως θεραπευτές, παρατηρούμε ότι παρότι ο σύγχρονος άνδρας φοβάται, δεν παύει να θέλει να γνωρίσει τον εαυτό του και να βρει την εσωτερική του πυξίδα, η οποία θα του δείξει τον δρόμο προς την ψυχική ισορροπία και την πληρότητα. Αναζητά όλο και συχνότερα τρόπους για να απαλλαγεί από τα βαρίδια του παρελθόντος του, να διεκδικήσει το μέλλον του με λιγότερες ενοχές, αλλά και με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία.
Τον συναντάμε πλέον να αψηφά στερεότυπα και κοινωνικές προσδοκίες, να ασκεί επαγγέλματα που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν κατεξοχήν γυναικεία (ψυχολόγος, νηπιαγωγός κ.α), να συμμετέχει σε θεραπευτικές ομάδες και σε ομάδες γονέων, να μελετά και να ανοίγει την ψυχή του στην οικογένεια, στη σύντροφο και στους φίλους του.
Ο πιο ασφαλής δρόμος προς τη σύνθεση του ολοκληρωμένου άνδρα περνά μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, σμιλεύεται μέσα από την αλληλεπίδρασή του με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, όπως με τη σύντροφο, τα παιδιά και την οικογένειά του, και διευκολύνεται με την αλλαγή και εξέλιξη των κοινωνικών δομών και θεσμών.
Τα ερεθίσματα που λαμβάνει πλέον ο Έλληνας άνδρας από τη σύγχρονη πραγματικότητα είναι πολλά, με αποτέλεσμα να οικειοποιείται έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τη ζωή του, τις σχέσεις του, την καθημερινότητά του. Μέσα από τις πολυάριθμες τηλεοπτικές εκπομπές, τα αναρίθμητα βιβλία και άρθρα σε περιοδικά και το διαδίκτυο που ασχολούνται με θέματα ψυχικής υγείας, ο άνδρας έρχεται σε επαφή με καινούργιες έννοιες και όρους που αφορούν την ψυχική του κατάσταση και φαίνεται να ανταποκρίνεται θετικά. Απαλλαγμένος από τον φόβο τού να θεωρηθεί αδύναμος και ευάλωτος, έχοντας επεξεργαστεί την εσωτερική του πραγματικότητα, και συμφιλιώνοντας τις αντιφατικές του πλευρές, είναι πλέον σε θέση να εκφράζει την αδυναμία και τις αγωνίες του. Ισορροπώντας μέσα του τη συνύπαρξη της ευαίσθητης με τη δυναμική πλευρά του θεωρεί ότι έχει πλέον το δικαίωμα στην πληρότητα έτσι ώστε να επιβιώσει συναισθηματικά, κυρίως σε μια σύγχρονη πραγματικότητα όπου οι αλλαγές των ρόλων των δύο φύλων έχουν μεγαλώσει τη μεταξύ τους απόσταση.
Σήμερα παρατηρούμε ότι η χειραφέτηση της γυναίκας φαίνεται να λειτούργησε απελευθερωτικά και για τον άνδρα, καθώς τον έφερε αντιμέτωπο με τον εαυτό του, αφού παράλληλα με τη φεμινιστική επανάσταση άρχισε δειλά - δειλά και ο προβληματισμός του γύρω από τις ανδρικές αξίες. Αυτό τον οδήγησε στη διαπίστωση ότι μάλλον έχει πολλά κοινά με το άλλο φύλο. Αυτή η διαπίστωση του επιτρέπει σταδιακά να απαλλαγεί από τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, τους φόβους και τους αυτοπεριορισμούς του, να ΄΄ επαναστατήσει΄΄ και να απαιτήσει το δικαίωμα στην πληρότητα. Σύμφωνα με τον Γάλλο κοινωνιολόγο Πρυνεντύ (1998), ΄΄ Ο καινούργιος άνδρας εξεγείρεται, απαιτεί το δικαίωμα να ΄΄είναι΄΄, το δικαίωμα στην πληρότητα (….), εκεί που η γυναίκα απαιτούσε ενσωμάτωση στην τάξη των πραγμάτων, ο καινούργιος άνδρας απαιτεί τη διάλυση της τάξης αυτής΄΄.
Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται παράλληλα με τις αλλαγές αυτές και μια μεγάλη στροφή των επιστημών στην κατανόηση και ερμηνεία της λειτουργικότητας των συναισθημάτων στη ζωή των ανθρώπων, συμβάλλοντας έμμεσα στην ενθάρρυνση της έκφρασής τους κυρίως από τον ανδρικό πληθυσμό. Η έννοια της ΄΄συναισθηματικής νοημοσύνης΄΄ διδάσκεται πλέον στα πανεπιστήμια και εντάσσεται ως εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε επιχειρήσεις παγκοσμίως. Ορίζεται από τους Salovey και Mayer (1990), ως η ικανότητα να μπορεί κάποιος να παρακολουθεί και να ρυθμίζει τα δικά του συναισθήματα αλλά και εκείνα των άλλων και να τα χρησιμοποιεί ως οδηγό για σκέψη και δράση, ανοίγοντας τον δρόμο στον Goleman να διευρύνει και να εντάξει την έννοια σε περισσότερα πεδία. Έτσι στο βιβλίο του Η Συναισθηματική Νοημοσύνη αναδεικνύει τους παράγοντες που επιδρούν σημαντικά στο ΄΄ευ ζην΄΄ των ανθρώπων. Ιδιότητες όπως η αυτοεπίγνωση, η επιμονή, η ενσυναίσθηση, ο έλεγχος των παρορμήσεων και η κοινωνική προσαρμοστικότητα, ο αλτρουισμός και η συμπόνια, συνθέτουν ένα είδος ευφυίας: τη συναισθηματική νοημοσύνη.
Λίγα χρόνια αργότερα ο Daniel Siegel, νευροβιολόγος – ψυχίατρος, ισχυρίζεται ότι τα γονίδια καθορίζονται από τις εμπειρίες, τονίζοντας ότι η νευρωνική πλαστικότητα του εγκεφάλου υποδηλώνει ότι η προσωπικότητά μας δεν είναι γενετικά προδιαγεγραμμένη, αλλά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εμπειρίες που αποκτούμε στη ζωή μας. Αν μάθουμε, επομένως, να συνδέουμε και να εναρμονίζουμε τα διαφορετικά κομμάτια του εαυτού μας (π.χ το νευρικό μας σύστημα και την κοινωνική μας αλληλεπίδραση με τους άλλους), μπορούμε να προχωρήσουμε εσωτερικά και διαπροσωπικά προς έναν ολοκληρωμένο και υγιή τρόπο ζωής.
Με όλες αυτές τις ραγδαίες αλλαγές δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε για έναν συγκεκριμένο τύπο ανδρισμού διότι αυτός βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη και διαρκή επαναπροσδιορισμό. Άλλωστε, η έννοια του ανδρισμού υπήρχε πάντα ως κοινωνική κατασκευή.
Σήμερα βλέπουμε να σκιαγραφείται πλέον ένα νέο προφίλ άνδρα. Ο ανδρισμός δεν ορίζεται πλέον μόνο με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την αρρενωπότητα τυλιγμένη στην αγριάδα του πολεμιστή και την επαγγελματική του επιτυχία. Σε αυτή τη φάση ο ανδρισμός ενστερνίζεται την τρυφερότητα του πατρικού ρόλου, εισάγοντας νέα ανθρωποκεντρικά στοιχεία στην ταυτότητα του άνδρα.
Σήμερα ειδικά, με τις κρίσιμες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, επώδυνες καταστάσεις, όπως η ανεργία και το διαζύγιο, τον φέρνουν αντιμέτωπο με τον εαυτό του, αλλά του δίνουν παράλληλα την ευκαιρία να δημιουργήσει και να επενδύσει σε κάτι πολύ πιο ουσιαστικό: στη σχέση με τα παιδιά του. Διανύουμε μια σημαντική περίοδο για την πορεία και εξέλιξη του άνδρα, που σαν σύγχρονος Οδυσσέας επιστρέφει στον οίκο του και μεταβαίνει σε μια καινούργια μορφή ύπαρξης και συνύπαρξης με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, δίνοντας διαφορετικό νόημα, μέσα από την πατρότητα, στην έννοια του ανδρισμού, προσφέροντας μια καινούργια προοπτική στις επόμενες γενιές (Μπαρμπαλιού, 2017).
Συγγραφέας: Ελισάβετ Μπαρμπαλιού, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια, Επιστημονική Υπεύθυνη ΚΕΣΥΨΕ
Βιβλιογραφία
- Μπαρμπαλιού, Ε. (2017). Η επιστροφή του άνδρα. Λύνοντας τη σιωπή αιώνων. Αθήνα: Πεδίο
- Πρυνεντύ, Ζ. (2008 [1998]). Το γυναικείο κίνημα και η γέννηση του νέου άνδρα: Προς μια εκθήλυνση των ηθών. Στο Ι. Ν. Παρασκευ-όπουλος, Η. Μπεζεβέγκης, Ν. Γιαννίτσας & Α. Καραθανάση (Επιμ.), Διαφυλικές Σχέσεις. Εισηγήσεις στο Σεμινάριο Κατάρτισης Εκπαιδευτικών-Στελεχών σε θέματα Σεξουαλικής Αγωγής και Ισό-τητας των Φύλων, τόμ. Β (σσ. 51 -55). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Goleman, D. (2011). H συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το <<ΕQ>> είναι πιο σημαντικό από το << ΙQ>> ; Αθήνα: Πεδίο
- Siegel, D. (2015) The developing mind. How relationships and the brain interact to shape who we are. New York : Guilford Press.
- Salovey, P., & Mayer, J.D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition and Personality, 9, 185-211
