Η ταυτότητα φύλου, όπως και κάθε ταυτότητα, είναι νοητική και κοινωνική κατασκευή η οποία διαμορφώνεται νωρίς στη ζωή του ατόμου, σε μια περίοδο κατά την οποία συνειδητοποιεί τις διαφορές των δυο φύλων και κατατάσσει τον εαυτό του στη μία ή στην άλλη κατηγορία.
Η έννοια της ταυτότητας είναι έννοια ψυχολογική. Σημαίνει το σύνολο των στοιχείων εκείνων που προσδίδει το άτομο στον εαυτό του, συμπεριλαμβανομένων της αίσθησης και της αντίληψης πως ανήκει σε μια κατηγορία με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συναισθήματα, συμπεριφορές και ρόλους. «Είναι το δυναμικό συνταίριασμα στοιχείων της προσωπικότητας με στοιχεία του κοινωνικού πλαισίου κατά τρόπο τέτοιο ώστε το άτομο να έχει μια αίσθηση συνοχής και συνέχειας».
Σύμφωνα με τον Erikson, η ταυτότητα δεν είναι ούτε στατική ούτε μονοδιάστατη. Υπάρχει επαγελματική ταυτότητα, θρησκευτική ταυτότητα, πολιτική ταυτότητα και σεξουαλική ταυτότητα. Επιπρόσθετα, μολονότι η εφηβική ηλικία θεωρείται η κρισιμότερη περίοδος για την διαμόρφωση της ταυτότητας, ο άνθρωπος επαναπροσδιορίζει τις ταυτότητές του αυτές καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Η ταυτότητα φύλου, όπως και κάθε ταυτότητα, είναι νοητική και κοινωνική κατασκευή η οποία διαμορφώνεται νωρίς στη ζωή του ατόμου, σε μια περίοδο κατά την οποία συνειδητοποιεί τις διαφορές των δυο φύλων και κατατάσσει τον εαυτό του στη μία ή στην άλλη κατηγορία. Έχουν προταθεί ποικίλες θεωρίες για τους μηχανισμούς ταύτισης και την επακόλουθη διαμόρφωση ταυτότητας φύλου.
Ο S.Freud αναπτύσσει τους μηχανισμούς της διαφοροποίησης και του προσεταιρισμού, για τα αγόρια και τα κορίτσια αντίστοιχα, και υποστηρίζει πως η επίλυση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος αποτελεί καταλυτικό παράγοντα στη διαμόρφωση ταυτότητας φύλου.
Αντιθέτως, οι θεωρητικοί της Κοινωνικής Μάθησης υπενθυμίζουν το ρόλο του περιβάλλοντος, τις διεργασίες της παρατήρησης και της μίμησης και τη συμβολή της αμοιβής στη μάθηση, και ισχυρίζονται πως τα αγόρια παρατηρούν και μιμούνται την αρσενική συμπεριφορά επειδή αμείβονται για αυτό, ενώ τα κορίτσια αμείβονταιγια τη θηλυκή (A.Bandura).
Η γνωστική-αναπτυξιακή προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στην ενεργό δόμηση της εμπειρίας από το ίδιο το παιδί, υποστηρίζει πως η ταύτιση επιτυγχάνεται μέσω της γνώμης. Εδώ, τα παιδιά πρώτα σχηματίζουν ένα σταθερό και μόνιμο σχήμα για το φύλο τους και ύστερα αποφασίζουν τι τους παρέχει αμοιβή σε σχέση με αυτό. Ο L. Kohlberg, βάσει της νοητικής διεργασίας, ανέπτυξε τρία στάδια που συντελούν στη διαμόρφωση ταυτότητας φύλου: προσδιορισμός της βασικής ταυτότητας φύλου, σταθερότητα του ρόλου του φύλου και μονιμότητα του ρόλου του φύλου.
Η συνδυασμένη προσέγγιση για τη διαμόρφωση ταυτότητας, με κύριους εκφραστές τους C. L. Martin & C. F. Halverson, αναφέρεται σε συνδυασμένους μηχανισμούς παρατήρησης, μίμησης και δημιουργίας σχημάτων. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία του Σχήματος του Φύλου, το περιβάλλον επηρεάζει έμμεσα τα παιδιά μέσω ενός σχήματος που καθοδηγεί τον τρόπο που επιλέγουν και ανακαλούν πληροφορίες και παρέχει ένα μοντέλο συμπεριφοράς.
Τοιουτοτρόπως, το σχήμα φύλου είναι ένα νοητικό μοντέλο που περιέχει πληροφορίες και για τα αρσενικά και για τα θηλυκά, και η ανάπτυξη και επεξεργασία αυτού του σχήματος εν τέλει οδηγεί στην ανάπτυξη και διαμόρφωση της ταυτότητας φύλου.
Εμπειρικές μελέτες έχουν αποδείξει επανελειμμένα την αναγκαιότητα συγκερασμού των παραπάνω θεωριών για την καλύτερη κατανόηση αυτής της πολύπλοκης διεργασίας. Άλλα εμπειρικά δεδομένα για το ρόλο του φύλο στη νηπιακή ηλικία δείχνουν πως η διαφοροποίηση φύλου σε εκείνη τη φάση διαφαίνεται και από τους διαφορετικούς τρόπους παιχνιδιού που αναπτύσσουν τα αγόρια και τα κορίτσια, καθώς και στην τάση των μικρών παιδιών να επιλέγουν άτομα του ίδιου φύλου για να παίξουν και να συναναστραφούν.
Βιβλιογραφία:
Arnot, M. (2006). Διαδικασίες Αναπαραγωγής του Φύλου. Εκπαιδευτική θεωρία και φεμινιστικές πολιτικέ,. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Cole, M., & Cole, S.R. (2001). Η ανάπτυξη των παιδιών. Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη κατά τη νηπιακή και μέση παιδική ηλικία (τ.B΄), Αθήνα: Τυπωθήτω – Γ. Δάρδανος.
Μαραγκουδάκη, Ε. (2003). Εκπαίδευση και διάκριση των φύλων. Παιδικά αναγνώσματα στο Νηπιαγωγείο. Αθήνα: Οδυσσέας.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Beal, C.R. (1994). Boys and Girls: The Development of Gender Roles. New York: McGraw-Hill.
Griffith Working Papers in Pragmatics and Intercultural Communication 2, 1 (2009), 51-61
Kohlberg, L.A. (1966). A cognitive– developmental analysis of children’s sex role concepts and attitudes. In E.E. Maccoby (Ed.), The development of sex differences (pp. 82–173). Stanford, CA: Stanford University Press.
