Ο Νοέμβριος είναι ο μήνας που αφιερώνεται στην ευαισθητοποίηση για την υγεία των ανδρών, με το κίνημα Movember και την Παγκόσμια Ημέρα του Άνδρα, στις 19 Νοεμβρίου, να αναδεικνύουν τη σημασία της ανδρικής ψυχικής και σωματικής ευεξίας. Στο πλαίσιο του φετινού θέματος “Men’s Health Champions – Πρωταθλητές της Υγείας των Ανδρών”, το άρθρο εξετάζει τον ρόλο της ψυχοθεραπείας ως μέσον, αφ’ ενός για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας των ανδρών και αφ’ ετέρου για την επίτευξη της συναισθηματικής τους ολοκλήρωσης.
Η Ανδρική Ταυτότητα και οι Διαχρονικές Προκλήσεις
Ανέκαθεν οι άνδρες έριχναν περισσότερο βάρος στον δημόσιο βίο, μαθαίνοντας, αναγκαστικά, αυτά που έπρεπε για να επιβιώσουν στους κόλπους του. Εντρυφούσαν, συνεπώς, άλλοτε στην τέχνη του πολέμου και άλλοτε στην αγριάδα της επιτυχίας και του ανταγωνισμού, παραβλέποντας, ταυτόχρονα, να «επενδύσουν» στις λειτουργικές σχέσεις με την οικογένεια και να καλλιεργήσουν αρμονική επαφή με τον εαυτό τους.
Με ενσωματωμένα, κατ’ επέκταση, στη συμπεριφορά τους τα χαρακτηριστικά και τις δεξιότητες, πρώτα του κυνηγού, αργότερα του πολεμιστή και στη συνέχεια του εργαζόμενου – κουβαλητή, ενός ρόλου που εκπληρωνόταν, μόνο, όταν παρείχαν τροφή και ασφάλεια στο σπιτικό τους, διαμορφώθηκε μια διαχρονική, διαχωριστική πραγματικότητα που ήθελε τον άνδρα, απόλυτα και αποκλειστικά, προσανατολισμένο στον εξωτερικό κόσμο.
Ως εκ τούτου, οι άνδρες ακόμα δυσκολεύονται να απαλλαγούν από τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, τις συμπεριφορές και τις δυσλειτουργικές σχέσεις του παρελθόντος, στερώντας, παράλληλα, από τον εαυτό τους την ευκαιρία να αντιληφθούν βαθύτερα και να καλύψουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, ώστε να μπορέσουν να ωριμάσουν συναισθηματικά. Παραμένουν, επομένως, μόνοι και ανολοκλήρωτοι, αδυνατώντας να κατανοήσουν και να συγκεράσουν όλες τις πλευρές του εαυτού τους.
Στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό άλλωστε, επιβιώνει η κοινωνική, πατριαρχική μάθηση που επιτάσσει την καταστολή των συναισθημάτων, η οποία, αν και οικεία, καθίσταται ιδιαίτερα στρεσσογόνος, δρώντας επιζήμια στην ψυχική και σωματική τους υγεία.
Μια Προσαρμογή γεμάτη Δυσκολίες
Παράλληλα, τα διφορούμενα μηνύματα για την έννοια του ανδρισμού, που κυριαρχούν σήμερα, ακροβατώντας ανάμεσα στο παλιό και στο καινούργιο εγκλωβίζουν περισσότερο τους άνδρες, δημιουργώντας τους περαιτέρω σύγχυση και αγωνία.
Αντιλαμβανόμαστε επομένως ότι η προσαρμογή των ανδρών σε αυτή τη νέα εποχή φαντάζει, μάλλον, πιο δύσκολη από ποτέ.
Στέκουν σαστισμένοι, δυσκολευόμενοι να διαχειριστούν τις ραγδαίες και πολυεπίπεδες αλλαγές, που έχουν επιφέρει στον ρόλο τους οι κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές μεταβολές, από τη μεταπολίτευση και έπειτα, η γυναικεία δηλαδή χειραφέτηση και ισχυροποίηση, το συναινετικό διαζύγιο και οι πολυεπίπεδες κρίσεις των τελευταίων ετών, με προεξάρχουσες την οικονομική κρίση και την πανδημία.
Ο Άνδρας στο «Μικροσκόπιο»
Μέσα σε αυτό το γενικευμένο σκηνικό ανδρικής αποδυνάμωσης, μεγάλη είναι η ανησυχία των επαγγελματιών υγείας, παγκοσμίως, για την ευαλωτότητα των ανδρών, τόσο σε σωματικό, όσο και σε ψυχικό πεδίο.
Όλο και πιο συχνά, ειδικοί από διάφορους επιστημονικούς κλάδους, που συμβάλλουν με το έργο τους στην κατανόηση του ανδρικού ψυχισμού, παρουσιάζουν ενδιαφέροντα ευρήματα αναφορικά με τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, την ψυχοσωματική υγεία, τη συμπεριφορά, αλλά και τις σύγχρονες ανάγκες του άνδρα.
Στο ίδιο πλαίσιο παρατηρείται συνολικά μια μεγάλη διεπιστημονική στροφή προς τη διερεύνηση, την κατανόηση και την ερμηνεία της λειτουργικότητας των συναισθημάτων, ενθαρρύνοντας έμμεσα, κυρίως τον ανδρικό πληθυσμό, στην έκφρασή τους.
Και αυτό διότι οι άνδρες αγωνίζονται καθημερινά να απαλύνουν τα αναδυόμενα, οδυνηρά και ανεπεξέργαστα συναισθήματα, φόβου, θυμού, αδυναμίας και ενοχών που τους κατακλύζουν, λόγω των αλλαγών, παλεύοντας, την ίδια στιγμή, να ξορκίσουν οποιαδήποτε μορφή θηλυκότητας ενδέχεται να κουβαλούν, αφού αυτή εκλαμβάνεται ως απειλή για το ανδρικό οικοδόμημα. Κατ’ επέκταση, ντύνοντας το κορμί τους με περίσσεια στιβαρότητα και σκληράδα, ωθούνται σε φυγή προς τα «καταφύγια», που επινοήθηκαν από τους ίδιους και από τις διάφορες εκφράσεις εξουσίας στο διάβα των αιώνων.
Τα Καταφύγια των Ανδρών
Δίνοντας διαχρονικά τις μάχες τους στον έξω κόσμο, οι άνδρες νιώθουν άβολα και αδέξια στο οικογενειακό περιβάλλον, αφού δεν εκπαιδεύτηκαν ποτέ στη συνεργατικότητα, το μοίρασμα των ευθυνών του σπιτιού και στο μεγάλωμα των παιδιών. Συν τοις άλλοις, η μη αναγνώριση της προσφοράς τους, έτσι όπως τουλάχιστον εκείνοι την προσδοκούν και η αίσθηση αποξένωσης που εισπράττουν από τη γυναίκα, αλλά και τα παιδιά τους – τα οποία, λόγω της μακράς απουσίας του πατέρα, στρέφονται αποκλειστικά στη μητέρα για συναισθηματική επαφή – απομακρύνουν τους άνδρες, όλο και περισσότερο, από την οικογενειακή εστία.
Πέραν των παραπάνω δυσκολιών, μια ακόμα αιτία, εξαιτίας της οποίας οι άνδρες αδυνατούν να βρουν λιμάνι στο σπίτι τους είναι τα αντιφατικά συναισθήματα που τους κατακλύζουν και τους εξουθενώνουν, διότι, ενώ στην εργασία τους μπορεί να νιώθουν επιτυχημένοι και να λαμβάνουν αναγνώριση, στο σπίτι τους αισθάνονται αποδυναμωμένοι ή περιττοί. Αυτή η κατάσταση, αναπόφευκτα, τους γεννά την ανάγκη να αναζητήσουν τρόπους ώστε να καλύψουν την ασυνέπεια που υπάρχει στη ζωή τους.
Παραφωνία που αποπειράται να γεφυρωθεί με την υπερβάλλουσα προσήλωση στην εργασία, τη δραστηριοποίησή τους σε πολιτικές οργανώσεις, τη συμμετοχή τους σε extreme sports, την ανάλωση του χρόνου τους στα καφέ και τις εξέδρες των γηπέδων, αλλά και μέσω της έντονης σεξουαλικής δραστηριότητας, του αλκοόλ και των ουσιών. Εκφάνσεις που, στο σύνολό τους, αντιπροσωπεύουν μερικά από τα καταφύγια των ανδρών.
Παράλληλα, με κάποιες από τις παραπάνω περιπτώσεις καταφυγίων επιχειρείται να καλυφθεί εκείνη η αίσθηση του “ανήκειν”, η ανάγκη του δηλαδή να αποτελεί μέλος μιας ομάδας με κοινούς στόχους, νόμιμης ή παράνομης, και να του επιτραπεί να νιώσει κοντά με τα υπόλοιπα μέλη, παρέχοντάς του τη δυνατότητα να εκφράζεται, με τον παλιό, οικείο τρόπο, χωρίς τον φόβο της κριτικής ή της αμφισβήτησης. Με τον τρόπο όμως αυτόν οι ουσιαστικές ανθρώπινες ανάγκες του για επαφή, συνεργατικότητα, επικοινωνία και τρυφερότητα παραμένουν ακάλυπτες. Αλγεινό αποτέλεσμα αυτού του κενού είναι, όταν όλες αυτές οι αυτοσχέδιες λέμβοι της «σωτηρίας» του βουλιάζουν, να βρίσκεται, ο σύγχρονος άνδρας, αντιμέτωπος με το φάσμα του υπαρξιακού αφανισμού, το οποίο σε ορισμένες ακραίες περιπτώσεις τον οδηγεί, μέσα στην αποδιοργάνωσή του, σε πράξεις νοσηρής παθογένειας, που μαστίζουν την εποχή μας, όπως οι γυναικοκτονίες.
Η Επαφή με την Ψυχοθεραπεία: Ο Άνδρας διεκδικεί το Δικαίωμά του στην Πληρότητα
Όλο και συχνότερα διαφαίνεται, ωστόσο, ότι μια τέτοια αδιέξοδη και τραυματική διαδρομή δεν αποτελεί μονόδρομο, αφού ανακαλύπτονται άλλες πιο πρόσφορες και επωφελείς επιλογές για τον σύγχρονο άνδρα.
Σημαντικό ρόλο προς αυτή την ανακάλυψη, διαδραματίζει η πληθώρα ερεθισμάτων, αναφορικά με θέματα ψυχικής υγείας, που λαμβάνει πλέον ο Έλληνας άνδρας, μέσα από τις πολυάριθμες τηλεοπτικές εκπομπές, το θέατρο και την τέχνη γενικότερα, από τα αναρίθμητα βιβλία, αλλά και τα άρθρα, που όλο και συχνότερα κάνουν την εμφάνισή τους στα περιοδικά και στο διαδίκτυο. Μέσα από αυτά έρχεται σε επαφή με καινούργιες έννοιες και όρους, που αφορούν την ψυχική του κατάσταση, και μοιάζει να ανταποκρίνεται θετικά και να οικειοποιείται σταδιακά έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τη ζωή, τις σχέσεις και την καθημερινότητά του.
Συνδυαστικά, φαίνεται ότι η γυναικεία χειραφέτηση, πέραν της αποδυνάμωσης που του προξένησε, λειτούργησε και με έναν τρόπο απελευθερωτικό για τον άνδρα, καθώς τον έφερε αντιμέτωπο με τον ίδιο του τον εαυτό. Η εξέλιξη αυτή, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο, Ζακύ Πρυνεντύ, βοήθησε στο να αρχίσει ο προβληματισμός του αναφορικά με τις ίδιες του τις ανδρικές αξίες, οδηγώντας τον στη διαπίστωση ότι έχει, μάλλον, πολλά κοινά με το άλλο φύλο. Οικειοποιούμενος, συνεπώς, έννοιες όπως η τρυφερότητα, η αγάπη και η ειρήνη διεκδικεί, με τη σειρά του, το δικαίωμά του στην πληρότητα.
Έτσι, παρότι φοβάται, αρχίζει να θέλει να γνωρίσει τον εαυτό του βαθύτερα και να βρει την εσωτερική του πυξίδα, η οποία θα του δείξει τον δρόμο προς την ψυχική ισορροπία. Αναζητά, επομένως, τρόπους για να απαλλαγεί από τα βαρίδια του παρελθόντος, που τον κρατούν εγκλωβισμένο σε στερεότυπα και πεποιθήσεις. Προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του και να ατενίσει το μέλλον με αισιοδοξία, αναπτύσσοντας και εκφράζοντας την ευαίσθητη και ανθρώπινη πλευρά του. Ακολουθώντας τα σημεία των καιρών, αντιλαμβάνεται σταδιακά ότι ο πιο ασφαλής δρόμος προς τη ποθούμενη σύνθεση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας περνά μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία.
Ένα Ταξίδι μετ’ Εμποδίων
Η διαδρομή αυτή, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε στρωμένη με ροδοπέταλα. Οι περισσότεροι άνδρες δεν βρίσκουν συνήθως λόγο να απευθυνθούν σε ειδικό, παρά μόνο όταν μια κατάσταση ή ένας άνθρωπος τούς σπρώξει προς αυτή την κατεύθυνση. Πολλοί προτιμούν «να χαθούν» στα «σκοτεινά μονοπάτια» της κατάθλιψης, της μοναξιάς και των εξαρτήσεων, παρά να ζητήσουν βοήθεια. Αυτό αλλάζει μόνο όταν πειστούν ότι δεν έχουν εναλλακτική λύση. Κάποιες φορές, η σύντροφός τους αποτελεί την κινητήρια δύναμη για να κάνουν το πρώτο βήμα. Κάποιες άλλες πάλι παρακινούνται όταν ένα μέλος της οικογένειάς τους, κυρίως ένα παιδί, παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα και σπανιότερα από τη δική τους ανάγκη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, όταν το πάρουν απόφαση, οι άνδρες χτυπούν με αγωνία την πόρτα του ειδικού, χωρίς να εκλείπει βέβαια, τουλάχιστον εξ αρχής, η επιφύλαξή τους.
Δεν αποκλείεται ωστόσο, ακόμα και τότε, να νιώσουν ταπεινωμένοι ή ηττημένοι, ερμηνεύοντας την έκκληση για βοήθεια ως σαφές σημάδι αδυναμίας. Τέτοια συναισθήματα αναξιότητας, ντροπής, καθώς και η αίσθηση της αποτυχίας να φέρουν εις πέρας τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις τους, που τα συνοδεύει, τούς προκαλούν συνήθως αμηχανία και άγχος, κάνοντας τους περισσότερους άνδρες απρόθυμους και επιφυλακτικούς να ξεκινήσουν ή να συνεχίσουν τη θεραπεία.
Το θεραπευτικό ταξίδι, συχνά, τρομάζει τον άνδρα λόγω των άγνωστων διαδρομών που το χαρακτηρίζουν. Κουβαλώντας στις αποσκευές του τον κοινωνικό του ρόλο, με όλα τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά της αυτονομίας, της λογικής και της πρακτικής επίλυσης των δυσκολιών που τον διέπουν, διστάζει, όπως είναι φυσικό, όταν καλείται να ανοιχτεί και να εξωτερικεύσει τα μύχια της ψυχής του. Έχοντας κοινωνικοποιηθεί, ώστε να γίνει, ο ίδιος, οδηγός και χειριστής της ζωής του, ο άνδρας, αισθάνεται άβολα, όταν κάποιος άλλος φαίνεται να παίρνει στα χέρια του τα ηνία.
Συνεπώς, η αντίσταση του άνδρα στην κατανόηση της καινούργιας οπτικής, που προσφέρει η ψυχοθεραπεία, συναντάται συχνά στην κλινική πρακτική. Άνδρες εξεγερμένοι, που δεν φοβήθηκαν να αντικρούσουν ορδές βαρβάρων, θεριά, φουρτούνες και αμέτρητους άλλους κινδύνους, τρομάζουν να αντικρύσουν τον καλά κρυμμένο, πληγωμένο και στερημένο εαυτό τους.
Η κατάδυση στα εσώτερα της ψυχής, άλλωστε, εκεί που βρίσκεται ο καλά κρυμμένος βωμός των αναρίθμητων θυσιών δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο άνδρας δυσκολεύεται να προχωρήσει και να απαλλαγεί από σκέψεις, συναισθήματα, δυσλειτουργικές σχέσεις ή συμπεριφορές που τον ταλαιπωρούν, εάν πρώτα δεν σιγουρευτεί για την αποτελεσματικότητα αυτού του «άγνωστου τρόπου σκέψης», που του προτείνει ο δρόμος αυτός.
Ψυχοκοινωνικές Διεργασίες που Επηρεάζουν το Αίτημα για Θεραπεία
Οι Addis και Mahalik (2003), έχοντας μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο η αρρενωπότητα επηρεάζει την πρόθεση του άνδρα να ζητήσει βοήθεια, παραθέτουν πέντε ψυχοκοινωνικές διεργασίες, μέσω των οποίων ο ίδιος φιλτράρει την απόφασή του.
1. Η αντίληψή του για τη φυσιολογικότητα του προβλήματος.
– «Είναι το πρόβλημά μου φυσιολογικό;»[1]
2. Η αντίληψή του περί εγωκεντρικότητας του προβλήματος.
– «Είναι το πρόβλημα κυρίαρχο χαρακτηριστικό του εαυτού μου; »
3. Η πιθανότητα ανταπόδοσης.
– «Θα έχω την ευκαιρία να ανταποδώσω;»
4. Τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών ομάδων στις οποίες ανήκει.
– «Πώς θα αντιδράσουν οι άλλοι, εάν ζητήσω βοήθεια;»
5. Η αντίληψή του για την απώλεια ελέγχου.
– «Τι θα χάσω, αν ζητήσω βοήθεια;»
H ευθυγράμμιση του άνδρα με κάποιες από αυτές τις διεργασίες θεωρείται ότι επηρεάζει, θετικά ή αρνητικά κατά περίπτωση, την πιθανότητα να ζητήσει βοήθεια.
Πιο συγκεκριμένα, οι εν λόγω ερευνητές αναφέρουν, ότι ένας άνδρας είναι λιγότερο πιθανό να αναζητήσει βοήθεια για προβλήματα που θεωρεί ασυνήθιστα, ιδίως όταν τα αντιλαμβάνεται ως κυρίαρχα χαρακτηριστικά της ταυτότητάς του ή όταν κοινωνικές ομάδες ανδρών, στις οποίες εντάσσεται, προωθούν αξίες αυτονομίας ή άλλους κανόνες που υποβάλλουν αυτό το πρόβλημα ως ασύνηθες. Επίσης, η πιθανότητα αναζήτησης βοήθειας περιορίζεται, εάν θεωρήσει, ο άνδρας, σημαντικότερη από το μέγεθος της βοήθειας, που μέσω της θεραπείας δύναται να πάρει, την ενδεχόμενη απόρριψή του από ένα σημαντικό για εκείνον κοινωνικό σύνολο ή τη συμφωνία του με τον ανδρικό, στερεοτυπικό κανόνα. Περιορισμός που ενισχύεται, αν νοιώσει ότι η αυτονομία του θυσιάζεται στον βωμό αυτής της βοήθειας.
Θεραπευτική Αφύπνιση και Οικογενειακή Ομοιόσταση
Η ψυχοθεραπεία, σε κάθε περίπτωση, μοιάζει να ταρακουνά τα θεμέλια των βαθιά ριζωμένων αντιλήψεων, που εμποδίζουν τον άνδρα να εξελιχθεί, στρέφοντάς τον να αφουγκραστεί και να συνειδητοποιήσει αλήθειες ανατρεπτικές. Λόγω αυτού, αρκετές φορές, το «ταξίδι» μένει στα μισά, όταν, προτού προλάβει να φτάσει στον προορισμό του, πολλοί από τους βαθιά κρυμμένους φόβους του παρελθόντος ξυπνούν και απειλούν τη θεραπευτική πορεία, με αποτέλεσμα ο θεραπευόμενος, όχι σπάνια, να επιλέξει τη διακοπή της, διατηρώντας έτσι την οικεία στο οικογενειακό του σύστημα «ομοιόσταση», τη διαχρονική, με άλλα λόγια, λειτουργία και «ισορροπία» του.
Βασική προϋπόθεση, επομένως, για να επωφεληθεί ο άνδρας από τη θεραπευτική διαδικασία είναι πρώτιστα να συνειδητοποιήσει και να αποδεχτεί το γεγονός ότι χρειάζεται βοήθεια. Να αντιληφθεί, δηλαδή, ότι σήμερα, περισσότερο από ποτέ, θεωρείται επιβεβλημένη ανάγκη η κατανόηση του εαυτού, η βαθύτερη νοηματοδότηση της ζωής και της ύπαρξής του, αλλά, κυρίως, η ανασυγκρότηση της κατακερματισμένης ταυτότητάς του για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τη ζωή με ελπίδα και αισιοδοξία.
Κοινές Ανδρικές Θεματικές Ενότητες της Θεραπευτικής Διαδρομής
Παρά τις όποιες δυσκολίες, μέσα από την κλινική μου ιδιότητα και την άμεση συνδιαλλαγή μου με τους άνδρες, παρατηρώ πως συντελείται, σταδιακά, μια νέα «ανδρική κοσμογονία», κατά την οποία η στείρα και διχοτομημένη ανδρική οντότητα ανακατασκευάζεται σε μια νέα, πιο συμφιλιωμένη και ολοκληρωμένη εκδοχή της.
Καθώς τα χρόνια περνούν, όλο και περισσότεροι, κυρίως νέοι στην ηλικία άνδρες, παίρνουν την απόφαση, με δική τους ευθύνη, να αναζητήσουν τον καλά κρυμμένο εαυτό τους, υπερβαίνοντας τις κυρίαρχες νόρμες και πεποιθήσεις που τους θέλουν δυνατούς και άτρωτους.
Αφηγούμενοι την ιστορία τους στο «ντιβάνι» της ψυχοθεραπείας, οι σύγχρονοι Έλληνες άνδρες μοιάζουν να κουβαλούν, ασυνείδητα, στις πλάτες τους ολόκληρη τη δαιδαλώδη ιστορία του τόπου μας. Έρχονται έτσι συχνά αντιμέτωποι, πέραν των καθαρά προσωπικών τους, με θέματα, που αφορούν, βιώματα και συλλογικές μνήμες, ελκόμενα από παλαιότερες εποχές, τα οποία, προσκρούοντας στη συνεχώς μεταλλασσόμενη κοινωνική πραγματικότητα, ενισχύουν τη σύγχυσή τους.
Το αρχείο μου βρίθει από δεδομένα και καταγραφές θεραπευόμενων, οι οποίοι, όντες απόγονοι ανδρών που βίωσαν τα δεινά αυτού του τόπου, (πολέμους, φτώχια, μεταναστεύσεις), και ως εκ τούτου ατσάλωσαν, εξ ανάγκης, το προσωπείο του άτρωτου, θεώρησαν χρέος τη θυσία του εαυτού, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των αγαπημένων άλλων.
Εστιάζοντας στις αφηγήσεις των ανδρών, καθώς και στους τρόπους επικοινωνίας τους, διαπιστώνω ότι κάθε καινούργια ιστορία, παρότι διαφορετική και ξεχωριστή, ενέχει πολλά κοινά στοιχεία με την προηγούμενη και έναν κεντρικό άξονα σιωπής και απουσίας να διέπει τις σχέσεις των ανδρών αυτών με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής τους.
Μέσα στην κατάθεση της ψυχής τους, απηχεί ξεκάθαρα το τραύμα που δημιούργησαν, εξαιτίας των προαναφερθέντων συνθηκών, αφ’ ενός η φυσική ή συναισθηματική απουσία του πατέρα τους από τη ζωή τους και αφ’ ετέρου η συγχωνευμένη σχέση που έχει, ως συνέπεια, δημιουργηθεί με τη μητέρα τους. Παράγοντες ιδιαίτερα επιβαρυντικοί, οι οποίοι συγκαθορίζουν, σε μεγάλο βαθμό, την περαιτέρω προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξή των ανδρών, αναχαιτίζοντας τη δημιουργικότητά τους, καθώς και τη συναισθηματική τους αυτονόμηση.
Παρά ταύτα, με την εξέλιξη της θεραπείας, οι αντιστάσεις κάμπτονται και οι άνδρες μοιράζονται τους φόβους τους, μιλώντας για τη μοναξιά, τις αγωνίες και τα διλήμματά τους. Προσεγγίζουν, με αυτόν τον τρόπο, τη δυσκολία τους να απεμπλακούν συναισθηματικά από τις συγχωνευμένες σχέσεις στην πατρική τους οικογένεια, την ταυτόχρονη ανάγκη τους να χτίσουν, πλέον, υγιείς και λειτουργικές σχέσεις, τόσο με την οικογένεια που δημιουργούν, όσο και με το περιβάλλον τους, μα πάνω απ’ όλα την αδυναμία τους να εκφράζουν και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα συναισθήματά τους.
Παράλληλα, έρχονται στο φως οι φόβοι, οι ενοχές και τα αδιέξοδά τους μπροστά στις σύγχρονες πολυεπίπεδες εξελίξεις, (λ.χ. παγκοσμιοποίηση, οικονομική κρίση, ανεργία, πόλεμοι, προσφυγικό, κρίση θεσμών και αξιών, υγειονομική και περιβαλλοντική κρίση, βία και ακρότητες), τις οποίες αδυνατούν να διαχειριστούν, κατακλυζόμενοι, ως εκ τούτου, από επώδυνες σκέψεις που ενίοτε εκτονώνονται μέσα από κρίσεις πανικού, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις ή και καταθλιπτικούς κύκλους, προκαλώντας τους, κατά συνέπεια, αίσθημα κενού, ματαιότητας, και οδηγώντας τους στην απόσυρση από ζωτικές λειτουργίες και ανθρώπινες ανάγκες.
Αξιοσημείωτο ωστόσο, και πολύ αισιόδοξο, πρέπει να θεωρείται το γεγονός ότι οι νέοι άνδρες που αυτοβούλως προσέρχονται, στις μέρες μας, στη θεραπεία, φέρνουν αιτήματα περισσότερο συνειδητοποιημένα και ξεκάθαρα , όπως π.χ., η αντιμετώπιση της κοινωνικής τους συστολής και της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης, (λόγω της ανεργίας, του μειωμένου εισοδήματος, αλλά κυρίως λόγω των αλλαγών στους ρόλους των δύο φύλων), η δυσκολία τους να φλερτάρουν, να διεκδικήσουν ή να διαχειριστούν μια σχέση, καθώς και η αρνητική τους αυτοεικόνα, η οποία επηρεάζεται από τα ανδρικά πρότυπα, που, συν τοις άλλοις, προβάλλονται από τα ΜΜΕ. Άλλες θεματικές, που κάμπτουν πλέον τη σιωπή των ανδρών, αφορούν προβλήματα εξαρτήσεων, αλλά και σεξουαλικής φύσης, δείχνοντας, παράλληλα, πως σταδιακά κατανοούν ότι πραγματική δύναμη θεωρείται, πλέον, να μπορεί ο άνδρας να μιλήσει για τις αδυναμίες του, χωρίς να τις κρύβει και να τις προσπερνά, ώστε να μπορέσει να τις διαχειριστεί και να τις μετουσιώσει, εν τέλει, σε αναπτυξιακές ευκαιρίες.
Τα Οφέλη της Ψυχοθεραπείας
Μπορεί οι άνδρες, όπως ήδη συζητήσαμε, να αμφισβητούν συχνά την αναγκαιότητα ή ακόμα και την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας, προβάλλοντας ισχυρές άμυνες και αντιστάσεις, όταν όμως την εμπιστευτούν η εξέλιξή τους μπορεί να είναι συγκλονιστική.
Η θεραπευτική διαδικασία προσφέρει στον άνδρα ένα ασφαλές περιβάλλον, μέσα στο οποίο μπορεί να γνωρίσει πτυχές του εαυτού του, που μέχρι εκείνη τη στιγμή παρέμεναν αθέατες. Καθώς εμβαθύνει περισσότερο στα θέματα που τον απασχολούν, αποκτά επίσης μια σφαιρικότερη αυτοεικόνα και δημιουργεί τις προϋποθέσεις που του επιτρέπουν να διατηρεί υγιείς και ισορροπημένες διαπροσωπικές σχέσεις.
Με σύμμαχο έναν θεραπευτή/-τρια εξοικειωμένο/-η να αφουγκράζεται και να αναγνωρίζει τις βαθύτερες ανάγκες του άνδρα, θα ανακτήσει την πίστη στον εαυτό και στις δυνάμεις του, διευρύνοντας ταυτόχρονα τον ορίζοντα της ζωής του. Ο/η θεραπευτής/-τρια, αφού λάβει υπόψη τις ανησυχίες και τους φόβους του, που ξεπροβάλλουν, όπως το να στιγματιστεί ή να υποχρεωθεί να αλλάξει, κάνοντας πράγματα παρά τη θέλησή του, θα τον καθησυχάσει με τη στάση και τον τρόπο του και θα ανοίξει έναν σίγουρο δίαυλο επικοινωνίας μαζί του, που θα επιτρέψει την αποκάλυψη και την επεξεργασία, ακόμα και των πιο σκοτεινών πλευρών του ανδρικού ψυχισμού.
Μεθοδολογικά μιλώντας, χρειάζεται πάντοτε να προηγείται ένας αριθμός ατομικών συναντήσεων, κατά τη διάρκεια των οποίων, μέσα από τη γνωριμία και την εξοικείωση, δημιουργείται η θεραπευτική σχέση εμπιστοσύνης, όπου αναδύονται και διερευνώνται οι βαθύτερες ανάγκες του θεραπευόμενου. Βάσει αυτών, προωθείται εν συνεχεία η συμμετοχή του σε μια μεικτή θεραπευτική ομάδα ανδρών και γυναικών, με τις οποίες για δεκαετίες έχω ασχοληθεί, λόγω του αξιοσημείωτου θεραπευτικού τους οφέλους, δεδομένου πως η μεικτή ομάδα, λειτουργώντας σαν μια ασφαλής κοινωνική και οικογενειακή προσομοίωση, παράγει, μέσω των διαφυλικών καθρεφτισμάτων, ένα πρώτο, «συνθετικό», διορθωτικό περιβάλλον.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών θα βοηθήσει τον άνδρα να αμβλύνει τους φόβους και να συνειδητοποιήσει τις ανάγκες του σε σχέση με το άλλο φύλο. Θεματική, που τον βασανίζει και τον μπλοκάρει ποικιλοτρόπως.
Μέσα σε μια μεικτή θεραπευτική ομάδα, λύνοντας τη σιωπή αιώνων, σμιλεύεται σημαντικά, ο άνδρας, από τη αλληλεπίδρασή του με το άλλο φύλλο και συμβολικά, μέσω των καθρεφτισμάτων, με τις σημαντικές γυναίκες της ζωής του (τη μητέρα, τη σύζυγο, την αδελφή κ.α.). Διευρύνεται, κατ’ επέκταση, ο συναισθηματικός του κόσμος και αμφισβητούνται, συνεπώς, ευκολότερα και αποτελεσματικότερα τα στερεότυπα και οι αντιλήψεις αιώνων για τους ρόλους και τις σχέσεις των δύο φύλων, προάγοντας μια αρμονική συμπόρευση διανθισμένη με αμοιβαίο σεβασμό και ευχαρίστηση.
Διαπιστώνουμε, επομένως, ότι αυτή η θεραπευτική προσέγγιση, διευκολύνει τον ανδρικό ψυχισμό, μέσα από τα ερεθίσματα που λαμβάνει, να πορευτεί απελευθερωμένος σε έναν σύγχρονο και εξελισσόμενο κόσμο.
Βρίσκοντας τη συμπόνια στο Χάος: Ένα Θεραπευτικό Παράδειγμα
Χαρακτηριστική, όλων των παραπάνω, είναι η περίπτωση ενός άνδρα, σαράντα ετών, όπου, σε φάση βαθιάς συνειδητοποίησης, κατά τη θεραπεία του, παραδέχτηκε ότι: «Παλαιότερα τη θεραπευτική διαδικασία τη θεωρούσα χάσιμο χρόνου, βλέποντας τη γυναίκα μου, η οποία είχε ξεκινήσει να αναζητά λύσεις μέσα από αυτόν τον δρόμο (…).
Πίστευα ότι ήμουν συγκροτημένος άνθρωπος. Νόμιζα ότι μπορούσα να τα αντιμετωπίσω όλα, ότι έλεγχα τις καταστάσεις της ζωής μου, ότι ήμουν καλά (…), μόνος μου μεγάλωσα άλλωστε.
Τώρα πια, κατάλαβα ότι τα πράγματα δεν ήταν, έτσι, όπως τα πίστευα.
Μέσα μου κουβαλούσα μεγάλο θυμό, τόσο μεγάλο που ορισμένες φορές γινόταν ανεξέλεγκτος και καταστροφικός, και με οδηγούσε να κάνω επικίνδυνα πράγματα, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια μου τη ζωή. Εκεί κάπου φοβήθηκα (…)
Μέσα από το πρόβλημα του γιου μου, το οποίο τελικά με έφερε εδώ, αναγκάστηκα να προχωρήσω και να αντιληφθώ ότι έκανα πράγματα πάνω-πάνω, επιφανειακά. Ήμουν σαν τους άλλους, δεν βάθαινα, τα πιο βαθιά πράγματα μέσα μου ήταν χάος!
Αυτό το συνειδητοποίησα, με τη βοήθεια της θεραπευτικής ομάδας στην οποία συμμετείχα, όπου η αποδοχή, η συμπόνοια και η στήριξη από πλευράς των συνοδοιπόρων μου – ανδρών και γυναικών – με απελευθέρωσαν και με λύτρωσαν. [2]
Συνειδητοποιώ ότι τα επόμενα χρόνια ο θυμός μου θα εκτονωνόταν με πολύ άσχημο τρόπο (…)[3]
Δεν ξέρω πού θα ήμουν τώρα χωρίς αυτή τη συνειδητοποίηση».
Αντί Επιλόγου
Εν κατακλείδι, αξιολογώντας την κρισιμότητα των καιρών, που μοιάζουν ασφυκτικοί, αδιέξοδοι και εξουθενωτικοί για τον σύγχρονο άνδρα, θεωρούμε ότι σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ο άνδρας χρειάζεται να προχωρήσει σε μια ολιστική αναθεώρηση της ζωής του.
Έχοντας ως οδηγό την εσωτερική του πυξίδα και μέσω των δυνατοτήτων που του παρέχει η ψυχοθεραπευτική διαδικασία, χρειάζεται, με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία, να αναζητήσει τον δρόμο προς την ψυχική ισορροπία και την πληρότητα, διεκδικώντας ένα μέλλον χωρίς ενοχές.
Διανύουμε, σε κάθε περίπτωση, μια σημαντική περίοδο για την πορεία και εξέλιξη του άνδρα, που σαν σύγχρονος Οδυσσέας επιστρέφει στον οίκο του και μεταβαίνει σε μια καινούργια μορφή ύπαρξης και συνύπαρξης με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του. Δίνοντας διαφορετικό νόημα στην έννοια του ανδρισμού, που δεν ορίζεται πλέον μόνο με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή τη στεφανωμένη από τις δάφνες του πολεμιστή και την επαγγελματική του επιτυχία, αρρενωπότητα, ενστερνίζεται τη φροντίδα του εαυτού του, μέσα από την ψυχοθεραπεία, αλλά και την τρυφερότητα του πατρικού του ρόλου, εισάγοντας νέα ανθρωποκεντρικά στοιχεία στην ταυτότητά του και προσφέροντας έτσι μια καινούργια προοπτική στις επόμενες γενιές.
Διαδρομή δύσκολη και επίπονη, αλλά ίσως τελικά να μην είναι τόσο μακρινή, όσο φαντάζει. Αν ο άνδρας την τολμήσει, μένοντας «δεμένος στο κατάρτι», θα καταφέρει, αγνοώντας τις σειρήνες των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων, να οδηγηθεί τελικά στη λυτρωτική Ιθάκη της πληρότητας.
Συγγραφέας: Ελισάβετ Μπαρμπαλιού, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, Οικογενειακή Θεραπεύτρια (ECP), Μουσικοθεραπεύτρια (GIM), Πρόεδρος & Επιστημονική Υπεύθυνη του Κέντρου Συστημικής Ψυχοθεραπείας και Έρευνας (ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Ε.)
Πηγές
- Addis, M.E.& Mahalik, J.R. (2003). Men, masculinity and the contexts of help seeking. American Psychologist, Vol. 58, No. 1, p. 5-14.
- Μπαρμπαλιού, Ελ., Η επιστροφή του άνδρα: Λύνοντας τη σιωπή αιώνων, Πεδίο, 2017
- Πρυνεντύ, Ζ. (2008 [1998]). Το γυναικείο κίνημα και η γέννηση του νέου άνδρα: Προς μια εκθήλυνση των ηθών. Στο: Ι. Ν. Παρασκευόπουλος, Η. Μπεζεβέγκης, Ν. Γιαννίτσας & Α. Καραθανάση (Επιμ.). Διαφυλικές Σχέσεις: Εισηγήσεις στο Σεμινάριο Κατάρτισης Εκπαιδευτικών – Στελεχών σε θέματα Σεξουαλικής Αγωγής και Ισότητας των Φύλων. Τόμος Β’(σσ. 51 -55). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[1] Αυτήν ακριβώς την αντίληψη περί φυσιολογικότητας, επηρεάζουν οι εκπομπές, τα βιβλία και τα άρθρα για την ψυχική υγεία.
[2] Μπαρμπαλιού, Ελ., Η επιστροφή του άνδρα: Λύνοντας τη σιωπή αιώνων, Πεδίο, 2017. σελ. 188.
[3] Βλ. Ενότητα: «Τα Καταφύγια των Ανδρών», γυναικοκτονίες.
