Η ζήλια μεταξύ αδερφών αποτελεί φυσιολογική εξέλιξη στο μεγάλωμα των παιδιών, που βοηθά στην ανάπτυξη διεκδικητικότητας. Τι γίνεται όμως όταν οι αντιδράσεις των παιδιών είναι δύσκολα διαχειρίσιμες; Πώς μπορεί να εκφραστεί υγιώς το συναίσθημα και να μετουσιωθεί σε κάτι θετικό;
Η ζήλεα ανήκει ανάμεσα στα φυσιολογικά ανθρώπινα συναισθήματα. Είναι εξαιρετικά ισχυρή, καθώς αποτελεί πρόσμιξη 3 βασικών συναισθημάτων: της αγάπης για το αντικείμενο της ζήλιας, του φόβου μη το χάσουμε, αλλά και του θυμού, όταν διακινδυνεύεται αυτό. Η ζήλια μεταξύ αδερφών αποτελεί φυσιολογική εξέλιξη στο μεγάλωμα των παιδιών, που βοηθά στην ανάπτυξη διεκδικητικότητας. Τι γίνεται όμως όταν οι αντιδράσεις των παιδιών είναι δύσκολα διαχειρίσιμες; Πώς μπορεί να εκφραστεί υγιώς το συναίσθημα και να μετουσιωθεί σε κάτι θετικό;
Ας δούμε αρχικά πώς μπορούμε να συμπεριφερθούμε απέναντι στο παιδί που ζηλεύει:
• Και οι δύο γονείς θα πρέπει να ασχολούνται εξίσου με όλα τα παιδιά, επισημαίνοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός παιδιού και καταβάλλοντας προσπάθειες να προσεγγίσουν και να κατανοήσουν το παιδί που ζηλεύει, χωρίς να το μειώνουν.
• Ζητήστε από το παιδί που ζηλεύει να σας πει τι ακριβώς νιώθει και συζητήστε μαζί του. Εξηγήστε ότι αυτό που αισθάνεται είναι ζήλια, λέγοντας οτι δεν είναι κακό να μη θέλει να μοιράζεται τα αγαπημένα του πρόσωπα και να αισθάνεται έτσι. Άλλωστε, η ζήλια είναι ένα συναίσθημα που έχει λόγο ύπαρξης και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «καλό» ή «κακό».
• Ρωτήστε το τι θέλει και ικανοποιήστε τις επιθυμίες του στο πλαίσιο της λογικής, χωρίς να το δωροδοκείτε ικανοποιώντας κάθε παράλογη απαίτησή του και χωρίς να υπεραπασχολείστε μαζί του παραμελώντας τελικά το άλλο παιδί!
• Ενθαρρύνετε το να αισθανθεί φιλικά και θετικά απέναντι στο αδερφάκι του. Τονίστε του τα θετικά που υπάρχουν στο να έχει κανείς αδέρφια.
• Δώστε του να καταλάβει ότι η αγάπη σας γι’ αυτό δεν είναι λιγότερη, ότι αγαπάτε όλα τα παιδιά εξίσου έστω κι αν ο χρόνος σας είναι μοιρασμένος και ότι το καθένα είναι κάτι ξεχωριστό για σας. Επιπλέον, να μπορεί να ζητάει χρόνο από τους γονείς αν του λείπουν, χωρίς να νιώθει ένοχα γι’ αυτό.
• Δείξτε του έμπρακτα την αγάπη σας και δώστε την προσοχή που έχει ανάγκη, υπενθυμίζοντάς του πως ακόμα το αγαπάτε και πως είναι καλό παιδί (οι πράξεις του είναι «κακές», όχι το ίδιο).
• Συζητήστε μαζί του και ανάλογες δικές σας εμπειρίες όχι μόνο ως παιδιά, αλλά και ως ενήλικοι, τονίζοντας τους τρόπους που βρήκατε να εκτονώσετε και να μετατρέψετε σε κάτι χρήσιμο το συναίσθημα αυτό.
• Αποφεύγετε να κάνετε συγκρίσεις μεταξύ των παιδιών, αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του καθενός και τονίζοντας ότι κάθε άτομο μπορεί να πετύχει σε διαφορετικούς τομείς.
• Να θυμάστε ότι όλα τα παιδιά θέλουν να δείχνουν ότι είναι δυνατά και πιο ικανά από τα άλλα. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μάθει να αντιμετωπίζει τους άλλους ισότιμα και δίκαια και όχι να επιδιώκει να τους κατατροπώσει.
• Προσανατολίστε το σε ασχολίες που θα το βοηθήσουν να κοινωνικοποιηθεί, όπως στον αθλητισμό, χωρίς να το υποχρεώνετε να έχει κοινούς φίλους με τα αδέρφια του.
Και με τον ερχομό νέου παιδιού;
– Ανάλογα με το επίπεδο αντίληψης, μπορείτε να μιλήσετε στο παιδί για τη γέννηση και τον ερχομό του νέου παιδιού. Έτσι τα παιδιά νιώθουν ότι συμμετέχουν στο σημαντικό νέο γεγονός για την οικογένεια που θα αλλάξει την κατάσταση όπως την γνωρίζουν, χωρίς να νιώθουν ότι παραμερίζονται ή ότι χάνουν κάτι.
– Μην απογοητεύεστε εάν αρχικά το μεγαλύτερο παιδί δεν δείχνει μεγάλη αγάπη στο μικρότερο αδελφάκι. Θα πρέπει να δείξετε στο μεγαλύτερο παιδί τι είναι επιτρεπτό και το τι όχι: ενίσχυση θετικών συμπεριφορών, αποφεύγοντας να δίνετε προσοχή στην αρνητική συμπεριφορά του (λάθος τρόπος να τραβήξει το ενδιαφέρον).
– Εξηγήστε του ότι οι ανάγκες του μωρού τον πρώτο καιρό είναι μεγάλες και ότι την ίδια προσοχή δίνατε και σ’ αυτό όταν ήταν μωρό, λέγοντάς του ότι δε μπορεί να κάνει τίποτε άλλο από το να αποδεχθεί αυτήν την κατάσταση. Μόνο έτσι ένα παιδί θα καταφέρει να ξεπεράσει σιγά σιγά τη ζήλια του, γεγονός που συμβαίνει συνήθως μετά τα πέντε πρώτα χρόνια ζωής.
– Προστατέψτε το μωρό, δείχνοντας στο μεγαλύτερο παιδί πως κατανοείτε τα αρνητικά συναισθήματά του, αλλά δεν επιτρέπετε σε καμία περίπτωση να τα κάνει πράξη. Μπορεί να εκδηλώσει με εναλλακτικούς τρόπους τη ζήλια (λεκτικά ή π.χ. με το να κακομεταχειρίζεται ένα παιχνίδι). Ωστόσο, μην αφήνετε τα δυο παιδιά εντελώς μόνα τους, ακόμα κι αν η ζήλια έχει ξεπεραστεί.
– Μετά τη γέννηση, θα πρέπει να κρατάτε τις ισορροπίες ως προς την προσοχή που απολαμβάνουν τα παιδιά όχι μόνο από εσάς, αλλά από όλους όσοι αποτελούν τον κοινωνικό περίγυρό τους. Γι’ αυτό μη συγκρίνετε τα παιδιά και προτρέψτε και το συγγενικό σας περιβάλλον να κάνει το ίδιο.
– Προτρέψετε το να αναλάβει ευθύνες – αν φυσικά το επιτρέπει η ηλικία του – απέναντι στο αδερφάκι του και επιβραβεύστε το. Ζητήστε του να το προσέξει, να το ταΐσει, να παίξει μαζί του και να το καθησυχάσει όταν κλαίει. Τα παιδιά χαίρονται όταν τους συμπεριφέρονται σαν ενήλικες.
– Παρατηρείστε τα παιδιά πως αλληλεπιδρούν. Εάν δείτε το μεγαλύτερο να μην έχει την επιθυμητή συμπεριφορά, πάρτε το μωρό και αποσπάστε την προσοχή του μεγαλύτερου με ένα τραγούδι, ένα παιχνίδι ή μια δραστηριότητα, ακόμα κι ένα σνακ. Με αυτό τον τρόπο θα αποφύγετε τα “ΜΗ”, “ΟΧΙ” που αποφέρουν την επιθετικότητα του παιδιού και όλα τα αρνητικά συναισθήματα.
– Κατά την είσοδο του παιδιού στο νηπιαγωγείο, βοηθήστε το παιδί να μην αισθανθεί ότι το στέλνετε σχολείο επειδή γεννήθηκε το μωρό.
– Μην “κατηγορείτε” το μωρό για όλα. Αποφύγετε εκφράσεις όπως “κάνε ησυχία, θα ξυπνήσεις το μωρό”, “δε μπορούμε να πάμε στο πάρκο τώρα, πρέπει να ταΐσω το μωρό”. Αντί αυτών πείτε: “τα χέρια μου είναι απασχολημένα τώρα”, “θα σε βοηθήσω σε πέντε λεπτά”, “θα πάμε στο πάρκο μετά το μεσημεριανό».
– Τέλος, προσπαθήστε να είστε υποστηρικτικοί. Δείξτε στο παιδί ότι κατανοείτε τα συναισθήματά του («τα πράγματα έχουν αλλάξει με το νέο μωρό/ Θα χρειαστούμε όλοι λίγο χρόνο για να συνηθίσουμε τη νέα κατάσταση»/ «καταλαβαίνω ότι θα θελες να πάμε ΤΩΡΑ στο πάρκο, αντί να περιμένουμε πρώτα να ξυπνήσει το μωρό»). Γενικά, χρησιμοποιείτε ήπιες εκφράσεις που φανερώνουν ότι αναγνωρίζετε τα συναισθήματα του παιδιού.
Και μερικές γενικές συμβουλές:
– Ας παρεμβαίνουμε στους καυγάδες όσο το δυνατό λιγότερο (συνηθίζουν έτσι να έχουν ακροατήριο). Η ζήλια και ο τσακωμός των παιδιών τα εκπαιδεύει για επίλυση προβλημάτων και χειρισμό των συναισθημάτων.
– Να παρεμβαίνετε μόνο σε έντονες διαμάχες: απαιτείστε το τέλος της διαμάχης, αρνηθείτε να ακούσετε οποιαδήποτε άποψη, αδιαφορήστε για το ποιος έχει δίκιο ή άδικο, συγκεντρωθείτε στο τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια, και περάστε το μήνυμα ‘περασμένα-ξεχασμένα’ (δίνοντας όμως χρόνο να εκφράσουν τα αρνητικά τους συναισθήματα). Με το να μην εστιάζουμε στον ένοχο και στην τιμωρία δημιουργούμε ισχυρότερους δεσμούς ανάμεσα στα αδέρφια, κάνοντάς τους να νιώθουν «σύμμαχοι».
– Επαινέστε τα για την συνεργατικότητά τους και τη προσπάθεια να λύσουν πιο ήρεμα τις διαφωνίες.
– Εφαρμόστε κανόνες στην οικογένεια, ώστε να αποφεύγονται οι καυγάδες (πχ: «όταν έχουμε θυμώσει χρειάζεται να το πούμε στον άλλον και να του εξηγήσουμε τι δεν μας αρέσει στη συμπεριφορά του, χωρίς ξύλο». Μπορούμε να φτιάξουμε και μία λίστα –αποδεκτή από όλα τα μέλη της οικογένειας- με το τι μπορούμε να πούμε και να κάνουμε όταν έχουμε θυμώσει- αν το επαναλάβουν, θυμίζουμε με ηρεμία και σταθερότητα τι έχουμε συμφωνήσει).
– Να αφιερώνετε λίγο χρόνο στο κάθε παιδί χωριστά.
– Προωθείστε διαφορετικά ενδιαφέροντα ώστε το κάθε παιδί να επιτύχει και να αναπτύξει αυτό που του αρέσει περισσότερο. Όταν τα ταλέντα ενός παιδιού αναγνωρίζονται και καλλιεργούνται, αυξάνεται η αυτοπεποίθηση του, διαχωρίζεται από τα αδέλφια του και μειώνεται η ζήλια.
– Θέστε τα όρια. Τα παιδιά είναι σημαντικό να μάθουν να σέβονται το ένα το άλλο. Τα δωμάτια είναι προσωπικοί χώροι και πρέπει να ζητάμε την άδεια για να μπούμε, το μεγαλύτερο παιδί δεν πρέπει να χτυπά το μικρότερο, αλλά ούτε και το μικρότερο να προκαλεί φασαρίες στο μεγαλύτερο.
– Θυμηθείτε ότι τα παιδιά μιμούνται ό,τι βλέπουν. Ανάλογα τους τσακωμούς που δει το παιδί στο σπίτι μέσα στο ζευγάρι των γονέων, θα αναπαράγει το ίδιο.
– Μην ξεχνάτε ότι δεν μπορείτε να αποφύγετε τις διαφωνίες ανάμεσα στα αδέρφια, αυτές δεν θα τελειώσουν ποτέ!
Η αγάπη, η υπομονή, η σταθερότητα, το ενδιαφέρον και τα όρια αποτελούν λέξεις κλειδιά. Με αυτούς τους τρόπους επιτυγχάνεται καλλιέργεια συναισθηματικής νοημοσύνης και ενσυναίσθησης, γεγονός που βοηθά κάθε πλευρά να εκφράσει αυτό που νιώθει, εποικοδομητικά και χωρίς ενοχές, στα πλαίσια ορίων που θεσπίζει η οικογένεια. Ας δεχτούμε το φυσιολογικό του συναισθήματος, αυξάνοντας του θετικούς τρόπους διαχείρισης και…όλα θα εξελιχθούν ομαλά!