Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν άγχος και η χρήση φαρμακευτικής αγωγής συνεχώς αυξάνεται. Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιστραφεί αυτή η κρίση; Μέρος της λύσης είναι και η προληπτική παρέμβαση για το άγχος στα παιδιά.
Περίπου 40 εκατομμύρια ενήλικες κάθε χρόνο, παρουσιάζουν μια διαταραχή άγχους. Τα ποσοστά αυξάνονται, ειδικότερα στους νέους όπως αυξάνεται ραγδαία και η χρήση φαρμάκων κατά του άγχους. Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιστραφεί αυτή η κρίση ψυχικής υγείας;
Μέρος της απάντησης, ίσως βρίσκεται στην πρώιμη θεραπεία των παιδιών που έχουν κίνδυνο να εκδηλώσουν άγχος αργότερα στη ζωή τους.
Πολλές έρευνες υποδηλώνουν ότι η πρώιμη θεραπεία των παιδιών, και των οικογενειών τους φυσικά, που διατρέχουν κίνδυνο για την εμφάνιση διαταραχών άγχους και κατάθλιψης, μπορεί να είναι βοηθητική ώστε να μη νοσήσουν από τις ψυχικές ασθένειες. Και η κίνηση με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο (και στον οικονομικό τομέα αλλά και στην αποφυγή μίας δυστυχισμένης ζωής) πιθανότατα θα επικεντρωθεί στο άγχος.
Οι διαταραχές άγχους είναι οι πιο συνηθισμένες ψυχικές διαταραχές και είναι από τις πρώτες που προκύπτουν. Μπορεί να εκδηλωθούν ακόμη και από την ηλικία των τριών ετών. Επίσης θεωρούνται όλο και περισσότερο ως αφετηρίες διάφορων ασθενειών. Η κατάθλιψη, η κατάχρηση ουσιών και ακόμη και η αυτοκτονική συμπεριφορά ξεκινούν συχνά από ένα άγχος που δεν μπορεί να ελεγχθεί.
Όταν υπάρχει ένας συγγενής πρώτου βαθμού – ένας γονέας ή ένας αδελφός, για παράδειγμα – με μια διαταραχή άγχους, τότε αυξάνεται ο κίνδυνος ενός ατόμου να αναπτύξει μία ψυχική ασθένεια μέχρι και πέντε φορές σε σχέση με εκείνη του γενικού πληθυσμού. Όταν ήμουν είκοσι ετών, διαγνώσθηκα με διαταραχή πανικού, μια ασθένεια που χαρακτηριζόταν από επανειλημμένα επεισόδια ταχυκαρδίας, δύσπνοιας και τρόμο που με πάγωνε. Σε μια περίοδο πριν από τη διάγνωσή μου, είχα σχεδόν παραλύσει από το φόβο: απουσίασα από τις τελικές εξετάσεις μου, δεν παρακολουθούσα τα μαθήματα και πέρασα περισσότερο από ένα μήνα με τρέμουλο στον καναπέ των γονιών μου. Από τότε παλεύω με το άγχος. Ο πατέρας μου παλεύει με την κατάθλιψη. Η θεία μου, με τη διπολική διαταραχή. Η γιαγιά μου άκουγε φωνές και κυριεύεται από παραισθήσεις: κάποτε προσπάθησε να κάψει το σπίτι με το σύζυγό της και τα παιδιά της μέσα. Πέρασε τρία χρόνια σε ψυχιατρική κλινική.
Η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε πρώιμα στάδια και θα μπορούσαν να περάσουν χρόνια πριν τα προγράμματα αυτά να γίνουν ευρέως διαθέσιμα στις οικογένειες, αλλά ορισμένα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κοννέκτικατ και του Πανεπιστημίου Johns Hopkins διεξήγαγαν μια θεραπεία οκτώ εβδομάδων για υγιή παιδιά, τα οποία είχαν τουλάχιστον έναν γονέα με διαταραχή άγχους. Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους, το 31% των παιδιών που δεν έλαβαν τη θεραπεία εμφάνισαν μια διαταραχή άγχους σε αντίθεση με το 5% των παιδιών που έλαβαν θεραπεία και εμφάνισαν τη διαταραχή.
Οι ερευνητές αναπτύσσουν επίσης προγράμματα για παιδιά προσχολικής ηλικίας τα οποία, λόγω των ντροπαλών και κοινωνικά επιφυλακτικών ιδιοσυγκρασιών τους, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν άγχος. Περίπου το1/3 έως το μισό αυτών των παιδιών με «συμπεριφορική καταστολή» θα εκδηλώσει αργότερα διαταραχές άγχους – πιο συχνά την κοινωνική διαταραχή άγχους – από την περίοδο της εφηβείας. Στα προγράμματα πρόληψης, συχνά συμμετέχουν και οι γονείς. Οι γονείς των αγχωτικών παιδιών, συχνά γίνονται ελεγκτικοί και υπερπροστατευτικοί σε μια προσπάθεια να διευκολύνουν το άγχος των παιδιών τους. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό στέλνει το μήνυμα ότι ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο μέρος και ότι τα παιδιά δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν μόνα τους.
Επίσης, όταν οι γονείς επιτρέπουν στα παιδιά τους να αποφεύγουν τις τρομακτικές ή καταστρεπτικές καταστάσεις, τα παιδιά έχουν λιγότερες ευκαιρίες να μάθουν να ελέγχουν το φόβο τους. Έτσι οι γονείς διδάσκονται να απέχουν από το να «σώζουν» τα αγχωτικά παιδιά τους και να τα βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τρομακτικές καταστάσεις.
Διαβάστε σχετικά: Πότε το παιδί μου πρέπει να δει ψυχολόγο;
Σε παρόμοια προγράμματα που εφαρμόζονται για παιδιά με δυσκολίες στην έκφραση της συμπεριφοράς τους, τα παιδιά εξασκούνται στο πως να κάνουν γνωριμίες, πώς να ζητούν από ένα άλλο παιδί να παίξει και να ρωτούν και να απαντούν σε ερωτήσεις. Μαθαίνουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να διαπραγματεύονται τις συγκρούσεις – χρησιμοποιώντας πρώτα μαριονέτες, οι οποίες μπορεί να είναι λιγότερο αγχωτικές. Τα παιδιά μαθαίνουν επίσης την βαθιά αναπνοή ή αυτό που το πρόγραμμα αποκαλεί «αναπνοή μπαλονιού», για να τα βοηθήσει στην αντιμετώπιση του άγχους. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ακόμη και από την ηλικία των τεσσάρων ετών, τα παιδιά που έχουν ντροπαλή συμπεριφορά, έχουν συχνά κακές κοινωνικές δεξιότητες, απορρίπτονται από τους συνομηλίκους τους και εσωτερικοποιούν αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό τους. «Προσπαθούμε να διακόψουμε όλη αυτή τη διαδικασία», δήλωσαν οι ερευνητές.
Στο ίδιο πρόγραμμα, ενώ τα παιδιά βρίσκονταν σε κύκλο και αλληλεπιδρούσαν, οι γονείς τους βρίσκονταν σε μια αίθουσα στην άλλη πλευρά του διαδρόμου, όπου διδάσκονται να αγνοούν την αγχωτική και αποφευκτική συμπεριφορά των παιδιών τους και να επαινούν την αυτοπεποίθηση. Οι γονείς μαθαίνουν επίσης για το πώς να δημιουργήσουν μια ιεραρχία φόβου για τα παιδιά τους, αποτελούμενη από βαθμιαία βήματα που κορυφώνονται σε έναν απώτερο στόχο. Για παράδειγμα, εάν ο τελικός στόχος για το παιδί τους είναι να ζητήσει από ένα άλλο παιδί να παίξουν μαζί, ένα πρώτο βήμα μπορεί να είναι να πει «γεια» στο άλλο παιδί. Η ιδέα είναι κάθε βήμα να είναι εφικτό, έτσι ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν εμπιστοσύνη. Οι γονείς μαθαίνουν για το πώς να δημιουργήσουν μία δεξιότητα αυτοπεποίθησης (η οποία βασικά είναι η θεραπεία έκθεσης). Βοηθούν τα παιδιά τους να εξασκήσουν δεξιότητες όπως να μιλούν με έναν δάσκαλο ή να κάνουν προφορικές ασκήσεις κατά τη διάρκεια της ομάδας.
Οι ερευνητές προσπαθούν να τονίσουν ότι δεν προσπαθούν να αλλάξουν τις προσωπικότητες αυτών των παιδιών, δηλαδή να μετατρέψουν τα ντροπαλά και εσωστρεφή παιδιά σε εξωστρεφή. «Το πρόβλημα είναι πραγματικά το κλειδί», λένε οι ψυχολόγοι. «Γνωρίζουμε πόσο σημαντικές είναι οι κοινωνικές σχέσεις στην ευτυχία και την επιτυχία των ανθρώπων στη ζωή και δεν θέλουμε η ντροπή και το άγχος τους να τα αποτρέψει από το να μην κάνουν τίποτα». Σε μια προηγούμενη πιλοτική μελέτη, το πρόγραμμα μείωσε τα συμπτώματα άγχους στα παιδιά με ντροπαλή συμπεριφορά. Πριν από τη θεραπεία, σχεδόν τα 3/4 των παιδιών πληρούσαν τα κριτήρια κοινωνικής αγχώδους διαταραχής. Στη συνέχεια, λιγότερο από το 1/3 πληρούσε τα κριτήρια.
Η κόρη μου στο νηπιαγωγείο ήταν πνευματώδης και χαρούμενη, είχε εμμονή με τη Mary Poppins και το ροζ σκούτερ της. Ήταν επίσης επιφυλακτική και προσεκτική. Δεν πήγαινε στα πάρτυ των συμμαθητών της και ενώ ήθελε να μάθει ένα όργανο μουσικής, φοβόταν. Τα δύο τελευταία χρόνια, έχει αποκτήσει αισθητά περισσότερη αυτοπεποίθηση. Βέβαια, αν υπάρχει κάτι που με ανησυχεί, είναι ο υπερμεγέθης φόβος της για πολλές παιδικές ταινίες. Δεν κοκαλώνει από φόβο μπροστά στα τέρατα και τους κακοποιούς, αλλά αντιπαθεί τους κακούς χαρακτήρες στην ταινία. Ανησυχώ ότι αυτοί οι φόβοι είναι ένα μεγάλο άγχος που έρχεται. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι φοβίες αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης άλλων αγχωδών διαταραχών και κατάθλιψης. Εγώ η ίδια είχα παιδική φοβία για τους κλόουν.
Έτσι, προσπάθησα να υιοθετήσω μερικές από τις στρατηγικές πρόληψης. Στην επόμενη παιδική ταινία που είδαμε στον κινηματογράφο με την κόρη μου, ενώ στην αρχή έκλαιγε για μία άσχημη σκηνή, της είπα να φύγουμε αλλά εκείνη μου ζήτησε να δούμε όλο το έργο. Στο τέλος είπα στην κόρη μου πόσο περήφανη, ήμουν για εκείνη.
Εκείνη τη στιγμή δεν ήμουν σίγουρη τι κατάφερα. Όπως και με τα υπόλοιπα πράγματα σχετικά με την ανατροφή της κόρης μου, που με βάζουν να αναρωτιέμαι αν τα κάνω καλά. Όμως μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, η κόρη μου, ο σύζυγός μου και εγώ παρακολουθούσαμε την πρώτη ταινία Ghostbusters του 1984. Και όταν παρουσιάστηκαν τα φαντάσματα στην οθόνη, ήμουν η μόνη που έκλεισα τα μάτια μου.
Διαβάστε σχετικά: Εκπαιδεύοντας τα παιδιά στη διεκδικητική συμπεριφορά | Bασιλική Παππά
Πηγή: time.com