Τι είναι το παραμύθι και γιατί είναι αναγκαίο στη ζωή του παιδιού;
Ο άνθρωπος ξεκινά το ταξίδι του στη ζωή, με όσα του δίνονται και του προικοδοτούνται…. και όσα του λείπουν….
Ο Jorge-Luis Borges αναφέρει ότι «Απ’ όλα τα εργαλεία του ανθρώπου, το πιο εκπληκτικό είναι, χωρίς αμφιβολία, το βιβλίο.
Τα άλλα είναι προεκτάσεις του σώματός του. Πχ. το μικροσκόπιο και το τηλεσκόπιο είναι προεκτάσεις της όρασής του, το τηλέφωνο, προέκταση της φωνής του, έχουμε επίσης το αλέτρι και το ξίφος, που είναι προεκτάσεις του χεριού του. Το βιβλίο, όμως, είναι άλλο πράγμα: το βιβλίο είναι η προέκταση της μνήμης και της φαντασίας του».
Ο Charles Dickens έλεγε ότι, Η Κοκκινοσκουφίτσα ήταν η πρώτη του αγάπη!. Ένιωθε ότι αν μπορούσε να την παντρευτεί, θα γνώριζε την τέλεια ευτυχία! Αυτή ήταν η δήλωση του που μας δείχνει ότι τα παραμύθια τον μάγευαν όπως και αμέτρητα εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο και σε όλες τις εποχές.
Δουλεύοντας στα πλαίσια του αντικειμένου της εργασίας μου, εκτός από τους ενήλικες, με οικογένειες και παιδιά, αλλά και απο την προσωπική μου εμπειρία ως παιδί πρωτίστως, όσο και με τη βοήθεια της ψυχανάλυσής μου στα πλαίσια της εκπαίδευσής μου, διαπίστωσα το πόση επιρροή έχουν επάνω στις παιδικές ψυχές τα παραμύθια.
Επιβεβαιώνονται όλες αυτές οι προσωπικές μου μαρτυρίες και από τη βιβλιογραφία και ιδιαίτερα από το μεστό σε νοήματα και υπέροχη γραφή βιβλίο, «Η Γοητεία των Παραμυθιών, του BETTELHEIM BRUNO, εκδ. Γλάρος.
Εν πολλοίς το βιβλίο πραγματεύεται και αναφέρει τα παρακάτω:
Αν θέλουμε να ζήσουμε, όχι απλως από στιγμή σε στιγμή, αλλά έχοντας πραγματική συνείδηση της ύπαρξής μας, τότε η μεγαλύτερη ανάγκη και το δυσκολότερο επίτευγμα είναι να βρούμε νόημα στη ζωή μας.
Κανείς δεν κατανοεί το νόημα της ζωής του ξαφνικά σε μία συγκεκριμένη ηλικία, ούτε ακόμη όταν έχει φτάσει στην ωριμότητα από άποψη χρονολογικής ηλικίας. Αν κατακτήσει αυτό το νόημα σημαίνει ότι έχει κάνει ένα επίτευγμα και έχει πετύχει τη ψυχολογική ωριμότητα ως κατάληξη μίας μακράς εξέλιξης.
Σε αντίθεση με τον αρχαίο μύθο, η σοφία δεν ξεπηδά πλήρως αναπτυγμένη όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία, αλλά οικοδομείται βήμα βήμα ξεκινώντας από το ΜΗ λογικό. Αυτό είναι και το δυσκολότερο καθήκον των γονέων στην ανατροφή του παιδιού, να το βοηθήσουν να βρει νόημα στη ζωή.
Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζονται πολλές εμπειρίες που συνοδεύουν την ανάπτυξη, έτσι ώστε να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του και στη συνέχεια να μπορεί να κατανοεί και τους άλλους και να δημιουργήσει αμοιβαία ικανοποιητικές σχέσεις. Για να βρει κάποιος το βαθύτερο νόημα, πρέπει να γινει ικανός να υπερβεί τα στενά όρια της εγωκεντρικής του ύπαρξης και να πιστέψει πως η συμβολή του στη ζωή θα είναι σημαντική, αν όχι άμεσα, τουλάχιστον στο μέλλον.
Για να μην είναι στο έλεος των ιδιοτροπιών της ζωής, πρεπει να αναπτύξει τις εσωτερικές δυνάμεις του, ώστε τα συναισθήματά του, η φαντασία του και η νόησή του να αλληλουποστηρίζονται αμοιβαία. Τα θετικά αισθήματα μας δίνουν τη δύναμη να αναπτύξουμε τη λογική μας. Μονάχα η ελπίδα για το μέλλον μπορεί να μας στηρίζει στις αντιξοότητες που αναπόφευκτα θα συναντήσουμε.
Τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από την επίδραση αφενόςτων γονέων και αφετέρου της πολιτιστικής κληρονομιάς, αφού αυτή μεταβιβάζει καλύτερα τις πληροφορίες.
Είναι έντονο το φαινόμενο, τα αλφαβητάρια, να είναι γραμμένα για να διδάσκουν τις αναγκαίες γνώσεις ανεξάρτητα από το νόημα, το οποίο συνήθως είναι ρηχό απλά διασκεδάζοντας το παιδί.
Η απόκτηση ικανοτήτων στις οποίες περιλαμβάνεται η ικανότητα ανάγνωσης, υποβαθμίζεται όταν αυτό που έχει το παιδί να διαβάσει, δεν προσθέτει κάτι σημαντικό στη ζωή του.
Όλοι έχουμε την τάση να εκτιμούμε τη μελλοντική αξία μίας δραστηριότητας στη βάση αυτού που μας προσφέρει τώρα. Όμως αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το παιδί, που πολύ περισσότερο από τον ενήλικο ζει στο παρόν και παρά τα άγχη του για το μέλλον του, έχει τις πιο ασαφείς αντιλήψεις για το τι μπορεί να απαιτεί το μέλλον αυτό.
Η ιδέα ότι η εκμάθηση της ανάγνωσης μπορεί να το κάνει ικανό αργότερα να εμπλουτίσει τη ζωή του, βιώνεται ως υπόσχεση κενή περιεχομένου, όταν οι ιστορίες που ακούει εκείνη τη στιγμή είναι κενές..
Το χειρότερο γνωρισμα αυτών των παιδικών βιβλίων είναι ότι εξαπατούν σχετικά με το τι θα έπρεπε να κερδίσει από την εμπειρία του σε σχέση με τη λογοτεχνία, όπως πρόσβαση στο βαθύτερο νόημα αναλόγως του συγκεκριμένου αναπτυξιακού σταδίου που βρίσκεται.
Για να κρατήσει μία ιστορία το ενδιαφέρον του παιδιού πρέπει να το διασκεδάζει και να ξυπνά την περιέργεια του.
Όμως για να πλουτίσει τη ζωή του, πρέπει να
- κεντρίζει τη φαντασία του,
- να το βοηθά να αναπτύξει τη νόησή του
- να ξεκαθαρίζει τα συναισθήματά του,
- να εναρμονίζεται με τα άγχη του,
- να αναγνωρίζει πλήρως τις δυσκολίες του,
- ενώ ταυτόχρονα να υποδεικνύει λύσεις στα προβλήματα που το αναστατώνουν.
Κανένα είδος παιδικής λογοτεχνίας με σπάνιες εξαιρέσεις, δε μπορεί να εμπλουτίσει και να ικανοποιήσει το παιδί καθώς και τον ενήλικα, όσα τα λαϊκά παραμύθια.
Αυτό κάνουν τα παραμύθια όπου σε ένα πρώτο επίπεδο, ελάχιστα διδάσκουν για τις ειδικές συνθήκες της ζωής στη σύγχρονη μαζική κοινωνία. Όμως, απο αυτά μπορούμε να μάθουμε για τα εσωτερικά προβλήματα των ανθρώπων και για τις σωστές λύσεις.
Το κάθε παιδί σε κάθε στιγμή της ζωής του είναι εκτεθειμένο στην κοινωνία στην οποία ζει οπότε και σίγουρα θα μάθει να αντιμετωπίζει τις συνθήκες της – μόνο όμως με την προυπόθεση ότι του το επιτρέπουν οι εσωτερικές του δυνάμεις.
Χρειάζεται διαπαιδαγώγηση, που μόνο εμμέσως, του παρουσιάζει τα πλεονεκτήματα της ηθικής συμπεριφοράς κι όχι με αφηρημένες ηθικές έννοιες, αλλά περισσότερο δείχνοντας αυτό που φαίνεται απτά όρθό.
Το παραμύθι, πέρα από το ψυχαγωγικό και τον παιδαγωγικό ρόλο που έχει για το παιδί, «μιλάει» με έναν ξεχωριστό τρόπο στη ψυχή του.
Παρόλο που στην εποχή μας η δύναμη της εικόνας είναι αδιαμφισβήτητηκαι το παιδί από πολύ νωρίς εκτίθεται και εξοικειώνεται με την εικόνα και την οθόνη, το παραμύθι ακόμα γοητεύει το παιδί.
Τα παραμύθια μεταφέρουν σημαντικά μηνύματα στο συνειδητό, στο προσυνειδητό και στο ασυνείδητο και μιλούν στο υπό εκκόλαψη ΕΓΩ του.
Πολλοί γονείς πιστεύουν ότι πρέπει να παρουσιάσουν στο παιδί μόνο ευχάριστες εικόνες που εκπληρώνουν επιθυμίες και σχετίζονται με τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων. Όμως η ζωή δεν είναι πάντοτε φωτεινή!
Το δίδαγμα του Φρόϋντ ήταν ότι μονάχα παλεύοντας θαρραλέα εναντίον δυνάμεων που φαίνονται συντριπτικά υπέρτερες, μπορεί ο άνθρωπος να αντλήσει νόημα από την ύπαρξή του.
Το παιδί χρειάζεται περισσότερο από όλους μας, υποδείξεις με συμβολική μορφή.
Οι ασφαλείς ιστορίες δεν αναφέρονται σε αρνητικά στοιχεία όπως τη μοναξιά, το θάνατο, τα γηρατειά, τις διακρίσεις, ούτε την επιθυμία για αιώνια ζωή.
Ενώ τα πραγματικά παραμύθια μιλούν γι αυτά, π.χ. με στην ιστορία των αδελφών Γκρημ «Τα τρία φτερά», όπου ο βασιλιάς, γέρος πια, ήθελε ο γιος που θα φέρει καλύτερα σε πέρας κάποια αποστολή, να γίνει και βασιλιάς μετά το θάνατό του.
Εδώ τίθεται ένα υπαρξιακό πρόβλημα με συντομία και ακρίβεια. Αυτό επιτρέπει στο παιδί να συλλάβει το πρόβλημα στην ουσιαστικότερη μορφή του καθώς απλοποιούνται όλες οι καταστάσεις,
Το κακό υπάρχει παντού όπως και το καλό, όπως συμβαίνει και στη ζωή, όπου απαιτείται πάλη για τη λύση.
Όπως και στα αμοραλιστικά παραμύθια, π.χ στον παπουτσωμένο γάτο, όπου ο ήρωας πετυχαίνει χάρη στην απάτη, δίνει στο παδί την ελπίδα ότι εκόμη και ο πιο ταπεινός μπορεί να πετύχει στη ζωή του!
Πώς «μιλάει» το παραμύθι στην παιδική ψυχή;
Τα σημερινά παιδιά δε μεγαλώνουν πια στην ασφάλεια μίας διευρυμένης οικογένειας ή μίας κοινότητας με στενούς δεσμούς μεταξύ των μελών της.
Οπότε είναι σημαντικό να δώσουμε στο σύγχρονο παιδί εικόνες ηρώων οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να βγουν ολομόναχοι στον κόσμο και μολονότι αρχικά αγνοούν που θα καταλήξουν, βρίσκουν ασφαλή μέρη, ακολουθώντας το σωστό δρόμο με βαθιά εσωτερική εμπιστοσύνη.
Ο ήρωας των λαϊκών παραμυθιών, ή και γενικότερα των ποιοτικών παιδαγωγικών, προχωρεί ένα διάστημα μόνος, όπως συχνά απομονωμένο ή μόνο νιώθει το σύγχρονο παιδί.
Ο ήρωας βοηθιέται χάρη στην επαφή του με άλλα πρόσωπα – άρα βρίσκει βοήθεια μέσα από κάτι πολύ σημαντικό, μέσα από σχέσεις – ή και μέσα από πρωτόγονα πράγματα όπως ένα δέντρο, ένα ζώο, στοιχεία με τα οποία ένα παιδί νιώθει πιο κοντά από ό,τι οι περισσότεροι ενήλικες.
Το παιδί πείθεται ότι μπορεί να νιώθει αποδιωγμένο, ή αδικημένο, ή βασανισμένο, αλλά, στην πορεία της ζωής θα καθοδηγηθεί βήμα βήμα και θα βρει βοήθεια όταν τη χρειαστεί.
Τα παραμύθια κατορθώνουν να μεταδώσουν με ποικίλες μορφές στο παιδί αυτό ακριβώς το μήνυμα, ότι
- ο αγώνας εναντίον σοβαρών δυσκολιών στη ζωή είναι αναπόφευκτος. Είναι ουσιαστικό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, όμως αν κάποιος δε λιγοψυχήσει και αντιμετωπίσει απρόσμενες και συχνά άδικες δοκιμασίες, τότε κυριαρχεί σε όλα τα εμπόδια και στο τέλος αναδεικνύεται νικητής.
Αυτά τα θαυμαστά πρόσωπα και γεγονότα των παραμυθιών είναι βέβαιον ότι ασκούν μία βαθιά διαπλαστική επίδρασή επάνω στο κάθε δημιουργικό πνεύμα του παιδιού.
Όπως και ο Dickens παρατήρησε από την προσωπική του εμπειρία ως παιδί, οι εικόνες των παραμυθιών βοηθούν τα παιδιά, στο δυσκολότερο και ωστόσο πιο σημαντικό και ικανοποιητικό καθήκον: να αποκτήσουν ωριμότερη συνείδηση για να τιθασεύσουν τις χαοτικές πιέσεις και άγχη του ασυνειδήτου τους!
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Ελευθερίας-Έρης Κεχαγιά
