Στο ερώτημα “ποιος παίρνει τις αποφάσεις στην οικογένεια;”, οι περισσότεροι γονείς θα απαντήσουν με φυσικότητα πως οι ίδιοι το κάνουν.
Οι σημερινοί γονείς ανατράφηκαν σε μια πιο άκαμπτη κοινωνία όπου οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων ακολουθούσαν την πυραμίδα της εξουσίας: από τους ανώτερους στους κατώτερους. Μια οικογένεια χαρακτηρίζεται ως δημοκρατική όταν όλα της τα μέλη έχουν ίσες ευκαιρίες για συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να μπερδεύουμε την ισοτιμία με την ισότητα. Είναι δεδομένο πως οι γονείς και τα παιδιά δεν έχουν ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Με τον όρο, λοιπόν, ισοτιμία εννοούμε ότι τα παιδιά είναι ισότιμα με τους γονείς τους, σε ότι αφορά την αξία τους ως άνθρωποι. Για να επιτευχθεί αυτή η ισοτιμία στην οικογένεια, προτείνεται η εφαρμογή των τακτικών συγκεντρώσεων.
Ο Ρούντολφ Ντράικωρς (Rudolf Dreikurs, 1897–1972) ήταν ένας Αμερικανός ψυχίατρος, ο οποίος ανέπτυξε περαιτέρω την θεωρία του Άλφρεντ Αντλέρ για την ατομική ψυχολογία, σε ένα σύστημα κατανόησης των σκοπών της κακής διαγωγής των παιδιών και της ενθάρρυνσης της συνεργατικής συμπεριφοράς χωρίς την χρήση αμοιβής ή τιμωρίας. Ο ίδιος εισήγαγε, επιπλέον, την έννοια του οικογενειακού συμβουλίου.
Το οικογενειακό συμβούλιο είναι μια συνάντηση όλων των μελών της οικογένειας ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τα θέματα που συζητιούνται είναι οι επιθυμίες, τα παράπονα, τα σχέδια και γενικά οποιοδήποτε θέμα αφορά την οικογένεια. Είναι μια καλή ευκαιρία να προγραμματιστούν οι διασκεδάσεις της οικογένειας και να μοιραστούν οι ευχάριστες εμπειρίες. Στην πρώτη συγκέντρωση, οι γονείς οφείλουν να εξηγήσουν τους σκοπούς και τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν σε κάθε συνάντηση και να ρωτήσουν τα παιδιά αν ενδιαφέρονται. Αν τα παιδιά συμφωνήσουν, τότε στις επόμενες συγκεντρώσεις θα πρέπει να διαβάζονται τα πρακτικά της προηγούμενης συνάντησης, να γίνεται ανασκόπηση των προηγούμενων θεμάτων αξιολογώντας την αποτελεσματικότητα των αποφάσεων που ελήφθησαν, να συζητιόνται τα νέα θέματα και, στο τέλος, να συνοψίζονται όσα ειπώθηκαν, επαναλαμβάνοντας τις αποφάσεις και τις δεσμεύσεις που συμφωνήθηκαν.
Πως μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη, όμως, το οικογενειακό συμβούλιο; Αρχικά είναι σημαντικό η οικογένεια να συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένη ώρα και μέρα. Σε κάθε συμβούλιο θα πρέπει να έχουν μοιραστεί οι ευθύνες και ο καθένας με την σειρά του να αναλάβει τον συντονισμό της συζήτησης. Ένας από τους γονείς μπορεί να αναλάβει τον ρόλο του συντονιστή την πρώτη φορά, για να δώσει το παράδειγμα της διαδικασίας που θα ακολουθείται. Οι αρμοδιότητες του συντονιστή είναι 1. Διάρθρωση. Χωρίς μια συγκεκριμένη διάρθρωση τα μέλη έχουν την τάση να ξεφεύγουν από το θέμα. 2. Γενίκευση. Τα μέλη πολλές φορές δεν αναγνωρίζουν ότι έχουν κοινά προβλήματα. Για να γενικευτεί ένα πρόβλημα, ο συντονιστής μπορεί να ρωτήσει “ποιος άλλος αισθάνεται έτσι;”. 3. Επαναφορά. Ο συντονιστής πρέπει να ζητάει συνεχώς από τα μέλη την γνώμη τους για να αποφεύγεται η μονοπώληση της συζήτησης από συγκεκριμένα άτομα. 4. Καταιγισμός ιδεών. Ο συντονιστής θα πρέπει να δίνει στα μέλη ευκαιρίες να μοιραστούν όλες τις ιδέες που έχουν, ακόμη και αυτές που φαίνονται εξωπραγματικές. 5. Ανακεφαλαίωση. Ο συντονιστής πρέπει να ανακεφαλαιώνει όχι μόνο στο τέλος τα θέματα που συζητήθηκαν, αλλά και κατά την διάρκεια της συγκέντρωσης. 6. Δεσμεύσεις. Ο συντονιστής θα πρέπει να εξασφαλίσει την υπόσχεση όλων των μελών ότι θα τηρήσουν τις αποφάσεις που ελήφθησαν. 7. Απευθείας αλληλεπίδραση. Ο συντονιστής πρέπει να αποφεύγει τον ρόλο του μεσάζοντα και να ζητάει από τα μέλη να απευθύνονται κατευθείαν μεταξύ τους.
Σε κάθε συγκέντρωση, επίσης, θα πρέπει να κρατούνται πρακτικά, ώστε να υπάρχει ένα κείμενο των θεμάτων και των αποφάσεων που ελήφθησαν. Προγραμματισμός της διάρκειας του συμβουλίου θα πρέπει να γίνεται από όλους. Η διάρκεια καλό θα είναι να μην υπερβαίνει την μία ώρα και όταν υπάρχουν μικρά παιδιά τα 20-30 λεπτά. Ο συντονιστής είναι υπεύθυνος για την ακριβή έναρξη και λήξη της συνάντησης. Ακόμη, όλα τα μέλη θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να υποβάλλουν προτάσεις και να μπορούν να αναφερθούν σε θέματα που είναι σημαντικά για αυτά. Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να τονιστεί ότι οι συγκεντρώσεις δεν αποτελούν πεδίο διαπληκτισμών. Καλό θα ήταν να τεθεί από την αρχή σαν κανόνας των συμβουλίων, ότι τα παράπονα θα γίνονται δεκτά μόνο εφόσον αυτός που παραπονιέται έχει τη διάθεση να βρει και λύσεις. Επιπλέον, κάθε συμφωνία που θα γίνεται, θα ισχύει μέχρι το επόμενο συμβούλιο (στις περισσότερες περιπτώσεις είναι μετά από μια εβδομάδα). Αν κάποιο μέλος δεν τηρήσει την συμφωνία, θα υποστεί τις συνέπειες που είχατε συμφωνήσει στο τελευταίο συμβούλιο. Αν μέσα στην εβδομάδα κάποιος εκφράσει παράπονα για την απόφαση που ελήφθη, θα πρέπει να περιμένει μέχρι το επόμενο συμβούλιο. Επίσης, οι συγκεντρώσεις δεν θα πρέπει να γίνονται μόνο για την κατανομή των εργασιών μέσα στο σπίτι. Αν περιοριστείτε σε αυτό, σύντομα όλοι θα χάσουν το ενδιαφέρον τους. Πολλές οικογένειες, όταν τελειώσει το οικογενειακό συμβούλιο περνούν λίγη ώρα ακόμη μαζί, διασκεδάζοντας.
Κάποια προβλήματα που πιθανόν να προκύψουν:
- Ο/η σύζυγος δεν θέλει να συμμετέχει. Τα οικογενειακά συμβούλια περιλαμβάνουν μόνο όσους ενδιαφέρονται. Με τον καιρό είναι πολύ πιθανό και ο/η σύζυγος να θελήσει να συμμετέχει στα συμβούλια. Αν η οικογένεια είναι μονογονεϊκή, θα πρέπει να συζητούνται μόνο τα θέματα που αφορούν τον παρόντα γονέα και τα παιδιά και όχι εκείνα που αφορούν τον απόντα γονέα.
- Από ποια ηλικία μπορούν να συμμετέχουν τα παιδιά; Από την στιγμή που μπορούν να μιλήσουν και να επικοινωνήσουν, είναι έτοιμα να συμμετέχουν στο συμβούλιο. Απλοποιήστε όσο το δυνατόν περισσότερο τις συναντήσεις, περιορίζοντάς τες σε ένα θέμα κάθε φορά.
- Δεν γίνεται τα παιδιά να αναμιγνύονται σε όλες τις οικογενειακές αποφάσεις. Αυτό εξαρτάται από τον κάθε γονέα. Εσείς θα αποφασίσετε ποια θέματα αφορούν μόνο τους γονείς και ποια όλη την οικογένεια.
Για να γίνει περισσότερο κατανοητό πως μπορεί να λειτουργήσει ένα οικογενειακό συμβούλιο, δίνετε το παρακάτω παράδειγμα:
Η οικογένεια αποτελείται από τον πατέρα, την μητέρα, τον Κώστα και την Ελένη. Η Ελένη εκτελεί χρέη συντονιστή.
Ελένη: Κώστα, είσαι ο πρώτος στην ατζέντα. Θέμα: η έξοδος του Σαββάτου.
Κώστας. Ναι. Θα ήθελα το Σάββατο το απόγευμα να βγούμε όλοι μαζί στον κινηματογράφο. Έχει μια ωραία κωμωδία και είναι καλή ευκαιρία να περάσουμε μερικές ώρες μαζί.
Ελένη: Ωραία. Ας ακούσουμε τις γνώμες όλων. Μητέρα;
Μητέρα: Μου αρέσει πολύ σαν ιδέα. Θα συμφωνήσω.
Ελένη: Πατέρα;
Πατέρας: Είναι ωραία η ιδέα, αλλά θα προτιμούσα να πάμε στο σπίτι της γιαγιάς. Έχουμε καιρό να την επισκεφτούμε και της έχουμε λείψει.
Ελένη: Οι υπόλοιποι, τι γνώμη έχετε για αυτή την πρόταση;
Κώστας: Ο πατέρας έχει δίκιο, αλλά στην γιαγιά θα έχουμε την ευκαιρία να πάμε και κάποια άλλη στιγμή. Όπως την Κυριακή το πρωί. Ενώ η ταινία παίζεται μόνο την συγκεκριμένη μέρα και ώρα.
Μητέρα: Επιπλέον, το Σάββατο το απόγευμα η γιαγιά συνήθως έχει και άλλες επισκέψεις. Έτσι, δεν θα έχει το χρόνο να μας δει καλύτερα. Εσύ, Ελένη, τι γνώμη έχεις;
Ελένη: Θα συμφωνήσω με την ιδέα του κινηματογράφου. Υπάρχουν άλλες απόψεις;
Ησυχία.
Ελένη: Επομένως, συμφωνούμε ότι θα πάμε το Σάββατο το απόγευμα στον κινηματογράφο. Το θέμα της επίσκεψης στην γιαγιά μπορούμε να το συζητήσουμε στο τέλος της συγκέντρωσης, αν υπάρξει χρόνος, ή στο επόμενο συμβούλιο. Επόμενο θέμα...
Βιβλιογραφία
- Dreikurs R., Raymond J. Corsini, Shirley Gould (1974). Family Council.
- Ρούντολφ Ντράικωρς, Σίρλεϋ Γκουλντ, Ρέημοντ Τζ. Κορσίνι (1979) Η δημοκρατία στο σπίτι. Εκδόσεις Γλάρος
