Ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση προστατευτικού χαρακτήρα μπροστά σε ένα απειλητικό ερέθισμα.
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και έρχονται σε επαφή με καινούργια ερεθίσματα και καταστάσεις, αρχίζουν πολύ φυσιολογικά να φοβούνται. Αυτό είναι ένα αναπτυξιακό φαινόμενο που εξασθενεί με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις, όπου οι αρχικοί φόβοι μετατρέπονται σε φοβίες που επηρεάζουν το παιδί στην καθημερινότητα του.
Η φοβία είναι ένας υπερβολικός και αδικαιολόγητος φόβος που εμφανίζεται περιοδικά και είναι δυσανάλογος προς το ερέθισμα που την προκαλεί. Συνοδεύεται από έντονο άγχος και σωματικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, εφίδρωση, αίσθημα δυσφορίας. Όταν το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με το φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση, έχει την επιθυμία να απομακρυνθεί από αυτό.
Γνωρίζει ότι ο φόβος του δεν έχει λογική βάση, αλλά νιώθει ανήμπορο να αντιδράσει. Στην περίπτωση των παιδιών, βέβαια, η συνειδητοποίηση ότι ο φόβος είναι παράλογος μπορεί να μην υπάρχει.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα παιδί που φοβάται;
Καταρχήν θα πρέπει να ακούμε με προσοχή και κατανόηση αυτά που μας λέει το παιδί για τους φόβους του, έστω και αν τους θεωρούμε αβάσιμους. Πρέπει να βοηθήσουμε το παιδί να κατανοήσει ότι ο φόβος του είναι κάτι φυσιολογικό και να το διαβεβαιώνουμε ότι αυτό που φοβάται δεν είναι στην πραγματικότητα επικίνδυνο. Δεν το κοροϊδεύουμε και δεν υποτιμούμε το άγχος του. Δεν πανικοβαλλόμαστε και δεν μεγαλοποιούμε τους φόβους. Δεν φοβίζουμε σκόπιμα λέγοντας ότι αν δεν είναι καλό παιδί θα το πάρει ο μπαμπούλας, η αστυνομία κ.τ.λ.
Διαβεβαιώνουμε ότι όλα τα παιδιά αισθάνονται κάποιους φόβους και ότι και εμείς όταν ήμασταν παιδιά είχαμε φόβους τους οποίους μάθαμε σιγά σιγά να ξεπερνούμε. Βοηθάμε να αναπτύξει δεξιότητες, με τις οποίες θα μπορεί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το φοβικό αντικείμενο ή την φοβική κατάσταση. Ελέγχουμε τους δικούς μας φόβους επειδή, συχνά το παιδί μας μιμείται. Αποτελούμε πρότυπο προς μίμηση για το παιδί. Χρησιμοποιούμε παιδικά βιβλία με παιδιά που φοβούνται αλλά τελικά ξεπερνάνε τους φόβους τους.
Η υπερπροστατευτική συμπεριφορά διευκολύνει την εκδήλωση φόβων. Γενικά, οι ενήλικες είναι καλό να ενθαρρύνουν με κάθε τρόπο τα παιδιά ώστε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες, αυτοπεποίθηση και αυτονομία.
Κάποιοι ενδεικτικοί τρόποι αντιμετώπισης των φοβιών είναι οι παρακάτω:
Σταδιακή αντιμετώπιση των φόβων
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να ξεπεραστεί μια φοβία είναι η βαθμιαία και επανειλημμένη έκθεση στον φοβογόνο παράγοντα ή κατάσταση με ένα ασφαλές και ελεγχόμενο τρόπο. Αρχικά, κατασκευάστε μια κλίμακα του φόβου. Τοποθετήστε τα βήματα στη λίστα από το λιγότερο τρομακτικό έως το πιο τρομακτικό. Για παράδειγμα, στην κλίμακα αντιμετώπισης του φόβου των σκύλων, τα βήματα είναι:
- Βήμα 1: Δείτε φωτογραφίες από τα σκυλιά.
- Βήμα 2: Παρακολουθήστε ένα βίντεο με τα σκυλιά.
- Βήμα 3: Κοιτάξτε ένα σκύλο μέσα από ένα παράθυρο.
- Βήμα 4: Σταθείτε απέναντι από ένα σκύλο με λουρί.
- Βήμα 5: Σταθείτε 10 μέτρα μακριά από ένα σκύλο σε ένα λουρί.
- Βήμα 6: Σταθείτε 5 μέτρα μακριά από ένα σκύλο σε ένα λουρί.
- Βήμα 7: Σταθείτε δίπλα σε ένα σκύλο σε ένα λουρί.
- Βήμα 8: Κρατήστε ένα μικρό σκυλί από το λουρί του.
- Βήμα 9: Κρατήστε ένα μεγαλύτερο σκυλί από το λουρί του.
- Βήμα 10: Κρατήστε ένα πραγματικά μεγάλο σκυλί από το λουρί του.
Πρόκληση αρνητικών σκέψεων.
Για παράδειγμα το παιδί κάνει την αρνητική σκέψη “Ο ανελκυστήρας θα φύγει από τα συρματόσχοινα που το συγκρατούν, θα παγιδευτούμε και θα πάθουμε ασφυξία.” Υπάρχει κάποια απόδειξη που έρχεται σε αντίθεση με αυτή τη σκέψη; “Βλέπω πολλούς ανθρώπους που χρησιμοποιούν το ασανσέρ και ποτέ δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο.”, “Δεν θυμάμαι να έχω ποτέ ακούσει για κάποιον που πεθαίνει από ασφυξία σε ένα ασανσέρ” κ.α. «Θα μπορούσες να κάνεις κάτι για να αντιμετωπίσεις αυτή την κατάσταση, αν τυχόν συμβεί;» “Υποθέτω ότι θα μπορούσα να πατήσω το κουμπί συναγερμού ή να χρησιμοποιήσω το τηλέφωνο για να καλέσω για βοήθεια”.
Είναι επίσης χρήσιμο να καταλήξουμε σε κάποιες θετικές σκέψεις που μπορεί να κάνει όταν αντιμετωπίσει την φοβία. Για παράδειγμα: “Έχω αισθανθεί τα ίδια ακριβώς και στο παρελθόν και τίποτα τρομερό δεν συνέβη. Μπορεί να είναι δυσάρεστο, αλλά δεν θα με βλάψει”.