Ένα από τα βασικότερα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου είναι η ματαίωση (frustration).
Με τον όρο ματαίωση ορίζεται η φυσική, πρωτογενής, γνωστική, συναισθηματική και συμπεριφορική απόκριση σε ένα αντιλαμβανόμενο (ή πραγματικό) εμπόδιο (Knaus, 2006). Η ματαίωση είναι ένα φυσιολογικό και εγγενές μέρος της ανθρώπινης τάσης για προσαρμογή σε διαφορετικές καταστάσεις. Εκδηλώνεται σε διαφορετική συχνότητα, σοβαρότητα και διάρκεια σε διαφορετικούς ανθρώπους ενώ μπορεί να αγγίξει τα όρια της διαταραχής.
Η ματαίωση αποτελεί μία από τις κυριότερες πυρηνικές πεποιθήσεις του θεωρητικού συστήματος πεποιθήσεων στο πλαίσιο της Λογικοθυμικής Συμπεριφορικής θεωρίας του Albert Ellis, της πρώτης γνωσιακής συμπεριφορικής θεωρίας στην ψυχολογική πρακτική (Elis, 1994).
Οι άνθρωποι διαθέτουν την εγγενή τάση να εκφράζουν πεποιθήσεις ανεκτικότητας της ματαίωσης (π.χ., Επειδή είναι δύσκολο να αντέχω την πίεση, αυτό δε σημαίνει ότι δεν αντέχω καθόλου την πίεση και αξίζει να αντέξω την πίεση για να πετύχω το στόχο μου) ή και πεποιθήσεις μη ανεκτικότητας της ματαίωσης (Επειδή είναι δύσκολο να αντέχω την πίεση, άρα δε μπορώ καθόλου να αντέχω την πίεση).
Τα παιδιά και οι έφηβοι ματαιώνονται (στην Ελληνική γλώσσα υπάρχουν πιο συχνά χρησιμοποιούμενοι όροι που αναφέρονται συχνότερα από τη λέξη ματαίωση όπως απογοήτευση, πίεση, «δεν την παλεύω» κ.λπ.) ευκολότερα από τους ενήλικες και ορισμένα παιδιά-έφηβοι ματαιώνονται ευκολότερα από κάποια άλλα. Οι συνέπειες των πεποιθήσεων της μη ανεκτικότητας της ματαίωσης στα παιδιά είναι ότι κατηγορούν τους άλλους, εκλογικεύουν τις καταστάσεις και καταφεύγουν στη χρήση δικαιολογιών ή ψεμάτων.
Αυτό συμβαίνει γιατί κατά βάθος τα παιδιά απαιτούν οι συνθήκες ζωής τους να είναι πιο εύκολες, ή ακριβώς αυτές που επιθυμούν, αλλιώς αυτό σημαίνει (για εκείνα) ότι οι συνθήκες αυτές είναι ανυπόφορες και πρακτικά ανέφικτες.
Φαίνεται ότι στη σημερινή εποχή, όπου η τεχνολογία παρέχει πολλά περισσότερα από όσα ίσως θα φανταζόταν και ο πιο επίδοξος τεχνολόγος, η ματαίωση είναι στα φόρτε της. Το γρήγορο φαγητό είναι πλέον παράδοση και τα άμεσα μηνύματα από ποικίλες συσκευές σκοπεύουν στην παροχή ΆΜΕΣΗΣ ικανοποίησης η οποία ενισχύει την πυρηνική απαίτηση ότι δεν πρέπει να περιμένω για κάτι ή να πρέπει να αποφύγω με κάθε τρόπο να πιεστώ για το οτιδήποτε γιατί αλλιώς δεν θα το αντέξω.
Πολλοί γονείς, έχουν την τάση (και έχουν ενισχυθεί μέσω μάθησης) να πιστεύουν πεποιθήσεις σαν τις παραπάνω με αποτέλεσμα να «σώζουν» τα παιδιά τους από διαφορετικές καταστάσεις, πριν καν εκείνα προσπαθήσουν, τις οποίες θα (ή μπορεί να) συναντούν αναπόφευκτα στη ζωή τους (π.χ. να μείνουν χωρίς χρήματα στο σχολείο, να μείνουν με ένα ζευγάρι παπούτσια, να μην έχουν απαραίτητα το αγαπημένο τους παιχνίδι κ.α.).
Επιπλέον, μπορεί άθελά τους (μέσα στην άγνοιά τους) ή, κάποιες φορές ηθελημένα για άλλους λόγους που άπτονται της προσωπικότητάς τους, να διδάσκουν τα παιδιά τους ότι το να κάνουν ένα ξέσπασμα συμπεριφοράς στο σούπερ μάρκετ είναι κάτι καλό και θεμιτό «γιατί μόνο έτσι μπορείς να έχεις αυτό που θέλεις», «γιατί μόνο έτσι θα αντέξω, ως γονέας, τη ματαίωση του να μην το έχεις», «και γιατί μόνο έτσι, ως γονέας, θα μπορέσω να αντέξω την γκρίνια και τα παρακάλια σου εκείνη την ώρα».
Για να παρεξηγηθώ όσο το δυνατόν λιγότερο, οι παραπάνω απόψεις αφορούν κάθε ενήλικα που ασχολείται/εργάζεται με παιδιά και όχι μόνο τους γονείς. Τα παιδιά στη συνέχεια απορροφούν αυτή τη νοοτροπία και με δική τους ευθύνη στη συνέχεια (και λιγότερο των σημαντικών άλλων, δεδομένου ότι το κάθε παιδί καθορίζει τις πράξεις του σύμφωνα με τις προσωπικές πεποιθήσεις του και όχι, μόνο, με βάση τις πεποιθήσεις των γονέων του) και συχνά μετατρέπονται σε απαιτητικούς εφήβους οι οποίοι, αν δεν αμφισβητήσουν την παραπάνω φιλοσοφία και δεν την αντικαταστήσουν με υγιέστερη, είναι άσοι στο να καλοπιάνουν και να χειρίζονται τους άλλους όσον αφορά την επιτέλεση της σχολικής εργασίας και άλλων έργων με το πρόσχημα ότι είναι «πολύ δύσκολη» (δεν αναφέρομαι σε παιδιά με εγγενείς μαθησιακές δυσκολίες αν και εκείνα επίσης διαμορφώνουν εύκολα πεποιθήσεις μη ανεκτικότητας στη ματαίωση) έτσι ώστε να κάνουν τη μέρα τους, και γενικά της ζωή τους, πιο άνετη.
Στην πραγματικότητα, όποιος ενήλικας παρεμβαίνει άμεσα και αποκαθιστά την τάξη παρέχοντας περιττές ευκαιρίες και διευκολύνσεις σε παιδιά και εφήβους με την παραπάνω φιλοσοφία, περισσότερο βλάπτει παρά βοηθά τα παιδιά να αναπτυχθούν και να μάθουν να δυσαρεστούνται. Τα παιδιά αυτά μαθαίνουν να αποφεύγουν τα δύσκολα έργα, εγκαταλείπουν γρήγορα την προσπάθεια, επιμένουν όλο και λιγότερο, καταλήγουν να έχουν φτωχή παραγωγικότητα και αναπτύσσουν πυρηνικές ιδέες του τύπου «δεν χρειάζεται να το κάνω αυτό».
Το όριο εκείνο το οποίο δείχνει ότι η ματαίωση είναι (ή μπορεί να αποτελέσει) πρόβλημα είναι όταν παρεμποδίζει την επίτευξη προσωπικών και κοινωνικών στόχων.
Όταν παρατηρήσετε ότι τα παιδιά αντί να εκτελούν τα καθήκοντά τους (πολλές φορές και το παιχνίδι τους το ίδιο ή τις ευχάριστες δραστηριότητες τους σε εφήβους) γκρινιάζουν, παραπονούνται, λουφάρουν και απεκδύονται των ευθυνών τους, αναβάλλουν, φιλονικούν με την παραμικρή αφορμή, εξαπατούν και δεν έχουν πλέον καλές επιδόσεις λόγω των παραπάνω, τότε έχουν υιοθετήσει τη φιλοσοφία της ματαίωσης (δηλαδή ιδέες του τύπου «δεν αντέχω με τίποτα να προσπαθήσω παραπάνω»).
Για να κάνω τα πράγματα πιο πολύπλοκα, πολλές φορές τα παιδιά πιστεύουν ότι «δεν αντέχω με τίποτα να κάνω την παραμικρή προσπάθεια»: Αυτή η τελευταία είναι μια πιο σοβαρή μορφή ματαίωσης που λέγεται μη ανεκτικότητα της ελάχιστης ματαίωσης.
Διαβάστε σχετικά: Γονείς και Παιδί: Ανοχή στη Ματαίωση
Η ματαίωση συχνά συνεχίζει μέχρι την ενήλικη ζωή και οι συνέπειές της διαφαίνονται σε επίπεδο εργασίας, οικογένειας, διαπροσωπικών σχέσεων και αυτοπειθαρχίας
Για του λόγου το αληθές, προετοιμάζεται μια μεγάλη μελέτη η οποία πρόκειται να διερευνήσει τις διαχρονικές επιπτώσεις της ματαίωσης στην εύρεση εργασίας και στην ανεργία. Με άλλα λόγια πιστεύουμε ότι η ματαίωση είναι ένας κεντρικός μηχανισμός που διαμεσολαβεί τη σχέση μεταξύ οικονομικής κατάστασης και διαφόρων τύπων ανεργίας. Για το λόγο αυτό, ίσως να χρειάζεται ένα Υπουργείο για την Ανεκτικότητα της Ματαίωσης των Πολιτών το οποίο στη συνέχεια να βοηθήσει σε παντός τύπου ανασυγκρότηση.
Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της μη ανεκτικότητας της ματαίωσης, παρατηρήστε τη συχνότητα, την ένταση και τη διάρκεια των παραπάνω σημείων, καθώς και των εξής πεποιθήσεων: «Δεν το αντέχω», «Δε μπορώ», «Δε θέλω καθόλου (και άρα: Δεν αντέχω)», «Είναι πολύ βαρετό/Είναι πολύ δύσκολο», «Δε θα έπρεπε να είχα να κάνω τόση δουλειά. Θα έπρεπε να ήταν πιο εύκολο», «Δεν την παλεύω», «Δεν το’ χω», «Είναι ανυπόφορο», «Δεν το δέχομαι με τίποτα» και άλλα παρόμοια.
Καταρχήν, εντοπίστε την παραπάνω φιλοσοφία στον εαυτό σας, αν κι εφόσον τη διαθέτετε, και αμφισβητήστε την αλήθεια τους, τη λογική τους και το κατά πόσο τελικά σας βοηθούν να πετύχετε τους στόχους σας μετατρέποντάς την σε υγιέστερη φιλοσοφία η οποία είναι αληθινή, βγάζει νόημα (και λογική συνοχή) και σας βοηθά να πετύχετε τους στόχους σας.
Η φιλοσοφία αυτή, αντίστοιχα με παραπάνω, λέει το εξής:
Είναι δύσκολο αλλά μπορώ να το αντέχω, και αξίζει να το κάνω για να πετύχω αυτό που θέλω
Είναι επίπονο αλλά μπορώ να το κάνω ακόμη κι αν δυσκολευτώ πολύ
Δε θέλω καθόλου αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν αντέχω να το κάνωΘα είναι δύσκολο αλλά αξίζει να πιεστώ για να πετύχω το στόχο μου
Μπορεί να είναι πολύ βαρετό και πολύ δύσκολο αλλά δεν είναι ανυπόφορο. Κανείς δεν πέθανε επειδή ήταν, ή έκανε, κάτι πολύ δύσκολο
Δε θα ήθελα να είχα να κάνω τόση δουλειά αλλά μπορώ να την κάνω και αξίζει τον κόπο για να μάθω περισσότερα. Θα ήθελα να ήταν πιο εύκολο αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θα έπρεπε οπωσδήποτε να ήταν πιο εύκολο
Σίγουρα θα κουραστώ πολύ, αλλά όχι ότι δε θα την παλεύω καθόλου μετά
Μπορεί να μην το έχω στην αρχή, και να δυσκολευτώ πολύ να το αποκτήσω, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν θα το καταφέρω καθόλου και ότι δεν αξίζει τουλάχιστον να προσπαθήσω δεδομένου ότι μου αρέσει
Είναι επίπονο αλλά όχι και ανυπόφορο
Είναι δύσκολο να δέχομαι κάτι που δε συνάδει με τις αξίες μου αλλά δε σημαίνει ότι δε μπορώ να το δεχτώ σε περίπτωση που είναι να πετύχω έναν πιο μακροπρόθεσμο στόχο.
Στη συνέχεια, ή ταυτόχρονα, διδάξτε τα παιδιά σας την ίδια φιλοσοφία. Και να θυμάστε: Τα παιδιά μαθαίνουν πιο πολύ δια της συμπεριφοράς, παρά με τον διάλογο, ειδικά τα παιδιά κάτω των 9 ετών, οπότε τη νέα φιλοσοφία σας να την συνδυάζετε με την αντίστοιχη συμπεριφορά δεδομένου ότι λειτουργείτε ως πρότυπα για τα παιδιά και τους εφήβους.
Καλή τύχη και περισσότερα σε επόμενο σχετικό άρθρο και σε σχετικό βιβλίο που ετοιμάζεται.
Εν κατακλείδι, ακολουθεί ένα τραγουδάκι το οποίο μπορείτε να τραγουδάτε στα μικρά σας παιδιά (πολύ συχνά πάντως το χρησιμοποιώ και σε εφήβους και σε ενήλικες) στον σκοπό του γνωστού τραγουδιού «Where is Thumbkin?» (https://www.youtube.com/watch?v=bRNDu3O2VQY).
Δεν το αντέχω.
Δεν το αντέχω.
Δε μπορώ, δε μπορώ.
Είναι βαρετό.
Είναι σα ροχαλητό.
Δε μπορώ (να το κάνω).
Δε μπορώ (να το κάνω).
Το αντέχω.
Το αντέχω.
Ναι μπορώ, ναι μπορώ.
Μπορώ να κάνω κάτι (παραλλαγή: παρότι δε μου αρέσει),
Παρότι δε μου αρέσει (παραλλαγή: δε χρειάζεται να μου αρέσει).
Το αντέχω (παραλλαγή: Ναι μπορώ).
Το αντέχω (παραλλαγή: Ναι μπορώ).
Βιβλιογραφία
- Ellis, A. (1994).Reason and emotion in psychotherapy (Rev. Ed.). Secaucus, NJ: Birscj Lane.
- Knaus, W. J. (2006). Frustration tolerance training for children. In A. Ellis& M. E. Bernard (Eds.),Rational Emotive Behavioral approaches to childhood disorders: Theory, practice and research (pp. 133-155). New York: Springer.
- Vernon, A. (2009). More what works when with children and adolescents: A handbook of individual counseling techniques. Champaign, IL: Research Press.
