Πηνελόπη Τσίμπρη

Ο ρόλος των συνομηλίκων στην ανάπτυξη των εφήβων

Ο ρόλος των συνομηλίκων στην ανάπτυξη των εφήβων

Πηνελόπη Τσίμπρη

Με την έλευση της εφηβείας, οι έφηβοι περνούν όλο και λιγότερο χρόνο με τους γονείς τους, καθώς βρίσκονται περισσότερες ώρες εκτός σπιτιού, σε εξωσχολικές δραστηριότητες, φροντιστήρια κ.α., και στρέφονται κυρίως στις ομάδες των συνομηλίκων τους.


Ακόμα, έχουν ανάγκη για περισσότερο προσωπικό χρόνο και αυτό έχει ως συνέπεια να αλλάξουν οι σχέσεις με την οικογένεια. Αυτή η αλλαγή, παρόλο που οδηγεί σε λιγότερο στενές και αποκλειστικές σχέσεις μεταξύ παιδιών και γονέων, ταυτόχρονα οδηγεί σε μεγαλύτερη ανεξαρτησία και στη διαμόρφωση της προσωπικής τους ταυτότητας.

Οι Piaget και Sullivan υποστήριξαν πως η αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους κατέχει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των παιδιών ήδη από τα αρχικά στάδια της παιδικής ηλικίας, όπου αρχίζουν να σχηματίζουν τις πρώτες παιδικές φιλίες και να μοιράζονται με συνομήλικους ώρες παιχνιδού. Σύμφωνα με τον Kohlberg και τη θεωρία της κοινωνικής νόησης, η συνδιαλλαγή και η αλληλεπίδραση των συνομηλίκων βοηθά στην ανάπτυξη της ηθικότητας καθώς και στη μετάβαση από την προσυμβατική ηθική σκέψη της παιδικής ηλικίας στη συμβατική σκέψη των εφήβων.

Από την άλλη, ο Vygotsky αναπτύσσοντας τη θεωρία του για τη Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης, την απόσταση δηλαδή ανάμεσα σε αυτό που μπορεί να κάνει κάποιος μόνος του (ενδοψυχική λειτουργία) και σε αυτό που μπορεί να επιτύχει με τη βοήθεια άλλων (διαψυχική λειτουργία), τονίζει εξίσου τη σημασία της εποπτείας ενηλίκων και της συναναστροφής με ικανούς συνομηλίκους για την ανάπτυξη πιο αναβαθμισμένων και πολύπλοκων γνωστικών λειτουργιών.

Ο Erikson, στη θεωρία των ψυχοκοινωνικών σταδίων της ανάπτυξης, επισημαίνει το ρόλο των συνομηλίκων στη διαμόρφωση της ταυτότητας στην εφηβική ηλικία, υποστηρίζοντας πως ο επαναπροσδιορισμός του κόσμου από τον έφηβο αλληλοσυνδέεται με τη δημιουργία και τη συγκρότηση ταυτότητας, η οποία επιτυγχάνεται στο πλαίσιο των στενών σχέσεων με τους συνομηλίκους. Όταν το δίκτυο των συνομηλίκων είναι υποστηρικτικό, προωθεί τη διαμόρφωση ικανοποιητικής προσωπικής ταυτότητας από τον έφηβο και ταυτόχρονα αναστέλλει την απόκτηση δοτής ταυτότητας, μιας ταυτότητας στερεοτυπικής και «δανεισμένης» η οποία δεν ανταποκρίνεται στην προσωπική μοναδικότητα του εφήβου.

Σύγχρονες μελέτες για θέματα παιδικής και νεανικής ηλικίας έδειξαν πως οι σχέσεις με τους συνομηλίκους εξυπηρετούν σημαντικές λειτουργίες για τους έφηβους, ιδίως ως προς τη διερεύνηση επιλογών και αξιών, καθώς και στη διευκόλυνση της ανεξαρτησίας από τις οικογένειές τους. Με αυτόν τον τρόπο, η συγκρότηση ταυτότητας και το πλαίσιο των συνομηλίκων πιθανότατα επενεργούν αμοιβαία το ένα στο άλλο.

Η ποιότητα της φιλίας είναι αυτή που επηρεάζει τον αντίκτυπο της σχέσης με τους συνομηλίκους στο άτομο. Υψηλής ποιότητας φιλίες χαρακτηρίζονται από πίστη, εμπιστοσύνη και οικειότητα. Αυτά τα θετικά χαρακτηριστικά στις φιλίες σχετίζονται με μεγάλη σχολική συμμετοχή, με θετικές σκέψεις για την κοινωνική αποδοχή και με υψηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης. Η αυξημένη συμμετοχή στο σχολείο και σε άλλες εξωσχολικές και κοινωνικές δραστηριότητες προωθεί αναπόφευκτα σε έναν έφηβο τη διερεύνηση ταυτότητας. Εκτίθεται σε ποικίλες ιδέες και έχει περισσότερες ευκαιρίες να αξιολογήσει τις πεποιθήσεις του, γεγονός που ενθαρρύνει την κατάκτηση της προσωπικής του ταυτότητας.

Οι έφηβοι αναζητούν ομάδες με τα μέλη των οποίων θεωρούν πως ταιριάζουν. Η είσοδος ή η έξοδος από αυτές τις ομάδες επηρεάζει την ταυτότητά τους. Μέσα σε αυτές τις ομάδες αποκτούν ευκαιρίες για διερεύνηση καθώς συναντούν πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες, πρότυπα ρόλων και ποικίλα βιώματα. Αυτές οι εμπειρίες επαρκούς διερεύνησης, είναι ουσιώδεις προκειμένου το άτομο να δεσμευτεί σε συγκεκριμένες αρχές, αξίες, πεποιθήσεις και στόχους, διαμορφώνοντας έτσι μια κατεκτημένη ταυτότητα.

Το πλαίσιο των συνομηλίκων επηρεάζει άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά τους εφήβους. Συχνά οι έφηβοι διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με τη συμπεριφορά των φίλων τους ή της ομάδας στην προσπάθειά τους να ταιριάξουν με αυτούς. Για παράδειγμα, είναι πιθανό να μιμηθούν ή να υϊοθετήσουν συμπεριφορές που ενισχύουν θετικά τη σχολική επίδοση, αλλά υπάρχει και η πιθανότητα να διαμορφώσουν συμπεριφορές που ενισχύουν την παραβατικότητα. Έφηβοι που καπνίζουν, που κάνουν χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών συνήθως συναναστρέφονται με συνομήλικους που επίσης εμφανίζουν αυτές τις συμπεριφορές.

Υπάρχουν διάφοροι και ποικίλοι παράγοντες που διαμορφώνουν τη δεκτικότητα των εφήβων στη θετική ή μη επίδρασητων συνομηλίκων. Τρείς από τους πιο βασικούς παράγοντες αυτούς αποτελούν η προσωπικότητα του ατόμου, η ηλικία του και ο τύπος του οικογενειακού του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, έφηβοι με διάχυτη προσωπικότητα συνήθως επιλέγουν φίλους που αντανακλούν απόψεις και αξίες που είναι παρόμοιες με τις δικές τους. Αλλάζουν όμως εύκολα γνώμη και ίσως να μην αισθανθούν την ανάγκη να διευρύνουν τη δική τους ταυτότητα. Το είδος γονεϊκής ανατροφής, όπως αναφέρθηκε, είναι εξίσου σημαντική παράμετρος. Οι διαλλεκτικοί γονείς φαίνεται να αποθαρρύνουν την αρνητική επιρροή των συνομηλίκων, ενώ οι αυταρχικοί και οι αδιάφοροι γονείς να την ενισχύουν.

Ακόμα, μια σειρά από έρευνες, συνδέουν τις κακές σχέσεις με τους συνομηλίκους στην παιδική ηλικία με την κακή σχολική επίδοση, τη ψυχική υγεία, τη μοναξιά και την προβληματική συμπεριφορά στην παιδική και εφηβική ηλικία. Αυτά τα άτομα συχνά εκδηλώνουν ή/και παραμένουν στη δοτή ταυτότητα, ενώ το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με εκείνους που έχουν θετικές διαπροσωπικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους από μικρή ηλικία.

Συνοψίζοντας, βλέπουμε πως οι συνομήλικοι για τους εφήβους λειτουργούν ως πρότυπα εναλλακτικών επιλογών και ποικιλίας αποφάσεων. Παρόλο που οι γονείς παραμένουν σημαντικά πρόσωπα, σε αυτήν την περίοδο ανάπτυξης, οι συναλλαγές με τους συνομηλίκους αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Ένας ακόμη λόγος που δένονται οι έφηβοι τόσο πολύ μεταξύ τους είναι πως μπορούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον σε αυτήν τη διαδικασία του πειραματισμού τους με τις νέες εικόνες που δοκιμάζουν για τον εαυτό τους. Επομένος, ο συνδυασμός ενός υποστηρικτικού πλαισίουοικογένειας και συνομηλίκων θα επηρεάσει θετικά τους εφήβους σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο της ζωής τους και θα τους οδηγήσει επιτυχώς στη συγκρότηση μιας ολοκληρωμένης ταυτότητας.


Βιβλιογραφία:

  • Ιδρυμα Ερευνών Για Το Παιδί: Εφηβεία: προσδοκίες και αναζητήσεις: Πρακτικά συμποσίου, Επιμέλεια: Δραγώνα Θ. -Ντάβου Μπ., εκδόσεις Παπαζήσης 1992.
  • Ε. Κακούρος - Κ. Μανιαδάκη: Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων, εκδόσεις Τυπωθήτω - Γ. Δάρδανος 2003.
  • MichaelCole - SheilaR. Cole:Η ανάπτυξη των παιδιών. Εφηβεία, Γ΄ τόμος, εκδόσεις Τυπωθήτω - Γιώργος Δάρδανος 2002.
  • La Greça, M. A. & Lopez, N.: Social anxiety among adolescents: Linkages with peer relations and friendships. Journal of Abnormal Child Psychology, 26 (2), 1998.
Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...