Ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν οι παρέες στη δημιουργία ταυτότητας του εφήβου.
Η κοινωνική ανάπτυξη και προσαρμογή αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα στη ζωή των εφήβων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ζωής, τα άτομα καλούνται να επαναδιαπραγματευτούν πολλά ζητήματα και η επιτυχία αυτής της προσπάθειας επηρεάζει σημαντικά την μετέπειτα ποιότητα ζωής τους. Οι φίλοι αποκτούν ιδιαίτερη θέση στην καθημερινότητα των εφήβων, οι οποίοι συνηθίζουν να συγκροτούν κλίκες (2-10 ατόμων περίπου) και πλήθη (10+ άτομα).
Σε σύγκριση με την παιδική ηλικία, οι γονείς χάνουν τώρα στην πρωτοκαθεδρία και οι έφηβοι τους συμβουλεύονται μόνο για σημαντικά ζητήματα. Αντίθετα, απευθύνονται στους φίλους τους όλο και συχνότερα, για να τους συμβουλευτούν σε τομείς που θεωρούνται «ειδικοί».
Αυτή η μετάβαση συντελείται για πολλούς λόγους. Από τη μία, οι έφηβοι αποζητούν να αποκτήσουν την αίσθηση του «ανήκειν», την επίγνωση δηλαδή ότι είναι αποδεκτοί και αρεστοί από τους συνομηλίκους τους. Από την άλλη, πασχίζουν να διαμορφώσουν μια αίσθηση μοναδικότητας, να ανακαλύψουν τα μοναδικά εκείνα χαρακτηριστικά που τους περιγράφουν και να απαντήσουν σε θεμελιώδη ερωτήματα όπως το «Ποιος είμαι;»
Σύμφωνα με τον Erikson, η εφηβεία αποτελεί το στάδιο διαμόρφωσης ταυτότητας ή σύγχυσης και η επιτυχία αυτής της προσπάθειας είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχοκοινωνική προσαρμογή του ατόμου. Σε αυτά τα πλαίσια, οι κλίκες λειτουργούν ως ομάδες αναφοράς στις οποίες απευθύνεται ο έφηβος ώστε να τον κατευθύνουν προς τις αποδεκτές και αρεστές συμπεριφορές. Καθώς εκείνος πειραματίζεται και διερευνά τις διαθέσιμες επιλογές κατά τη διαδικασία αναζήτησης της προσωπικής του ταυτότητας, οι φίλοι του παρέχουν τη δυνατότητα κοινωνικής σύγκρισης, τα κριτήρια κατά κάποιο τρόπο βάσει των οποίων μπορεί να συγκριθεί με την πλειοψηφία, με τη «νόρμα».
Επιπλέον, οι κλίκες προσφέρουν πληροφορίες για τη δημοτικότητα και την σχετική κοινωνική θέση (status) του εφήβου. Κάποιοι από αυτούς είναι δημοφιλείς, άλλοι αμφιλεγόμενοι, κάποιοι απομονωμένοι και άλλοι παραμελημένοι. Οι δημοφιλείς, που αρέσουν σε όλους, και οι αμφιλεγόμενοι, που γίνονται αποδεκτοί από κάποιους αλλά όχι από όλους, θεωρείται ότι έχουν αρκετά καλή διαπροσωπική και κοινωνική προσαρμογή. Αντίθετα οι απομονωμένοι, τους οποίους οι συνομήλικοι απορρίπτουν, καθώς και οι παραμελημένοι, με τους οποίους δεν ασχολείται κανένας, εμφανίζουν σημαντικές κοινωνικές ελλείψεις και προβλήματα σε πολλαπλούς τομείς.
Οι έφηβοι, στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση είναι πιθανό να ενδώσουν στην πίεση των ομηλίκων τους (peer pressure). Για παράδειγμα, είναι πιθανό να δεχθούν να καπνίσουν ή να καταναλώσουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ ή παράνομων ουσιών, επειδή πιστεύουν ότι «αυτό είναι που κάνουν τα δημοφιλή άτομα».
Το παραπάνω φαινόμενο αποκαλείται «λανθασμένη συναίνεση» και σύμφωνα με έρευνες τα τελευταία χρόνια έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις. Σε κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις η βαρύνουσα σημασία και η πίεση της κλίκας οδηγεί ορισμένους εφήβους ακόμα και σε παραβάσεις του νόμου. Αν και οι περισσότεροι ξεπερνούν αυτή τη φάση και εμφανίζουν καλή προσαρμογή μετέπειτα στη ζωή τους (οι λεγόμενοι «κοινωνικοποιημένοι παραβάτες»), μια μικρή ομάδα συνεχίζει να έχει προβλήματα και η κλιμάκωση της εγκληματικής τους δραστηριότητας τους φέρνει συχνά σε ρήξη με το νόμο (γι’αυτό και ονομάζονται «υποκοινωνικοποιημένοι παραβάτες»).
Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι η εφηβεία αποτελεί περίοδο σημαντικών αλλαγών και ανακατατάξεων. Οι φίλοι κατέχουν προνομιούχα θέση στη ζωή των εφήβων και οι κοινωνικές συναναστροφές συνιστούν μέσο αυτοδιερεύνησης και αυτοβελτίωσης. Η οριακή δραστηριότητα της παιδικής ηλικίας (συναναστροφή μόνο με άτομα του ίδιου φύλου) δίνει τη θέση της σε μεικτές παρέες, σηματοδοτόντας την αρχή των διαφυλικών σχέσεων, πολλές από τις οποίες ενδέχεται να μετατραπούν στη συνέχεια σε ερωτικές.
Συγγραφέας: Νεφέλη Αικατερίνη Μπαφούνη, Ψυχολόγος, μέλος Ομάδας Διαχείρισης Psychologynow.gr
