Το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να πραγματευτεί το φαινόμενο της βίας γενικά, αλλά κυρίως με προσανατολισμό στην ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών και την κοινωνία που τη δέχεται και την αντιμετωπίζει.
Άλλωστε, όσο περισσότερο αντιλαμβάνονται και γνωρίζουν οι άνθρωποι το φαινόμενο ενδοοικογενειακής βίας, τόσο λιγότερο θα ενοχοποιούν τον στόχο στον οποίο κατευθύνεται. Οι λόγοι που οδήγησαν στην έρευνα είναι ότι όταν αναφερόμαστε στο θεσμό της οικογένειας, έχουμε σχεδόν πάντα την αντίληψη ότι μιλάμε για ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου κυριαρχούν συναισθήματα αγάπης και αλληλεγγύης.
Εντούτοις, η ενδοοικογενειακή βία είναι μια θλιβερή πραγματικότητα και αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, η ιδιωτική φύση των οικογενειακών ή διαπροσωπικών σχέσεων ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αποδοχή της άποψης ότι η κοινωνία δε μπορεί ή δεν πρέπει να παρεμβαίνει σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας.
Έχει διατυπωθεί πλήθος ορισμών για το φαινόμενο της βίας. Ενδεικτικά, ο Π.Ο.Υ. την ορίζει ως «Η με πρόθεση χρήση φυσικής δύναμης ή ισχύος, απειλούμενης ή πραγματικής, που στρέφεται στο ίδιο το άτομο, σε κάποιο άλλο άτομο ή σε μια ομάδα ή κοινότητα και που είτε καταλήγει είτε έχει πολλές πιθανότητες να καταλήξει σε τραυματισμό, θάνατο, ψυχολογικό τραυματισμό, αποστέρηση ή προβληματική ανάπτυξη». Ενώ όσον αφορά στην ενδοοικογενειακή βία, χαρακτηρίζεται ως «Το εύρος καταναγκαστικών σεξουαλικών, ψυχολογικών και σωματικών πράξεων εναντίον εφήβων και ενηλίκων γυναικών από πρώην ή τωρινούς συντρόφους». Στην κοινωνιολογική της διάσταση, διαφορετικά την ορίζει το θύμα, διαφορετικά ο δράστης, διαφορετικά τα ΜΜΕ και διαφορετικά η εκάστοτε κοινωνία.
Χαρακτηριστικά ενδοοικογενειακής βίας
Οι Simister (2012) και Stanko (1985) διακρίνουν τον όρο «ενδοοικογενειακή βία» από τον όρο «κακοποίηση των γυναικών» (καθώς ο δεύτερος υποδηλώνει την ανδρική κυριαρχία πάνω στη γυναίκα).
Αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας και παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ είναι μοναδική σε σχέση με άλλες μορφές βίας:
- για να εκδηλωθεί, απαιτείται σχέση ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη, η οποία υπάρχει πριν, κατά τη διάρκεια ή και μετά τα περιστατικά βίας
- σε κάποιες κοινωνίες έχει άλλη νομική σημασία από άλλες μορφές βίας
Γενικά χαρακτηριστικά της είναι η απομόνωση θύματος και θύτη, οι διαφορές στη δύναμη και οι βαθιές και σε διάρκεια χρόνου επιπτώσεις στα θύματα.
Ως κυριότερες μορφές ενδοοικογενειακής βίας κατά γυναικών έχουν καταγραφεί η Σωματική (συνυπάρχει με την ψυχολογική), Λεκτική/ Ψυχολογική, Σεξουαλική, Οικονομική αποστέρηση, Παραμέληση και η Κοινωνική απομόνωση. Επιπλέον, πλήθος μύθων συνοδεύουν το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και συμβάλλουν στη διαιώνισή του:
- Αποτελεί οικογενειακή υπόθεση
- Υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά των δραστών (π.χ. χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, δυσκολία ελέγχου του θυμού τους)
- Οι γυναίκες υπερβάλλουν ή/και προκαλούν την εις βάρος τους κακοποιητική συμπεριφορά
- Οι γυναίκες που παραμένουν σε μια κακοποιητική σχέση είναι παράφρονες ή μαζοχίστριες
- Η βία εμφανίζεται σε δυσλειτουργικές οικογένειες, με χαμηλό εισόδημα
- Οι κακοποιητές έχουν βιώσει απαραίτητα βία ως παιδιά
Παρόλο που το φαινόμενο απαντάται σε κάθε κουλτούρα, χώρα και ηλικία και συμβαίνει τόσο σε ετεροφυλοφιλικές όσο και σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις, η βιβλιογραφία καταδεικνύει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά γυναικών και ανδρών που εμπλέκονται στο φαινόμενο: οι άντρες φαίνεται να εμφανίζουν συναισθηματική αστάθεια, άρνηση και ελαχιστοποίηση της βίαιης συμπεριφοράς καθώς και αίσθημα ανάκτησης ελέγχου όταν ασκούν βία. Από την άλλη, οι γυναίκες τείνουν να εμφανίζουν παθητική και ενοχική συμπεριφορά, χαμηλή αυτοεκτίμηση και ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Δεν υπάρχει τελικά συγκεκριμένο προφίλ: αυτό που είναι κοινό είναι η αποδοχή των παραδοσιακών ρόλων των φύλων και η μεγάλη πιθανότητα ύπαρξης βίας στη γονεϊκή τους οικογένεια.
Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης του φαινομένου είναι η γεωγραφική απομόνωση της οικογένειας, η συναισθηματική και οικονομική εξάρτηση από τον σύζυγο, η μορφωτική-επαγγελματική ανισότητα στο ζευγάρι, διάφορα προβλήματα στην οικογένεια, η νεαρή ηλικία του ζευγαριού και ο μεγάλος αριθμός παιδιών, καθώς και η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (ως δικαιολογία για την τέλεση της βίαιης πράξης).
Οι συνέπειες της ενδοοικογενειακής βίας εύλογα χαρακτηρίζονται ως πολλαπλές και σοβαρές και διακρίνονται σε:
- Σωματικές (τραυματισμοί, μεταδιδόμενα νοσήματα, θάνατοι)
- Ψυχολογικές (κατάθλιψη, χρήση ουσιών, σωματοποίηση συμπτωμάτων, αυτοκτονίες)
- Οικονομικές (μείωση παραγωγικότητας, αυξημένη χρήση υγειονομικών υπηρεσιών)
- Κοινωνικές (απομόνωση, αναπαραγωγή διαστρεβλωμένων κοινωνικών ρόλων)
- Ως προς τα παιδιά παρατηρούνται δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές, αυξημένη πιθανότητα για χρήση ουσιών, αμφιθυμικά συναισθήματα για γονείς, τραυματισμοί, ακόμα και θάνατοι.
Η ανάκαμψη από τις συνέπειες είναι αργή, ενώ ως βασικοί παράγοντες αναφέρονται οι πόροι (συναισθηματικοί και οικονομικοί), τα υποστηρικτικά δίκτυα, το σύστημα δικαιοσύνης και ο εργασιακός χώρος του θύματος.
Εξετάζοντας τη συμπεριφορά των γυναικών-θυμάτων, οι λόγοι παραμονής τους στην κακοποιητική σχέση: διαφέρουν ανάλογα με το στάδιο που βρίσκονται και μπορεί ναι είναι:
- θετικά συναισθήματα για τον σύντροφο (διαιωνίζοντας τον κύκλο της βίας)
- έλλειψη πρακτικών και συναισθηματικών πόρων
- γονεϊκές και θρησκευτικές ανησυχίες
- θεωρήσεις για τη βία ως κάτι φυσιολογικό (άκαμπτοι κοινωνικοί ρόλοι)
- αντιδράσεις του περίγυρου
- μη πίστη στην αλλαγή της κατάστασης, φόβος ή άγνοια για το πώς θα κινηθούν
- ρεαλιστική συνεκτίμηση κινδύνων
Ακόμα και η παραμονή στη σχέση πλέον δε θεωρείται παθητικότητα, καθώς το θύμα χρησιμοποιεί πλήθος στρατηγικών για να επιβιώσει εντός της κακοποίησης. Πρακτική αναζήτηση βοήθειας έχουμε όταν αυξάνει η σοβαρότητα και η συχνότητα των περιστατικών, υπάρχουν παιδιά και η βία στρέφεται εναντίον τους, αλλά κυρίως όταν τα θύματα αντιλαμβάνονται ότι δέχονται βία και έχουν κάποια υποστήριξη.
Συνολικά και οι άντρες και οι γυναίκες συγκλίνουν στους λόγους που δίνουν τόσο στον εαυτό τους όσο και στους άλλους για την παραμονή τους στις σχέσεις ενδοοικογενειακής βίας. Σε κάθε στάδιο υπάρχουν και διαφορετικοί λόγοι (ελπίδα για το μέλλον, θετικά συναισθήματα και δικαιολογίες για τον σύντροφο, έλλειψη πρακτικών και συναισθηματικών πόρων, γονεϊκές και θρησκευτικές ανησυχίες, θεωρήσεις για τη βία ως κάτι φυσιολογικό, καθώς και συναισθήματα φόβου και ντροπής). Η διαδικασία του να φύγει το θύμα δεν είναι μόνο στάδια αλλαγής, αλλά περιλαμβάνει σχετική αβεβαιότητα και διαχείριση ορίων. Τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες, το προσωπικό κόστος της βίας μπορεί να επιδεινωθεί από τις απειλές στην ταυτότητά τους λόγω των αντιδράσεων των άλλων. Εκτός του ότι έχουν να διαχειριστούν το τραύμα της κακοποίησης, οι άνθρωποι των οποίων η κακοποίηση αποκαλύπτεται πρέπει επίσης να χειριστούν τις ερωτήσεις, τις απειλές και τις αντιδράσεις που στιγματίζουν και που συνοδεύουν την αποκάλυψή της. Μέχρι σήμερα παραμένει η λάθος αντίληψη ότι τα θύματα μπορούν απλά να εγκαταλείψουν τις κακοποιητικές σχέσεις, ενώ στην πραγματικότητα το να φύγει κανείς από την κακοποιητική σχέση είναι μια διαδικασία που συμβαίνει με την πάροδο του χρόνου.
Επαγγελματίες υγείας και ενδοοικογενειακή βία
Παρά την υψηλή επίπτωση του φαινομένου, οι περισσότεροι επαγγελματίες υγείας δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα θύματα βίας, αν και οι κακοποιημένες γυναίκες κάνουν μεγαλύτερη χρήση των υπηρεσιών υγείας από τις μη κακοποιημένες. Ως κυριότερα εμπόδια για την αποτελεσματική αναγνώριση και αντιμετώπιση του φαινομένου σημειώνονται οι προκαταλήψεις των επαγγελματιών υγείας, η άγνοια των χαρακτηριστικών του φαινομένου, ο φόβος, η έλλειψη εργαλείων αξιολόγησης, καθώς και ο περιορισμένος διαθέσιμος χρόνος. Είναι φανερό ότι όλοι οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν να γνωρίζουν τους ποικίλους τύπους της βίας στην οικογένεια και να μπορούν να ανταποκριθούν στην επιθετικότητα με τρόπο που να προστατεύουν τα θύματα. Επιπλέον, συνολικά η κοινωνία πρέπει να εξετάσει τη στάση της απέναντι στις γυναίκες και να αγωνιστεί να τις κάνει ισότιμους συντρόφους, ώστε να αποφευχθούν καταστάσεις στις οποίες οι άντρες μπορεί να εκμεταλλευτούν την ανώτερη δύναμη και τους πόρους τους. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται επομένως η υποστήριξη και η προστασία των θυμάτων όταν αναζητούν πρώτη φορά βοήθεια, καθώς και η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων.
Έρευνα
Για να διερευνηθεί το κοινωνικό φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, καθώς και το έργο και η λειτουργία των δομών αντιμετώπισης της βίας, πραγματοποιήθηκε κατά το έτος 2013 ποιοτική καταγραφή των βιωμάτων κακοποιημένων γυναικών, διευθυντικών στελεχών και επαγγελματιών υγείας που στελεχώνουν δομές αντιμετώπισης βίας, σε συνδυασμό με ανασκόπηση βιβλιογραφίας. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε είναι η ημι-δομημένη, εις βάθος ποιοτική συνέντευξη με ερωτήσεις «ανοιχτού τύπου» και βιογραφική συνέντευξη στα θύματα βίας (βασισμένη σε χορήγηση ερωτηματολογίου «πρόσωπο με πρόσωπο»). Διεξήχθησαν 11 συνεντεύξεις (3 από διευθυντικά στελέχη-3 από επαγγελματίες υγείας-5 από θύματα βίας) σε τρεις άξονες: α) ως προς το φαινόμενο και το βίωμα της βίας β) ως προς τον τρόπο λειτουργίας των δομών και την αποτελεσματικότητά τους γ) ως προς τη σχέση των γυναικών με την κακοποίηση.
Συμπεράσματα έρευνας:
Α) Πρώτος άξονας:
- Οτιδήποτε προκαλεί πόνο σε κάποιον και προσβάλλει την προσωπικότητά του θεωρείται βία.
- Η βία σχετίζεται με τους κοινωνικούς ρόλους των φύλων και με ψυχολογικούς παράγοντες. Αν δεν αντιμετωπιστεί, διαιωνίζεται.
- Φτώχεια και ανεργία: αναδύονται έντονα στην εποχή μας ως μορφές βίας.
- Σημαντική για την αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας: η εκπαίδευση όλων των ατόμων από μικρή ηλικία και η ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους, η εκπαίδευση των υποκειμένων που έχουν ήδη εμπλακεί στο φαινόμενο σε νέες συμπεριφορές και η θεραπεία τους, αλλά και ο περιορισμός των κακοποιητών όταν δεν είναι διατεθειμένοι να μπουν σε διαδικασία αλλαγής συμπεριφοράς
Β) Δεύτερος άξονας:
- Πληθυσμός-στόχος δομών: κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά
- Παρατηρείται σχετική ικανοποίηση επαγγελματιών, αλλά και προβλήματα στη λειτουργία των δομών (προσωπικά-οικονομικά-νομικά)
- Αύξηση κλήσεων για βοήθεια τα τελευταία έτη (οικονομική κρίση: διφορούμενος ρόλος, άλλες γυναίκες τις παρακινεί, άλλες τις εμποδίζει, καθώς δεν έχουν πού να στραφούν για οικονομική βοήθεια)
- Γυναίκες: ευχαριστημένες μεν, αλλά το βλέπουν ως προσωρινή λύση (εγκλεισμός), έχουν καλή εικόνα για το προσωπικό, αλλά κυρίως κακή για τις υπόλοιπες γυναίκες
Γ) Τρίτος άξονας:
- Εμφανίζονται ψυχοσωματικά συμπτώματα/ χρησιμοποιούνται πολλαπλές τεχνικές διαχείρισης της κακοποίησης/ η κινητοποίηση έρχεται στη σωματική βία (ιδιαίτερα εναντίον των παιδιών)
- Ο ρόλος του κοινωνικού περίγυρου κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός για τη λήψη αποφάσεων και τη γενικότερη ηρεμία τους
- Δεν εμφανίζονται συγκεκριμένα δημογραφικά χαρακτηριστικά γυναικών, αλλά διακρίνονται υποδεέστεροι ρόλοι, μικρή στήριξη από δίκτυα, αλλά και αρκετά «πισωγυρίσματα»
- Εφικτή φαίνεται ότι είναι η αλλαγή καθημερινότητας και νοοτροπίας τους, παράλληλα όμως διατυπώνονται και αξιολογικές κρίσεις επαγγελματιών υγείας για τα θύματα κακοποίησης
Η εν λόγω έρευνα έδωσε και νέα στοιχεία, πέρα όσα επιβεβαιώθηκαν από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας:
- Η απόκρυψη υιοθεσίας φαίνεται ότι αποτελεί επιπλέον μορφή κακοποίησης για ένα παιδί
- Η παραμέληση των ανδρών στην εγκυμοσύνη κρίνεται ως παράγοντας κινδύνου για κακοποίηση
- Παρατηρείται αρχικά μεγάλος θυμός και πολλές απαιτήσεις κακοποιημένων γυναικών προς τους επαγγελματίες υγείας, ίσως ως τρόπος μετατόπισης του θυμού για τον κακοποιητή σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
Κλείνοντας, φαίνεται πως οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των υποκειμένων είναι σε μεγάλο βαθμό καθοριστικές για το τι αντιλαμβάνεται ο καθένας ως βία, καθώς και για τη διατήρηση και διαιώνιση του φαινομένου. Οι δομές αντιμετώπισης της βίας και η εκπαίδευση του συνόλου της κοινωνίας μπορεί να προσφέρουν πολλά στη δύσκολη, αλλά εφικτή αλλαγή των εν λόγω αναπαραστάσεων.
Τέλος, ως προτάσεις για μελλοντική έρευνα αναφέρονται η διερεύνηση των κοινωνικών αναπαραστάσεων δικαστικών-αστυνομικών -ως επαγγελματιών που εμπλέκονται ενεργά στο φαινόμενο και συμβάλλουν στην αντιμετώπισή του, μια συγκριτική μελέτη αστικών κέντρων και περιφέρειας ως προς τα ποσοστά εμφάνισης της ενδοοικογενειακής βίας, η αναπαράσταση του φαινομένου της βίας από τα ΜΜΕ και η συμβολή τους στην αναπαραγωγή των κοινωνικών ρόλων, καθώς και η σε μικρό ποσοστό, αλλά υπαρκτή και υπο-αναφερόμενη κακοποίηση ανδρών από συντρόφους τους.
Η βία λοιπόν είτε ως ανεπιθύμητο-παθολογικό στοιχείο που πρέπει να εξοστρακιστεί από την κοινωνία, είτε ως εργαλείο, είτε ως διαμορφωτής της κοινωνίας, είναι μέρος της ζωής μας. Το αυτονόητο και το συνεχές της ύπαρξής της, οι συνέπειές της σε όλα τα επίπεδα της καθημερινότητας και της μελλοντικής πραγματικότητας και οι δυσκολίες γύρω από την ανεύρεση ενός κοινά αποδεκτού ορισμού, την καθιστούν συνεχές αντικείμενο κοινωνικής μελέτης και διερεύνησης -από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο.
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
– Αλεξανδρίδης, Α. (2004) «Μεταψυχολογικό δοκίμιο για τη βία» Ψυχολογία 11 (2), 216-227
– Ανδρουλάκη, Ζ., Μερκούρης, Α….. Ανδρουλάκης, Α., (2007), «Στάσεις και αντιλήψεις του νοσηλευτικού προσωπικού απέναντι στην κακοποίηση των γυναικών στην Κρήτη» Νοσηλευτική, 46(4) : 545-553
– Αρτινοπούλου, Β., (2006), Ενδοοικογενειακή Κακοποίηση Γυναικών Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη
– Αστρινάκη, Ου. (2011-2012) Ανθρωπολογία της Βίας και των Συγκρούσεων Αθήνα: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Παντείου Πανεπιστημίου
– Βιβιλάκη, Β., Δάγλα, Μ. και Πατελάρου, Ευ., (2008), «Βία κατά των γυναικών. Ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας». Νοσηλευτική, 47(2) : 175-180
– Δημητρίου, Σ. (2003), Μορφές Βίας Αθήνα: Σαββάλας
– Διομήδους, Μ., …. Λιάσκος, Ι., (2008), «Μελέτη του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας σε δείγμα κακοποιημένων γυναικών» ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 47(4): 528-536
– Παπαγιαννοπούλου, Ε., Γκούβα, Μ., (2009), «Οι Επαγγελματίες Υγείας και η Ενδοοικογενειακή Βία κατά των Γυναικών» Interscientific Health Care, Vol.1, Issue 2, 51-55
– Παπαμιχαήλ, Σ. (2004), «Η γυναίκα ως θύμα ενδοοικογενειακής βίας: Τα χαρακτηριστικά δράστη και θύματος και η μεταξύ τους σχέση» Διδακτορική διατριβή, Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τομέας Εγκληματολογίας
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
– Arendt H., (2000), Περί Βίας Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
– Beydoun, H., ….. Zonderman, A., (2012), “Intimate partner violence against adult women and its association with major depressive disorder, depressive symptoms and postpartum depression: A systematic review and meta-analysis” Social Science & Medicine 75: 959-975
– Blanchfield, L., …. Seelke, C., (2009), International Violence Against Women New York: Nova Science Pyblishers
– Byun, S., (2012), “What Happens Before Intimate Partner Violence? Distal and Proximal Antecedents” Journal of Family Violence 27: 783-799
– Calvete, E.,…. Corral, S., (2007), “Intimate partner violence and depressive symptoms in women: Cognitive schemas as moderators and mediators” Behaviour Research and Therapy 45: 791-804
– Cerulli, C., … Chin, N. (2012), “What Fresh Hell Is This? Victims of Intimate Partner Violence Describe Their Experiences of Abuse, Pain, and Depression” Journal of Family Violence, 27: 773-781
– Coker, A.,…. Smith, P. (2002), “Physical and Mental Health Effects of Intimate Partner Violence for Men and Women” American Journal of Preventive Medicine 23(4)
– Eckstein, J., (2011), “Reasons for Staying in Intimately Violent Relationships: Comparisons of Men and Women and Messages Communicated to Self and Others” Journal of Family Violence, 26: 21-30
– Golding, J., (1999), “Intimate Partner Violence as a Risk Factor for Mental Disorders: A Meta-Analysis” Journal of Family Violence Vol.14, No 2
– Gregg, B. (2003), Violence and nonviolence: Pathways to understanding New Delhi: Sage
– Krebs, C.,…. Warner, T., (2011), “The Association Between Different Types of Intimate Partner Violence Experienced by Women” Journal of Family Violence 26: 487-500
– Lacey, K. (2010), “When Is It Enough for Me to Leave? Black and Hispanic Women’s Response to Violent Relationships” Journal of Family Violence, 25: 669-677
– Levendosky, A.,…. Davidson, W. (2004), “The Social Networks of Women Experiencing Domestic Violence” American Journal of Community Psychology, Vol.34, Nos. 1/2
– Levendosky, A., Graham-Bermann, S., (2001), “Parenting in Battered Women: The Effects of Domestic Violence on Women and Their Children” Journal of Family Violence Vol.16, No. 2
– Markowitz, F. (2003), “Socioeconomic disadvantage and violence. Recent research on culture and neighbourhood control as explanatory mechanisms” Aggression and Violent Behavior 8: 145-154
– Pico-Alfonso, M., (2005), “Psychological intimate partner violence: the major predictor of posttraumatic stress disorder in abused women” Neuroscience and Biobehavioral Reviews 29: 181-193
– Rahman, M., Hoque, M. and Makinoda, S. (2011), “Intimate Partner Violence Against Women: Is Women Empowerment a Reducing Factor? A Study from a National Bangladeshi Sample” Journal of Family Violence, 26: 411-420
– Stanko, E. (1985), Intimate Intrusions: Women’s Experience of Male Violence London: Routledge & Kegan Paul