Αστρολογία, θεωρίες συνωμοσίας, μαντεία: γιατί κάποιοι άνθρωποι έλκονται από το παραφυσικό;
Οι παραφυσικές πεποιθήσεις προσφέρουν ένα αίσθημα ελέγχου, προβλεψιμότητας και παρηγοριάς σε περιόδους αβεβαιότητας, σύμφωνα με ακαδημαϊκές μελέτες. Αυτό, ωστόσο, δεν εξηγεί γιατί συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων τις βρίσκουν πιο ελκυστικές από άλλες, αν και πρόσφατες μελέτες αρχίζουν να ρίχνουν φως στους λόγους για τους οποίους κάποιοι στρέφονται στο παραφυσικό.
Οι παραφυσικές πεποιθήσεις είναι αντιλήψεις που βασίζονται σε έννοιες πέρα από όσα μπορεί να εξηγήσει η επιστήμη, όπως τα φαντάσματα ή οι μαντικές ικανότητες. Έρευνες δείχνουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο – περίπου από το ένα τρίτο έως και το 50% – πιστεύει σε τέτοιου είδους φαινόμενα.
Γιατί κάποιοι άνθρωποι έλκονται από το παραφυσικό;
Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι άτομα που αισθάνονται ανίσχυρα ή βρίσκονται σε συνθήκες αβεβαιότητας είναι πιο πιθανό να πιστεύουν στο υπερφυσικό. Αυτό πιθανόν σχετίζεται με τον τρόπο που ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται την αβεβαιότητα. Όταν αντιμετωπίζουμε γεγονότα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, το μυαλό μας αναζητά πιθανά μοτίβα και εξηγήσεις.
Οι παραφυσικές πεποιθήσεις δημιουργούν δομημένα αφηγήματα που κάνουν τα τυχαία γεγονότα να φαίνονται σκόπιμα. Για παράδειγμα, η αστρολογία συνδέει τις κινήσεις των πλανητών με προσωπικές εμπειρίες, προσφέροντας στους ανθρώπους έναν τρόπο κατανόησης της ζωής τους. Οι θεωρίες συνωμοσίας λειτουργούν παρόμοια.
Ένας βασικός λόγος που οι άνθρωποι στρέφονται στις παραφυσικές πεποιθήσεις είναι για να διαχειριστούν το άγχος που βιώνουν σχετικά με τη ζωή. Η συνειδητοποίηση ότι η ζωή είναι απρόβλεπτη και έχει τέλος μπορεί να είναι αποσταθεροποιητική. Εκεί έρχονται οι υπερφυσικές πεποιθήσεις να προσφέρουν παρηγοριά, υποδηλώνοντας ότι μια ανώτερη δύναμη ελέγχει τη μοίρα των ανθρώπων.
Αυτή η αντίληψη δίνει στη ζωή έναν σκοπό και ένα νόημα. Ιστορίες για φαντάσματα ή επικοινωνία με νεκρούς βοηθούν τους ανθρώπους να αισθάνονται συνδεδεμένοι με αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν χαθεί. Έτσι, η παραφυσική σκέψη βοηθάει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν φόβους σχετικά με το άγνωστο.
Πότε οι παραφυσικές πεποιθήσεις γίνονται δυσλειτουργικές;
Αν και οι παραφυσικές πεποιθήσεις μπορούν να προσφέρουν παρηγοριά, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι και επιζήμιες. Για παράδειγμα, μια βαθιά πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να αποδίδει τα προβλήματά του σε αυτές, αντί να αναζητά πρακτικές λύσεις. Στην πραγματικότητα, μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι η πίστη σε εξωτερικές υπερφυσικές δυνάμεις που ασκούν έλεγχο, όπως οι θεοί ή η μοίρα, σχετίζεται με μεγαλύτερη ψυχολογική δυσφορία. Αυτού του είδους η πίστη αντανακλά μια έλλειψη προσωπικού ελέγχου.
Αντίθετα, η πίστη σε παραφυσικά φαινόμενα που εστιάζουν στην προσωπική πνευματικότητα, όπως η αστρολογία ή το «manifesting», δεν συνδέεται με αυξημένο άγχος. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει επειδή αυτού του τύπου οι πεποιθήσεις δίνουν έμφαση στον προσωπικό έλεγχο και την αναζήτηση νοήματος.
Οι παραφυσικές πεποιθήσεις επηρεάζονται επίσης από γνωστικές προκαταλήψεις που διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Ένα παράδειγμα είναι η αναγνώριση μοτίβων, όπου οι άνθρωποι βλέπουν συνδέσεις σε τυχαία γεγονότα. Αυτό εξηγεί γιατί κάποιοι βλέπουν πρόσωπα στα σύννεφα ή πιστεύουν ότι μια σειρά κακών γεγονότων σημαίνει ότι είναι «καταραμένοι».
Μια άλλη συχνή γνωστική προκατάληψη είναι η ψευδαίσθηση ελέγχου, όπου οι άνθρωποι πιστεύουν ότι μπορούν να επηρεάσουν πράγματα πέρα από τον έλεγχό τους. Μια μελέτη του 2024 έδειξε ότι αυτή η προκατάληψη ισχύει και για θέματα υγείας, όπως για παράδειγμα η εμπιστοσύνη κάποιων ανθρώπων σε ψευδείς ιατρικές θεραπείες ή γιατρειές. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι αυταπάτες σχετικά με ζητήματα υγείας σχετίζονται θετικά με την πίστη σε ψευδοεπιστήμες και αρνητικά με τον σκεπτικισμό.
Πολιτιστικές και κοινωνικές επιρροές
Ο πολιτισμός και η κοινωνία μπορούν να ενισχύσουν τις παραφυσικές πεποιθήσεις. Ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα απεικονίζουν υπερφυσικά γεγονότα επηρεάζει την αντίληψη των ανθρώπων για αυτά. Ταινίες τρόμου και τηλεοπτικές σειρές παρουσιάζουν συχνά υπερφυσικά όντα να αλληλεπιδρούν με τον πραγματικό κόσμο. Τα social media ενισχύουν ακόμα περισσότερο αυτές τις ιδέες, καθώς οι άνθρωποι μοιράζονται προσωπικές ιστορίες, βίντεο και εμπειρίες. Τέτοιου είδους αναρτήσεις ενισχύουν την πίστη στο παραφυσικό.
Όταν οι άνθρωποι περιβάλλονται από άλλους που πιστεύουν στο υπερφυσικό, είναι πιο πιθανό να θεωρήσουν αυτές τις ιδέες ως αληθινές. Οι κοινωνικοί κανόνες διαμορφώνουν αυτές τις πεποιθήσεις, δημιουργώντας προσδοκίες για το τι θεωρείται αποδεκτό ή πραγματικό μέσα σε έναν πολιτισμό. Αν μια κοινωνία αποδέχεται ευρέως τις παραφυσικές ιδέες, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να τις υιοθετήσουν.
Βήματα προς την κατανόηση
Η κατανόηση του ρόλου των παραφυσικών πεποιθήσεων μπορεί να βοηθήσει τους ερευνητές να διαμορφώσουν μια πιο ισορροπημένη εικόνα για όσους πιστεύουν σε αυτές. Αντί να απορρίπτονται, είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται η συναισθηματική και προσωπική αξία τους και ειδικά ο τρόπος που διαμορφώνουν την οπτική των ανθρώπων και τους μηχανισμούς προσαρμογής τους.
Παρόλο που δεν βασίζονται πάντα στη λογική ή σε αποδείξεις, η παρηγοριά που προσφέρουν είναι ουσιαστική για όσους τις ασπάζονται. Μια μελέτη του 2024 έδειξε ότι οι παραφυσικές πεποιθήσεις δεν σχετίζονται απαραίτητα με κακή ψυχική υγεία και συνδέονται με ένα αίσθημα νοήματος στη ζωή.
Η έρευνα έχει δείξει ότι η εκπαίδευση στην κριτική σκέψη και την επιστημονική παιδεία μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να διακρίνουν τις χρήσιμες πνευματικές πρακτικές από τις επιβλαβείς παρανοήσεις. Η ενίσχυση του σκεπτικισμού και της λογικής σκέψης επιτρέπει στους ανθρώπους να προσεγγίζουν τον κόσμο με έναν τρόπο που ισορροπεί την ελπίδα με τη λογική.
Οι παραφυσικές πεποιθήσεις συνεχίζουν να υπάρχουν γιατί καλύπτουν βαθιές ψυχολογικές ανάγκες. Η κατανόηση του γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν στο υπερφυσικό μπορεί να οδηγήσει σε πιο ανοιχτές συζητήσεις και να τους βοηθήσει να βρουν καλύτερους τρόπους για να διαχειριστούν την αβεβαιότητα. Είτε κάποιος πιστεύει στα φαντάσματα είτε όχι, η ανάγκη για σταθερότητα και παρηγοριά είναι καθολική.
Πηγή: theconversation.com
Απόδοση: Φωτεινή Κοφινά, Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
