Η σημασία της υπεύθυνης ενημέρωσης της οικογένειας των ψυχικά πασχόντων

Η σημασία της υπεύθυνης ενημέρωσης της οικογένειας των ψυχικά πασχόντων

Προειδοποίηση

JUser: :_load: Αδυναμία φόρτωσης χρήστη με Α/Α (ID): 568

οικογένεια κρατιέται χέρι-χέρι και ανεβαίνει ένα λόφο

Η οικογένεια είναι συνήθως το πρωταρχικό δίκτυο υποστήριξης του ψυχικά πάσχοντος. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό εκτός από τις ανάγκες του ψυχικά ασθενούς, να αξιολογούνται και οι ανάγκες της οικογένειας ως δικτύου υποστήριξης.


Στα πρώτα μου βήματα ως ειδικευόμενη ψυχιατρικής είχα εστιάσει στο να θεραπεύσω το άτομο που έχω μπροστά μου και ζητά ψυχιατρική συμβουλή και βοήθεια. Περνώντας το χρόνια, κατάλαβα ότι αυτό είναι ελλιπές. Το άτομο δε ζει απομονωμένο σε κάποιο γυάλινο πύργο, αλλά μέσα σε συστήματα. Το πιο κοντινό και άμεσο σύστημα με το οποίο το άτομο συνεχώς αλληλεπιδρά είναι η οικογένεια. Συνειδητοποίησα λοιπόν δύο πράγματα: οποιοδήποτε θεραπεία και να προτείνω στον ασθενή, συνήθως δεν έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα αν ο ασθενής ζει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον επικριτικό, αρνούμενο να παραδεχτεί την παρουσία ψυχικής νόσου, ή έντονα φοβικό ότι αν την παραδεχτεί, αυτό θα επιδράσει αρνητικά στην καθημερινότητα του ατόμου και της οικογένειας.

Η δεύτερή μου διαπίστωση είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις, το οικογενειακό περιβάλλον θέλει και διατίθεται να στηρίξει το άτομο, πλην όμως δε γνωρίζει πώς. Έχω συναντήσει οικογένειες που είναι υποστηρικτικές, ανοιχτές σε συζήτηση και δεκτικές ως προς τις ιδιαιτερότητες του ατόμου, που παρόλα αυτά μπορεί να αποτύχουν στο να παρέμβουν αποτελεσματικά. Στις συνεδρίες μου μεριμνώ να ενημερώνω την οικογένεια του ψυχικά πάσχοντος που συνοδεύει τον ασθενή ως προς το ποιες παρεμβάσεις μπορεί να είναι βοηθητικές και ποιες λιγότερο βοηθητικές. Θα πάρω ως παράδειγμα έναν ασθενή με κατάθλιψη και την οικογένειά του. Οι ασθενείς με κατάθλιψη συχνά περνούν τα γεγονότα μέσα από ένα αρνητικό φίλτρο καθώς τα επεξεργάζονται. Όταν το περιβάλλον τους χρησιμοποιεί το ίδιο αυτό φίλτρο συζητώντας με το άτομο, προσπαθώντας να παρηγορήσει ή να ανακουφίσει το άτομο, στην πραγματικότητα βοηθά λιγότερο απ’ ότι εάν αντιπροτείνει ένα θετικό φίλτρο επεξεργασίας της πραγματικότητας. Παραθέτω δύο σύντομους διαλόγους μεταξύ ενός ατόμου με κατάθλιψη και μέλους της οικογενείας, για να γίνει αυτό περισσότερο αντιληπτό:

Διάλογος 1:

- Όλα πάνε στραβά, δεν πρόκειται να στρώσουν τα πράγματα, είμαι χάλια και δεν έχει νόημα να προσπαθώ.

- Το ξέρω ότι νιώθεις χάλια, κουράγιο, θα περάσει.

- Όχι δεν το ξέρεις γιατί δεν είσαι στη θέση μου. Αν μπορούσα να κάνω κουράγιο θα έκανα. Εύκολο να το λες.

Διάλογος 2:

- Όλα πάνε στραβά, δεν πρόκειται να στρώσουν τα πράγματα, είμαι χάλια και δεν έχει νόημα να προσπαθώ.

- Απ’ ό,τι γνωρίζω πήγες καλά στην τελευταία παρουσίαση που έκανες και τον τελευταίο καιρό συζητάς κάποια καινούργια σχέδια.

- Όντως τα πήγα καλά, απλώς κάποιες φορές νιώθω ότι χάνω τον έλεγχο των πραγμάτων.

Το παραπάνω παράδειγμα είναι ένα από τα πολλά που δείχνουν ότι ακόμα και μία καλώς εννοούμενη παρέμβαση μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσματική, και ότι το σύστημα υποστήριξης του ατόμου χρήζει ενημέρωσης και εκπαίδευσης. Φαίνεται πώς ο πρώτος διάλογος κάνει το άτομο αμυντικό και κλειστό και η εξωγενής παρέμβαση επεξεργάζεται από το άτομο με το ίδιο αρνητικό φίλτρο που εφαρμόζει και στις δικές του σκέψεις. Στη δεύτερη περίπτωση μια εναλλακτική θεώρηση των γεγονότων προτείνεται από το μέλος της οικογένειας, την οποία ο ασθενής αποδέχεται, εξηγώντας παράλληλα πού πιστεύει ότι βρίσκεται το πρόβλημα.

Μία άλλη παράμετρος που έχει ενδιαφέρον να αναλογιστεί κανείς, είναι ότι ενίοτε το σύστημα υποστήριξης του ατόμου μπορεί να αρχίσει να πάσχει στηρίζοντας τον πάσχοντα. Η διαχείριση της ψυχικής νόσου στο οικογενειακό περιβάλλον είναι δύσκολη και απαιτητική εξ ορισμού και ενδέχεται να επιβαρύνει συναισθηματικά όσους την έχουν αναλάβει, εφόσον δεν λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να προασπίσουν τη δική τους ψυχική υγεία. Συνεπώς, ένα από τα θέματα που θέλω να συζητώ με την οικογένεια του ψυχικά πάσχοντος είναι το πού μπορούν να απευθυνθούν αν νιώσουν ψυχολογική επιβάρυνση στηρίζοντας το αγαπημένο τους άτομο.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει μία σειρά επιλογών που μπορώ να προτείνω στις οικογένειες των ψυχικά ασθενών. Υπάρχουν ομάδες αλληλοϋποστήριξης (peer support groups) στις οποίες τα μέλη της οικογένειας μπορούν να συμμετάσχουν. Εκεί θα τους δοθεί η ευκαιρία να συζητήσουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, καθώς και τις συναισθηματικές απαιτήσεις. Ακούγοντας ιστορίες άλλων ανθρώπων με παρόμοιες δυσκολίες, ανταλλάσσουν ιδέες σε ένα ασφαλές πλαίσιο και κατά κάποιο τρόπο το συναισθηματικό φορτίο μοιράζεται και έτσι ελαφρύνεται.

Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα στην οικογένεια να αξιολογηθεί από έναν εκπαιδευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας ως προς την ικανότητά της να υποστηρίξει το άτομο. Εάν τυχόν εκτιμηθεί από τον επαγγελματία υγείας ότι η οικογένεια χρειάζεται περαιτέρω υποστήριξη, ενδέχεται να εγκριθεί ένα πακέτο παροχής υπηρεσιών προς τον ψυχικά πάσχοντα και την οικογένεια. Συνήθως αυτό περιλαμβάνει την ανάθεση μέρους της υποστήριξης του ασθενή σε μια ομάδα φροντιστών (carers) που απαντούν στις ανάγκες του εκάστοτε ασθενούς και της οικογένειάς του.

Εν τέλει, αν αντιληφθώ ή ενημερωθώ ότι η οικογένεια του ψυχικά πάσχοντος αντιμετωπίζει κάποιο είδος ψυχικής πάθησης και χρειάζεται ψυχολογική θεραπεία ή φαρμακευτική αγωγή, θα τους συστήσω να αποταθούν και οι ίδιοι σε κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας για να λάβουν την κατάλληλη βοήθεια. Το σενάριο αυτό δεν είναι σπάνιο, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η εκδήλωση πολλών ψυχικών νοσημάτων μπορεί να επηρεαστεί από γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, η οικογένεια είναι συνήθως το πρωταρχικό δίκτυο υποστήριξης του ψυχικά πάσχοντος. Η παρέμβαση της οικογένειας στη διαχείριση της ψυχικής νόσου μπορεί να είναι αναποτελεσματική για μια σειρά αίτιων. Η οικογένεια μπορεί λοιπόν να είναι αρνητικά προκατειλημμένη απέναντι στην ψυχική νόσο ή να αγνοεί βασικές γνώσεις για αυτήν. Η άγνοια δημιουργεί φόβο, αποξένωση, στίγμα, άρνηση. Σαν αποτέλεσμα, ο ψυχικά πάσχων μπορεί να κατηγορηθεί για τα συμπτώματά του, ότι δεν προσπαθεί αρκετά, ότι υποκρίνεται, ότι χρησιμοποιεί τα συμπτώματά του για να πετύχει πράγματα. Όλα αυτά επιδεινώνουν τα συμπτώματα του ατόμου, το κάνουν να νιώθει ένοχο και ανεπαρκές και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος επίρριψης ευθυνών που είναι δύσκολο να παύσει. Σε άλλες περιπτώσεις, η οικογένεια προσπαθεί να βοηθήσει, είναι δίπλα στο άτομο, αλλά το κάνει με έναν τρόπο που ίσως περισσότερο παρατείνει παρά εξαλείφει το πρόβλημα. Αυτό συμβαίνει γιατί η διαχείριση της ψυχικής νόσου είναι εξ ορισμού δύσκολη, ενίοτε ακόμα και για εμάς τους ειδικούς.

Τα μέλη της οικογένειας του πάσχοντος συνήθως δεν έχουν και δεν εξυπακούεται ότι έχουν, πρότερη γνώση του τι ακριβώς θα βοηθούσε το αγαπημένο τους άτομο. Εναπόκειται λοιπόν στους ειδικούς να κατευθύνουν και να συμβουλεύσουν, εξετάζοντας κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Είτε η οικογένεια παρεμβαίνει αποτελεσματικά είτε όχι, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της συναισθηματικής εξουθένωσης (burnout) και ίσως σε ορισμένες περιπτώσεις, της εκδήλωσης ψυχικής νόσου σε άλλο μέλος της οικογένειας. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό εκτός από τις ανάγκες του ψυχικά ασθενούς, να αξιολογούνται και οι ανάγκες της οικογένειας ως δικτύου υποστήριξης.

Πρόθεσή μου είναι να εξετάζω τόσο το άτομο, όσο και το βασικό σύστημα υποστήριξής του. Όταν αυτό γίνεται, οι ασθενείς είναι πιο πιθανό να ακολουθήσουν τη θεραπεία τους καθώς το ίδιο το περιβάλλον τους, έχοντας λάβει κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη από ειδικούς, επιδρά θεραπευτικά ενισχύοντας τη δράση της θεραπείας. Το αντίθετο συμβαίνει όταν το δίκτυο υποστήριξης δεν έχει επαρκή γνώση ή βοήθεια, οπότε το περιβάλλον μπορεί να σαμποτάρει ένα καλό αποτέλεσμα ή να επιβραδύνει σημαντικά τη βελτίωση και αποθεραπεία του ασθενούς.

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...