Είναι παναθρώπινη ανάγκη όταν συμβαίνει ένα τραγικό δυστύχημα, να εξετάζουμε την αιτία που το προκάλεσε. Πρέπει να το συνδέσουμε με κάτι, με μία συνθήκη, με έναν παράγοντα που θα μας ηρεμήσει μόλις μάθουμε το γιατί, πρέπει να νοηματοδοτήσουμε το κενό που μας έχει δημιουργηθεί. Το κατανοώ αλλά η κατανόηση έχει και τα όριά της.
Το τελευταίο διάστημα, στην περίπτωση τραγικών δυστυχημάτων, εξετάζονται όλο και περισσότερο δύο πτυχές σαν οι βασικότεροι αιτιολογικοί παράγοντες: η τρομοκρατική ενέργεια και η ψυχική ασθένεια. Πολλές φορές μάλιστα η ψυχική ασθένεια έρχεται να «παντρευτεί» με την τρομοκρατία για να αιτιολογήσει συμπεριφορές. Έτσι, μπαίνουμε να ορίσουμε την ψυχική ασθένεια ως τον αρχικό αιτιογενή παράγοντα πρόκλησης των δυστυχημάτων.
Κάπως έτσι διαβάζω τις δύο τελευταίες ημέρες, τις επιδερμικές ερμηνείες γύρω από την πτώση του αεροπλάνου: μέσα σε τρομακτική αγωνία νοηματοδότησης των γεγονότων, παρατήρησα την προσπάθεια σύνδεσης της πτώσης του αεροπλάνου της Germanwings, με κάτι που θα «αγοράσει» το αναγνωστικό κοινό. Και να που ανακαλύφθηκε «κάτι»: ο πιλότος είχε νοσηλευθεί σε ψυχιατρική κλινική, βρισκόταν υπό φαρμακευτική αγωγή και είχε περάσει ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο. Προσθέστε σε όλα αυτά και την ερωτική απογοήτευση από την κοπέλα του και έτσι έχετε ένα ωραίο σκηνικό που εξηγεί την πτώση του αεροσκάφους.
Φυσικά όλες αυτές οι ερμηνείες δεν μπορούν να σταθούν χωρίς τους τεράστιους τίτλους των site και των εφημερίδων αλλά και τις τραγικές περιγραφές εσωτερικά των σελίδων: «Είχε νοσηλευθεί σε ψυχιατρείο», «ψυχικά ασθενής», «με κατάθλιψη ο πιλότος που έριξε το αεροπλάνο» και άλλα τέτοια ευκολοχώνευτα σχόλια, που στοχεύουν στην αγελαία κατανάλωση από αναγνώστες που δεν γνωρίζουν τι εστί ψυχική ασθένεια ή επικαιροποιούν τις ήδη λανθασμένες γνώσεις τους.
Γιατί επιλέγεται μία τέτοια επικίνδυνη σύνδεση της ψυχικής ασθένειας με την πτώση του αεροπλάνου; Μα φυσικά γιατί η «τρέλα» πουλάει, γεγονός που τα ενημερωτικά δίκτυα το γνωρίζουν καλά, μη διστάζοντας να βάλουν ταμπέλες στους ανθρώπους και να ποινικοποιήσουν την ψυχική ασθένεια. Στο μεγαλύτερο μέρος τους η ενημέρωση του κοινού αφορούσε στην ψυχική ασθένεια του πιλότου, ενοχοποιώντας την και στιγματίζοντας τον για το γεγονός ότι είχε διαγνωσθεί με ψυχική ασθένεια.
Σε τι διαφέρει ένας ψυχικά ασθενής δολοφόνος από ένα ψυχική υγιή δολοφόνο; Ο ψυχικά ασθενής δολοφόνος πληροί συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια μετά από εξέταση ψυχιάτρου. Όπως γνωρίζουν όλοι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και είναι καλό να γνωρίζουν όλοι, η επικινδυνότητα των ψυχικά ασθενών εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το χαρακτήρα και από τη μετέπειτα διαχείριση της νόσου.1
Είναι επίσης γνωστό ότι η αεροπορική εκπαίδευση του Lubitz διεκόπη για έξι μήνες, πιθανότατα επειδή ανάρρωνε από την κατάθλιψη. Αυτό όμως δεν είναι ένα ασυνήθιστο φαινόμενο σε κάθε επαγγελματικό κλάδο και δε σημαίνει ότι δεν ήταν ακατάλληλος να πιλοτάρει το αεροπλάνο – κάτι που διαφαίνεται από το γεγονός ότι είχει περάσει επιτυχώς τις ψυχολογικές αξιολογήσεις. Η προσπάθεια να συνδεθεί η πτώση του αεροπλάνου με οποιαδήποτε ψυχική ασθένεια, είναι όμως ανεύθυνη και επικίνδυνη2. Δείχνει την άγνοια εκείνων που το υποστηρίζουν και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να επιτρέπεται το βήμα σε τέτοιες συνδέσεις.
Αν επιχειρηθεί να γίνει παρόμοια ταύτιση, ουσιαστικά εμφανίζει όλους τους ανθρώπους με ψυχική ασθένεια ως δυνάμει ενόχους. Όμως κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή και άλλες ψυχικές ασθένεις έχουν άνθρωποι στο συγγενικό και φιλικό μας περιβάλλον, γνωστοί ή φίλοι, ανθρώπους με τους οποίους συναναστρεφόμαστε καθημερινά, επαγγελματικά και προσωπικά. Η ψυχική ασθένεια δεν τους κάνει ανήμπορους να εργαστούν, ούτε να είναι λειτουργικά απομονωμένοι.
Δυστυχώς, τέτοια περιστατικά φορτώνουν με ακόμη περισσότερη ενοχή τους ανθρώπους με ψυχική ασθένεια, τους τσουβαλιάζουν και τους απομονώνουν. Ενισχύουν το στίγμα και πολλαπλασιάζουν το βάρος που νιώθουν οι ίδιοι οι ασθενείς αλλά και οι οικογένειές τους. Δημιουργούν στερότυπα και ταμπέλες σε ανθρώπους κάνοντας ακόμη και εκείνους που αντιμετωπίζουν ήσσονος σημασίας ψυχολογικές δυσκολίες, να φοβούνται να προσέλθουν σε έναν ψυχολόγο ή σε ένα ψυχίατρο. Αυτοί οι άνθρωποι αδυνατούν να καταλάβουν πόσο εύκολα μία απλή ψυχολογική δυσκολία μπορεί να μεταλλαχθεί σε ψυχική ασθένεια, αν αφεθεί στον αυτόματο πιλότο, και ώσπου να φτάσουν στον ψυχίατρο ή στον ψυχολόγο, ειδικά αν συνδέεται με σωματικά συμπτώματα, είναι καταπονημένοι και φοβισμένοι από τις επισκέψεις στους προηγούμενους γιατρούς.
Ένα είναι σίγουρο από αυτό το τραγικό γεγονός: ότι δεν πρόκειται ποτέ να μάθουμε για ποιους λόγους συνετρίβη το αεροπλάνο. Η εικασία όμως ότι ευθύνεται για αυτό η κατάθλιψη του Lubitz, ξεπερνά την αντικειμενική οπτική, εξυπηρετεί μόνο «ανθυγιεινά» σκεπτικά και δεν ωφελεί σε τίποτα τις προσπάθειες που γίνονται για την αποστιγματοποίηση της ψυχικής ασθένειας. Δε χρειάζονται άλλες δαιμονοποιήσεις των ψυχικά ασθενών αλλά η εστίαση σε πρακτικές παρεμβάσεις, προγράμματα υποστήριξής τους και στρατηγικές που προάγουν την ψυχική υγεία και την αποδοχή της ψυχικής ασθένειας από την κοινωνία. Η πρόληψη των ψυχιατρικών διαταραχών και η προάσπιση της ψυχικής υγείας, οφείλουμε να είναι οι στόχοι μας και όχι ο πυροβολισμός των ψυχικά ασθενών...
Σα να μας δείχνει κάποιος το φεγγάρι και εμείς να κοιτάμε το δάχτυλό του...
Photo credit: Subjective Freedom by Flora Borsi
1Π.Μ.Σ. "Προαγωγής Ψυχικής Υγείας και Πρόληψης Ψυχιατρικών Διαταραχών", Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
2theguardian.com
