«Όταν εστιάζουμε την προσοχή μας σε εποικοδομητικά πράγματα, που εμπλουτίζουν τις σχέσεις, νιώθουμε λιγότερο περιορισμένοι από το παρελθόν και περισσότερο ενθαρρυμένοι από το παρόν. Όσοι αγαπούν μαθαίνουν όχι απλώς να ελπίζουν για το καλύτερο, αλλά και να προσπαθούν γι’ αυτό» (Buscaglia, 1994).
Η «άφιξη» του κορωνοϊού (Covid-19) μπορεί να οριστεί ως μια ψυχοκοινωνική κρίση. Αποτελεί σίγουρα μια μεγάλη ανατροπή του τρόπου ζωής μας, για την οποία κανείς δεν είχε προετοιμαστεί κατάλληλα, και μετέβαλλε σε σημαντικό βαθμό την καθημερινότητά όλων. Έχει επιφέρει πολλές αρνητικές επιπτώσεις πρωτίστως στο επίπεδο της δημόσιας υγείας, καθώς και σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, και ατομικό επίπεδο.
Νιώθουμε αγχωμένοι, προβληματισμένοι, ή αποδιοργανωμένοι, κάτι που είναι απόλυτα φυσιολογικό, διότι βιώνουμε πολλαπλές απώλειες. Απώλεια της εργασιακής μας ταυτότητας, στην περίπτωση που η εργασία μας έχει ανασταλεί, απώλεια της κοινωνικής μας ταυτότητας, εφόσον οι κοινωνικές συναναστροφές μας έχουν περιοριστεί σε τεράστιο βαθμό.
Απώλεια της «ελευθερίας μας» να κυκλοφορήσουμε έξω ανέμελοι, χωρίς μάσκα, γάντια, και τήρηση συγκεκριμένων αποστάσεων. Και το πιο σημαντικό… Απώλεια της υγείας μας και σε αρκετές περιπτώσεις απώλεια της ανθρώπινης ζωής.
Άραγε είναι όλα τόσο μαύρα; Είναι όλα τόσο άδικα, ανυπόφορα, αναπάντεχα; Είναι πάνω από τις δυνάμεις μας και από τον έλεγχο που μπορούμε να ασκήσουμε; Θα προκύψει τίποτα καλό από όλη αυτήν την ταλαιπωρία;
Πριν κάνουμε λόγο για τις ενδεχόμενες θετικές συνέπειες σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, ας προσδιορίσουμε αρχικά την έννοια της κρίσης. Η κρίση υφίσταται όταν ένα γεγονός σηματοδοτεί σοβαρό κίνδυνο ή απειλή για την ανθρώπινη ζωή, και το άτομο δυσκολεύεται να το διαχειριστεί με τις συνήθεις στρατηγικές αντιμετώπισης.
Διαβάστε σχετικά: 10 τρόποι για να βοηθήσουμε τους άλλους κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού
Βιώνεται σαν ένα μεγάλο εμπόδιο στην συνέχιση της καθημερινής ρουτίνας και στην επίτευξη των στόχων του (Roberts & Yeager, 2005). Ενδεικτικά, κάποια κρίσιμα συμβάντα είναι οι καταστροφές όπως οι πυρκαγιές, οι σεισμοί, και οι πλημμύρες, η απώλεια αγαπημένων προσώπων, περιστατικά βίας, και απειλητικές για την ζωή καταστάσεις όπως ο πόλεμος.
Τα προαναφερθέντα συμβάντα, όπως και ο κορωνοϊός (Covid-19), δεν υφίστανται υπό κανονικές συνθήκες ζωής. Επομένως, είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να επηρεαζόμαστε σε πολλά επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα: α) Σε συναισθηματικό επίπεδο: Άγχος, θυμό, φόβο, ενοχή, λύπη, αίσθημα αβοηθησίας και απώλειας ελέγχου, β) Σε γνωστικό επίπεδο: Σύγχυση, δυσκολίες συγκέντρωσης και λήψης απόφασης, διαστρεβλωμένη αίσθηση του χρόνου, μειωμένη αυτοεκτίμηση, αίσθηση μειωμένης αυτό αποτελεσματικότητας, αυτοκατηγορία, ανησυχία, παρεμβατικές σκέψεις και αναμνήσεις, γ) Σε σωματικό επίπεδο: αϋπνία ή δυσκολίες στον ύπνο, μειωμένη ή αυξημένη όρεξη, υπερένταση, σωματικοί πόνοι, πονοκέφαλοι, δ) Σε διαπροσωπικό επίπεδο: αποξένωση, συγκρούσεις στην οικογένεια (Young, Ford, Ruzek, Friedman, & Gusman, 1998).
Κάτι που μας κάνει και δυσφορούμε είναι η απώλεια ή η απειλή της απώλειας, και οι αλλαγές που συμβαίνουν σε ατομικό επίπεδο, ή στους σημαντικούς για εμάς, άλλους (Datillio & Freeman, 2006). Φοβόμαστε, με αποτέλεσμα να αξιοποιούμε οποιοδήποτε μέσο μπορεί να μας προστατεύσει από τον κορωνοϊό, ίσως και σε υπερβολικό βαθμό. Ανησυχούμε έντονα για την υγεία των δικών μας ανθρώπων, ειδικά εάν ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Βιώσαμε και συνεχίζουμε να βιώνουμε πολλές αλλαγές.
Ο εαυτός μας σίγουρα δεν είναι συνηθισμένος στην μεγάλη παραμονή στο σπίτι, στον πλήρη σχεδόν περιορισμό των κοινωνικών του επαφών, ή στην αναστολή της εργασίας του. Οι άνθρωποι που συνεχίζουν να εργάζονται νιώθουν ανασφάλεια, αβεβαιότητα, άγχος, θυμό, φόβο. Συχνά νιώθουν αβοήθητοι: «Και αν κολλήσω κάτι, τι θα κάνω; Πώς θα το αντιμετωπίσω;». Η ψυχική μας ομοιόσταση διαταράσσεται. «Χάνουμε» την υποκειμενική αίσθηση του ελέγχου και της ασφάλειας, οι οποίες συμβάλλουν καθοριστικά στην ψυχική μας ισορροπία και στην λειτουργικότητά μας ( Roberts & Yeager, 2005).
Η κρίση παρ’ όλα αυτά μπορεί να ειδωθεί πέρα από ένα ψυχοφθόρο συμβάν, ως μια πρόκληση, ως μια εποικοδομητική ευκαιρία γι α την ζωή του ατόμου και ολόκληρης της κοινωνίας. Τα κρίσιμα συμβάντα φαίνεται ότι μας «φέρνουν» πιο κοντά, διότι υπάρχει η κινητοποίηση για την επίτευξη ένας κοινού στόχου (Quarantelli, 1985).
Όλο και πιο πολλές είναι οι δράσεις που χαρακτηρίζονται από αλτρουιστική διάθεση. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι επαγγελματίες υγείας θέτουν καθημερινά σε κίνδυνο την υγεία και την ζωή τους, προκειμένου να σώσουν τους ασθενείς. Πολλοί άνθρωποι αναλαμβάνουν να κάνουν τα ψώνια των ηλικιωμένων ή άλλων ευπαθών ομάδων, προκειμένου τους προστατεύσουν. Σε γενικές γραμμές, αλλάζει προσωρινά ο ρόλος μας, οι συνήθειές μας, ο τρόπος που σχετιζόμαστε, ο τρόπος κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής οργάνωσης.
Ο καθένας από εμάς ενθαρρύνεται να ξαναδεί τις προτεραιότητες, ανάγκες, στόχους του και πιθανόν να τις αναπροσαρμόσει. Μας προσφέρεται η ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε πόσο ψυχικά ανθεκτικοί είμαστε, ή μπορούμε να γίνουμε. Ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να ξεπερνά καταστάσεις που το θέτουν σε υψηλό κίνδυνο για σωματική ή ψυχολογική βλάβη (Luthar, Cicchetti, & Becker, 2000).
Ένας ψυχικά ανθεκτικός άνθρωπος καταφέρνει να αντιμετωπίζει την κατάσταση με βάση τις ρεαλιστικές της διαστάσεις, χωρίς να προβαίνει σε γνωστικές διαστρεβλώσεις (όπως καταστροφολογία: «Δεν θα ανακάμψουμε ποτέ»). Αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει τα πάντα, και εστιάζει σε όσα μπορεί να ελέγξει. Προσπαθεί να βρει εναλλακτικές λύσεις, κάτι το οποίο δείχνει προσαρμοστικότητα και ευελιξία. Τέλος, πέραν της ρεαλιστικής επίγνωσης της κατάστασης, μπορεί να εστιάσει στα θετικά και να νιώθει ευγνώμων για όσα έχει στην ζωή του (Nicole & Alastair, 2016).
Συνοψίζοντας, κρίσιμα συμβάντα όπως οι φυσικές καταστροφές, και στην προκειμένη περίπτωση ο κορωνοϊός, φαίνεται ότι πέραν των αρνητικών συνεπειών, δημιουργούν ευκαιρίες επαναπροσδιορισμού του εαυτού μας, των αναγκών, των στόχων, των προσδοκιών μας (Ehrenreich, 2001; Ultramari & Szuchman, 2017). Μένοντας στο σπίτι είναι πιο πιθανό να αναλογιστούμε αν ο τρόπος ζωής μας μέχρι πρότινος μας ικανοποιούσε ή αν θα επιθυμούσαμε να αλλάξουμε κάτι σε αυτόν.
Μπορούμε να σκεφτούμε αναφορικά με τις σχέσεις που έχουμε δημιουργήσει. Είμαστε εντάξει με αυτές; Μας λείπει κάτι; Μήπως τρέχοντας από το σπίτι στην δουλειά και από την δουλειά στο σπίτι δεν προλαβαίναμε να αλληλεπιδράσουμε ουσιαστικά με τους σημαντικούς για εμάς, άλλους; Μήπως δεν προλαβαίναμε να φροντίσουμε επαρκώς τον εαυτό μας και την ψυχική ή σωματική μας υγεία;
Οι γρήγοροι και εντατικοί ρυθμοί της ζωής μας, τα πιεστικά εργασιακά ωράρια, οι απαιτήσεις σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, οι καθημερινές υποχρεώσεις, το άγχος, τα πολλά «πρέπει» που θέτουμε στον εαυτό μας, η αίσθηση παντοδυναμίας και ελέγχου που μας διακατέχει ώστε να «προστατευόμαστε» συναισθηματικά, συνιστούν κάποιες από τις βασικές πτυχές της σύγχρονης ζωής και καθημερινότητας μας. Συχνά και χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, χάνουμε την ουσία προσπαθώντας να ικανοποιήσουμε όλα αυτά που θεωρούμε (ή θεωρούσαμε) απαραίτητα και αδιαπραγμάτευτα.
Όταν λοιπόν καταφέρουμε να νικήσουμε την κρίση που ονομάζεται «Κορωνοϊός», όταν επανέλθει η κανονικότητα και η ρουτίνα μας, που τόσο αναζητούμε και έχουμε ανάγκη, ας προσπαθήσουμε να θυμόμαστε πού βρίσκεται η ουσία για εμάς. Ας προσπαθήσουμε κάποιες στιγμές να θυμόμαστε τις συζητήσεις μας, τις σκέψεις, τα συναισθήματά μας, το περιεχόμενο των ερωτήσεων που διαρκώς θέταμε ο ένας στον άλλον: «Είσαι καλά; Οι δικοί σου; Όλοι καλά;» καθώς και μία από τις συχνά επαναλαμβανόμενες ευχές: «Να προσέχετε!».
Διαβάστε σχετικά: Κορωνοϊός - Προσοχή στο κενό
Για εμένα η ουσία βρίσκεται στην διασφάλιση και στην προστασία της ανθρώπινης ζωής. Στην φροντίδα και στον σεβασμό του εαυτού μας, των οικείων μας, αλλά και των υπόλοιπων συνανθρώπων μας. Στην ανυπομονησία μας να αγκαλιάσουμε τους δικούς μας, στην ανυπομονησία των παππούδων και των γιαγιάδων να αγκαλιάσουν τα εγγόνια τους. Στην ικανότητα να δείχνουμε υπομονή, προσαρμοστικότητα, και ανοχή στις δυσκολίες. Στην διερεύνηση και εφαρμογή εναλλακτικών λύσεων.
Στην αναγνώριση της σημαντικότητας και της αξίας που έχει η ατομική και η συλλογική ευθύνη. Στην προσμονή μας να βγούμε έξω βόλτα χωρίς μάσκα και γάντια. Στην επίγνωση ότι οι άνθρωποι που συνέβαλαν ουσιαστικά και με γενναιότητα στην αντιμετώπιση της κρίσης δεν είναι celebrities, δεν βρίσκονται στα εξώφυλλα των περιοδικών ή είναι αναγνωρίσιμοι στα social media, αλλά βρίσκονται στα νοσοκομεία, στα φαρμακεία, στις υπηρεσίες σωματικής και ψυχικής υγείας, στα σούπερ μάρκετ, καθώς και σε άλλες δομές.
Είναι ιατροί, νοσηλευτές, φαρμακοποιοί, υπάλληλοι, ειδικοί ψυχικής υγείας, και πολλοί άλλοι άνθρωποι που προσπαθούν καθημερινά να προσφέρουν ότι καλύτερο μπορούν, και αξίζουν τουλάχιστον ένα μεγάλο «ευχαριστώ».
Η ουσία βρίσκεται στην αλληλεγγύη, στην ενσυναίσθηση, στην ελπίδα, στην ευγνωμοσύνη, στην ρεαλιστική αντιμετώπιση της πραγματικότητας, αλλά και στην αισιοδοξία. Εύχομαι να το θυμάμαι!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Buscaglia, L. F. (1994). Born for Love. Ballantine Books.
- Datillio, M., & Freeman, A. (2006). Cognitive – Behavioral Strategies in Crisis Intervention. (3rd ed.). Guilford Publications
- Ehrenreich, J. (2001). Coping with Disasters: A Guidebook to Psychosocial Intervention. New York: Mental Health Workers Without Borders
- Luthar, S. S., Ciccheti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543-562
- Nicole, G., & Alastair, S. (2016). Community resilience and crisis management: policy lessons from the ground. Policy & Politics, 44 (4), pp. 591-607. DOI: https://doi.org/10.1332/030557315X14351420409945
- Quarantelli, E., L. (1985). An Assessment of Conflicting Views on Mental Health: The Consequences of Traumatic Events. In C.R. Figley (Ed.), Trauma and its wake. New York: Brunner/Mazel.
- Roberts, A. R., Yeager, K. R., & Streiner, D. L. (2004). Evidence- based practice with comorbid substance abuse,mentalillness and suicidality: Can the evidence be found? Brief Treatment and Crisis Intervention, 4(2), 123–136
- Roberts, A., R., (2005). Crisis Intervention Handbook: Assesment, Treatment and Research. (3rd ed.). Oxford University Press
- Ultramari, C., & Szuhman, T. (2017). Natural disasters: altruism, interests, and opportunities. Ambiente & Sociade, 20(2), doi: https://doi.org/10.1590/1809-4422asoc173r2v2022017
- Young, B.H., Ford, J.D., Ruzek, J.I., Friedman, M.J. & Gusman, F.D. (1998). Disaster Mental Health Services: A Guidebook for Clinicians and Administrators. National Center for PTSD, Department of Veteran Affairs Employee Education System: St Louis, Mo.
