PsychologyNow Team

Πώς το ψέμα δημιουργεί την ψευδαίσθηση της αλήθειας;

Πώς το ψέμα δημιουργεί την ψευδαίσθηση της αλήθειας;

PsychologyNow Team
καρέκλες συνδεμένες μεταξύ τους με σύρμα

Μήπως φτιάχνουμε μία ψευδή πραγματικότητα που αναγνωρίζουμε ως αληθινή;


Όταν ένα γεγονός επαναλαμβάνεται δείχνει πιο αληθινό, ανεξάρτητα από το αν είναι ή όχι. Η κατανόηση αυτής της επίδρασης, μπορεί να σας βοηθήσει να μην πέσετε θύμα της προπαγάνδας.

«Αν επαλαμβάνεις ένα ψέμα αρκετά συχνά, τότε γίνεται αλήθεια», σύμφωνα με το νόμο της προπαγάνδας που συχνά αποδίδεται στο ναζιστή Joseph Goebbels. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν ως το «φαινόμενο  της ψευδαίσθησης της αλήθειας». Δείτε ένα τυπικό πείραμα που βασίζεται σε αυτό το φαινόμενο: οι συμμετέχοντες αξιολογούν το πόσο αληθινά είναι ορισμένα στοιχεία που αφορούν ασήμαντα πράγματα, όπως στη φράση «ένα ξερό δαμάσκηνο είναι ένα αποξηραμένο φρούτο». Μερικές φορές, αυτά τα στοιχεία είναι αληθή (όπως το προηγούμενο παράδειγμα), αλλά μερικές φορές οι συμμετέχοντες βλέπουν μία παράλληλη εκδοχή η οποία δεν είναι αληθινή όπως για παράδειγμα «μία εποχή είναι ένα αποξηραμένο δαμάσκηνο», λέει ο ψυχολόγος Tom Stafford.

Μετά από ένα διάλειμμα λεπτών ή ακόμα και εβδομάδων, οι συμμετέχοντες επαναλαμβάνουν την ίδια διαδικασία, αλλά αυτή τη φορά τους δίνονται να αξιολογήσουν νέα στοιχεία, ενώ μερικά τα έχουν ήδη αξιολογήσει από την πρώτη φάση. Το κύριο συμπέρασμα είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να αξιολογούν τα στοιχεία που έχουν ήδη ξαναδεί ως πολύ πιθανά να είναι αληθινά, ανεξάρτητα από το αν είναι ή όχι, φαινομενικά για τον μοναδικό λόγο ότι είναι πιο εξοικειωμένοι με αυτά.

Έτσι, εδώ στο πλαίσιο ενός πειράματος, φαίνεται να ανακαλύπτουμε την πηγή για το ρητό ότι «εάν επαναλαμβάνεται ένα ψέμα αρκετά συχνά, στο τέλος γίνεται αλήθεια». Και αν κοιτάξετε γύρω σας, μπορεί να αρχίσετε να πιστεύετε ότι οι διαφημιστές και οι πολιτικοί εκμεταλλεύονται αυτή την αδυναμία της ανθρώπινης ψυχολογίας.

Όμως ένα αξιόπιστο αποτέλεσμα που παρατηρείται στο πλαίσιο ενός εργαστηριακού πειράματος, δεν αποτελεί απαραίτητα και μία σημαντική επίδραση στον πραγματικό κόσμο των πεποιθήσεων των ανθρώπων. Αν πραγματικά μπορούσαμε να φτιάξουμε ένα καλό ψέμα να φαίνεται «αλήθεια» μέσα από την επανάληψη, τότε δεν θα υπήρχε καμία ανάγκη για όλες τις άλλες τεχνικές της πειθούς.

Ένα εμπόδιο στον παραπάνω ισχυρισμό, είναι αυτό που ήδη γνωρίζουμε. Ακόμα και αν ένα ψέμα ακούγεται εύλογο, γιατί να παραμερίσουμε αυτά που ήδη γνωρίζουμε μόνο και μόνο επειδή έχουμε ακούσει το ψέμα κατ’ επανάληψη;

Πρόσφατα, μια ομάδα με επικεφαλής την Lisa Fazio από το Πανεπιστήμιο Vanderbilt, αποφάσισε να εξετάσει πώς η ψευδαίσθηση της αλήθειας, αλληλεπιδρά με τις γνώσεις που έχουμε ήδη αποκτήσει. Μπορεί άραγε να επηρεάσει την υπάρχουσα γνώση μας;

Για να το διαπιστώσουν χρησιμοποίησαν ζευγάρια με αληθείς και μη αληθείς δηλώσεις, τα οποία και χωρίστηκαν σύμφωνα με το πόσο πιθανό ήταν για τους συμμετέχοντες να γνωρίζουν την αλήθεια, όπως «ο Ειρηνικός Ωκεανός είναι ο μεγαλύτερος ωκεανός της γης» ένα παράδειγμα με γνωστά στοιχεία το οποίο επίσης τυχαίνει να είναι αλήθεια και «ο Ατλαντικός ωκεανός είναι ο μεγαλύτερος ωκεανός της Γης» που είναι μία μη-πραγματική φράση, για την οποία οι άνθρωποι είναι πιθανό να γνωρίζουν την πραγματική αλήθεια.

Τα αποτελέσματά τους δείχνουν ότι η ψευδαίσθηση της αλήθειας λειτούργησε εξίσου σημαντικά τόσο για γνωστά όσο και για άγνωστα στοιχεία, γεγονός που υποδηλώνει ότι η προηγούμενη γνώση δεν εμποδίζει την επανάληψη να επηρεάσει τις εκτιμήσεις μας σχετικά με την αληθοφάνεια.

Για να έχουν πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα, οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια μελέτη στην οποία οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να βαθμολογήσουν πόσο αληθινή φαινόταν κάθε μία κατάσταση σύμφωνα με μία κλίμακα έξι επιλογών και βάσει μίας κλίμακας όπου η μόνες επιλογές για κάθε γεγονός ήταν «αλήθεια» ή «λάθος». Η επανάληψη των δηλώσεων αύξησε το μέσο όρο στην κλίμακα των έξι επιλογών και αύξησε τις πιθανότητες που μία δήλωση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αλήθεια. Ανεξάρτητα του αν οι δηλώσεις ήταν πραγματικά γεγονότα ή φανταστικά, γνωστά ή άγνωστα, η επανάληψη τα έκανε να φαίνονται όλα πιο πιστευτά.

Με την πρώτη ματιά, η ανακάλυψη αυτή μοιάζει να προμηνύει άσχημα νέα για τον ανθρώπινο ορθολογισμό, αλλά δεν μπορούμε να βασιστούμε απόλυτα σε αυτή, αφού σύμφωνα με την ερμηνεία των ψυχολογικών επιστημών, θα πρέπει να εξετάζουμε τους πραγματικούς αριθμούς.

Η Lisa Fazio και οι συνεργάτες της στην πραγματικότητα διαπίστωσαν, ότι η μεγαλύτερη επιρροή για το αν μια δήλωση κρίθηκε ως αληθινή ήταν αν όντως ήταν αλήθεια. Το φαινόμενο της επανάληψης δεν μπορεί να αποκρύψει την αλήθεια. Με ή χωρίς την επανάληψη, οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να πιστεύουν τα πραγματικά γεγονότα, σε αντίθεση με τα ψέματα.

Η διαπίστωση αυτή δείχνει κάτι βασικό για το πώς αλλάζουμε τις πεποιθήσεις μας.

 

Η επανάληψη έχει την εξουσία να κάνει τα πράγματα να ακούγονται πιο αληθινά, ακόμα και όταν ξέρουμε ότι είναι διαφορετικά, αλλά δεν υπερισχύει της γνώσης μας.

 

Η επόμενη ερώτηση που μας απασχολεί είναι, γιατί γίνεται αυτό; Η απάντηση σχετίζεται με την προσπάθεια που χρειάζεται να σκεφτόμαστε λογικά για κάθε πληροφορία που ακούμε. Αν κάθε φορά που ακούτε κάτι, το αξιολογείτε με βάση όλα όσα ήδη γνωρίζετε, θα έπρεπε να επενδύσετε αρκετό χρόνο για να διαπιστώσετε αν είναι αλήθεια. Επειδή πρέπει να παίρνουμε γρήγορες αποφάσεις, υιοθετούμε τις «συντομεύσεις», ευρετικές μεθόδους που συνήθως είναι σωστές από ό, τι λάθος. Μία στρατηγική είναι να στηρίζεσαι στο πόσο συχνά ακούς κάτι για να κρίνεις ότι είναι αλήθεια. Μία περίπτωση όπου η αλήθεια  επαναλαμβάνεται πιο συχνά από ό, τι τα ψέματα, ακόμη και αν η αλήθεια υπερισχύει μόνο ελάχιστα (π.χ. 51% - 49%) είναι ένας γρήγορος και μη ηθικός κανόνας για να κρίνουμε τα γεγονότα.

Εάν η επανάληψη ήταν το μόνο πράγμα που επηρέαζε ό,τι πιστεύαμε, τότε θα ήμασταν σε δύσκολη θέση. Όμως δεν είναι. Όλοι μας μπορούμε να ασκήσουμε πιο εκτεταμένες λογικές δυνάμεις, αλλά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η λογική μας είναι περιορισμένη. Το μυαλό μας είναι ένα θήραμα στην ψευδαίσθηση της αλήθειας, επειδή το ένστικτό μας, μας κάνει να χρησιμοποιούμε συντομεύσεις για να κρίνουμε πόσο λογικό είναι ένα γεγονός. Συχνά, αυτή η διαδικασία λειτουργεί. Μερικές φορές όμως μπορεί είναι παραπλανητική.

Μόλις γνωρίσουμε αυτήν την επίδραση, μπορούμε και να προφυλαχθούμε ανάλογα.

 

Μέρος του συλλογισμού μας θα πρέπει να είναι ένας διπλός έλεγχος, όπως γιατί πιστεύουμε ότι κάτι ακούγεται λογικό: επειδή όντως είναι αλήθεια ή απλά επειδή το έχουμε ακούσει κατ’ επανάληψη;

 

Αυτός είναι ο λόγος που οι μελετητές είναι τόσο αφοσιωμένοι στην παροχή πηγών, ώστε να μπορούμε να εντοπίσουμε την προέλευση της οποιαδήποτε αξίωσης, αντί να χρειάζεται να πάρουμε κάτιως δεδομένο.

Όμως, μέρος της αποφυγής της ψευδαίσθησης είναι η υποχρέωση που θέτει σε εμάς να σταματήσουμε τις ψευδείς επαναλήψεις. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα γεγονότα έχουν σημασία και πράγματι πρέπει να έχουν σημασία. Αν επαναλαμβάνετε τα πράγματα χωρίς να ενδιαφέρεστε να ελέγξετε αν είναι αλήθεια, βοηθάτε στη δημιουργία ενός κόσμου όπου γίνεται πιο εύκολο να συγχέουμε τα ψέματα με την αλήθεια. Θα ήταν λοιπόν σοφό να σκέφτεστε, προτού επαναλάβετε κάποια πράγματα.


Πηγή: mindhacks.com

Συγγραφέας: tom stafford

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...